२०८० चैत्र १६, शुक्रबार

परराष्ट्र नीति पञ्चशीलया आधारय् जुइमाः

डि.आर. खड्गी
 
न्हापायापिं मनूतय्सं धाइगु खः, “न्हाय्कं दय्कं तुँथी स्वय्गु बानी यात कि तसकं धोखा नय्माली ।” थ्व उखानं धाःथें थौंकन्हय्या पार्टीया नेतातय्सं स्वयाच्वंगु दु । अथे धयागु थःगु देय्या सपुतपाखें देय् व जगत कल्याण याय्गु नितिं बिया थकूगु दर्शनयात वास्ता यानाच्वंगु मदु । नेपाःया सपूत गौतम बुद्धं बियावंगु मैत्री, करुणा, मुदिता व उपेक्षा, थ्व प्यंगू महानवाणीयात मनन् यानाः ब्ववहारय् छ्यलाः देश व समाजयात विकास व समृद्धिपाखे यंकेफु ।
 
 
थ्व प्यंगू मूलमन्त्रया साधारण अर्थ खः । मैत्री ः समाज व देशयात जक मखु, जगतया प्राणीयागु नं भिं जुइमा धकाः कामना यानाः व्यवहारय वनेगु लँपु खः । करुणा ः न्याय् बीु, सकारात्मक ब्यक्तियात रक्षा, ग्वाहालि याय्गु खः । मुदिता ः मेपिनिगु सुखय् सखु ताय्केगु, दुःखय् दुःख ताय्केगु । उपेक्षा ः मध्यम मार्गय् वनेगु । थ्व धइगु साधारण जीवन उच्च विचार याय्गु । लोभय् आशक्ति मजुइगु मू मन्त्र खः ।
 
 
लिच्छवीया शासकतय्सं गौतम बुद्धया दर्शनयात महत्व बीगु ज्या याःगुलिं देशयात शक्तिशाली दय्का बिल । देश शक्तिशाली याय्गु नितिं शासक व जनातयाके देशभक्तिया भावना अवश्य नं माः । जब देशभक्तिया भावना विकास जुइ, व देशयाता याउँक विकास याना क्यनेफु धइगु थ्व छगू दसि खः । लिच्छवी शासकतय्सं देशयात स्वर्णयुगया अवस्थाय् थ्यंकेत ताःलात ।
 
 
उगु इलय् जःलाखःला देश विशाल जूसां नं चीन व भारतं नेपालयात हेपे याय्गु, ख्याय्गु आँट मयाः । 
 
 
लिच्छवी शासकतय्गु कुटनीति नं अति चातुर्य खनेदु । सफल कुटनीतिपाखें जःलाखःला देय् जक मखु, स्वंगूगु देशलिसेया स्वापू नं सन्तुलित खनेदु । दसुया नितिं नेपाःया म्ह्याय्मचा भृकुटी तिब्बत् वनाः अनया मनूतय्त मैत्री व करुणाया शिक्षा बियाः परिवर्तन यानाः सकारात्मक थासय् हयाबिल । व हे हुनिं भृकुटीयात हरित तारा
(ज्ञानमूर्ति)या धलखय् तल । केबल तिब्बतय् जक मखु, विश्वय् हे भृकुटीयात द्यः भाःपिल । 
 
 
गौतमबुद्ध धुंकाm न्यासःदँ लिपा जिसस क्राइष्ट एसियाय् वयाः मैत्री, करुणा, मुदिता, उपेक्षाया शिक्षा कयाः यूरोपय् धर्म प्रचार यानाः यूरोपया जनतायात नं सकारात्मक सोचय् परिवर्तन याःम्ह खः । दार्शनिकतय्सं धाय्गु याः, पूर्वय् ज्ञानया भण्डार दु, दक्षिणय् विज्ञान दु । अथे जुयाः पश्चिमी देय्या मनूत पूर्वय् वयाः ज्ञान व ध्यान प्राप्त याना वनी ।
 
 
ज्ञानया भण्डार दुथाय् लिपा विस्तारं सामन्तीतय्गु हावी जुजुं वन । सामन्तीतय्गु ज्या नकारात्मक शिक्षा न्यंकाः देश व जनतायात अन्धकारय् तय्गु खः । नेपाःया दुर्भाग्य नं थुकथं हे जुयाच्वंगु दु । मल्ल शासकलिपा शाह, राणाकालनिसें थौंतक नं थुकथं हे देश व जनतायात धोखा बिया वयाच्वंगु खनेदु ।
 
 
झीगु देशय् जब गणतन्त्र शुरु जुल, देशय् भ्रष्टाचार व कमिशनतन्त्र नं अप्वया वन । देश झन्झन् गरीव जुजुं वन । न्हापा प्रजातन्त्र वय् न्ह्यः देशया आर्थिक अवस्था थुलि
कमजोर मजू । तर थ्व लिपा देशया आर्थिक अवस्था थाहां वनेगु पलेसा झन्झन् कुहांवनाच्वंगु खनेदु । आः नं नेतातय्सं विकास व समृद्धि, सुशासन धकाः हालाच्वंसा नं लिच्वः धाःसा न्ह्याबलें अःखः जुयाच्वनी ।
 
 
छाय्धाःसा सत्ताय् दुपिं नेतातलिसें कर्मचारीतक भ्रष्ट व कमिशनतन्या हावी जुयाच्वंगुलिं यानाः खः । बुद्धया दर्शनय् धयातःगु दु, “लाज, शर्म, धर्म व नैतिकता दुपिन्सं याःसा देय् कल्याण जुइ ।” थौंकन्हय् सत्ताय् दुपिंके नैतिकबल मदु । खालि छलबलं जक शासन यानाच्वंगु दु । छलबलं शासन चले यानाच्वंगु हुनिं देशया अवस्था स्यना वनाच्वंगु दु । 
 
 
 
यदि पार्टीया नेतातय्सं धाःथें देशभक्त, इमान्दार, विकासवादी खः धकाः प्रमाणित याय्गु खःसा देय्या परराष्ट्र नीति पञ्चशीलया लिधंसाय् यंकाः देय् न्ह्याकेमाःगु दु । पञ्चशीलया मू विशेषता धइगु छगू राष्ट्रं मेगु राष्ट्रया संप्रभुतायात सम्मान याय्गु, छगू राष्ट्रं मेगु राष्ट्रयात हस्तक्षेप याय्गु नीति त्वःतेगु, छगू राष्ट्रं मेगू राष्ट्रया आन्तरिक मामिलाय् नं हस्तक्षेप मयाय्गु, समानता व पारस्परिक फाइदाया लिधंसाय् नीति लागू याय्गु, शान्तिपूर्ण सह–अस्तित्वया मर्मयात थुइकाः निगू पक्षीय स्वापू कायम याय्माःगु नीतिइ बः बीगु खः । थ्व नीति वा सिद्धान्तं अन्तर्राष्ट्रिय स्वापू क्वातुइगु जक मखु, अन्तर्राष्ट्रिय कानूनयात सम्बद्र्धन याय्गु ज्या नं जुइ ।
 
 
 
नेपाःथें जाःगु कमजोर देय्या नितिं पञ्चशीलया नीति तसकं आवश्यक जू । थ्व सिद्धान्तया मू विशेषता धइगु फुक्क राष्ट्र चाहे तःधं जुइमा वा चीधं, थःगु देय्या सम्प्रभुतायात गर्व याय्गु, हैकमवाद, अर्धउपनिवेशवादयात विरोध याय्गु खः । झीगु थेंजाःगु देशं थ्व सिद्धान्तयात राजनैतिक व कानूनी ल्वाभःया ल्याख. छ्यलेमाः ।
 
 
झीगु जःलाखःला देय् चीनं पञ्चशीलया आधारय् विश्वया आपालं देशलिसे स्वापू क्वातुका वनाच्वंगु दु । विशेष यानाः अमेरिका, जापान, रुस व भारतलिसे पञ्चशीलया लिधंसाय् स्वापू स्वानाच्वंगु खः । थ्व नीतिं देशया स्वतन्त्रता व अखण्डताया रक्षा जक याइमखु, शक्तिशाली देशं कमजोर देशलिसे यानातःगु असमान सन्धिपाखें कयाच्वंगु अधिकार, कानूनी मान्यतायात खारेज यानाबी ।
 
 
नेपालं भारत वा मेमेगु देशलिसे पञ्चशीलया आधारय् स्वापू कायम याय्गु स्वय्माः । यदि पञ्चशीलया आधारं सम्बन्धया विकास याय्फत धाःसा जक नेपाःया अखण्डता रक्षा याय्फइ ।