२०८० चैत्र १६, शुक्रबार

बुद्ध धर्म व नेपालभाषानिसें थौंतकया मातृभाषा पत्रकारिता

– नृपेन्द्रलाल श्रेष्ठ
 
बुद्ध धर्मया नामं धर्मादित्य धर्माचार्यं पत्रिका पिकाःगु नं थौं सच्छि दँ दत । थ्व हे नेपालभाषाया नापं मातृभाषाया न्हापांगु पत्रिका खः । व ल्याखं झीसं थौं धाय्फत थुगु पत्रिकां यानाः हे धर्मादित्य धर्माचार्य नेपाःया न्हापांम्ह मातृभाषी पत्रकार नं जूगु दु । 
 
नेवाः पत्रकारिताया खँ ल्हाय्बलय् नेवाःतय्सं थौं स्वयां ६४दँ न्ह्यः हे नेपालभाषाया न्हिपौ पिकाय्धुंकल । फत्तेबहादुर सिंहया प्रकाशन व सम्पादनय् २०१२ भाद्र महिनाय् नेपाःया स्वंगूगु न्हिपौकथं नेपालभाषाया न्हापांगु न्हिपौ ‘नेपालभाषा पत्रिका’ पिहांवःगु खः । थ्व नेपालभाषाया न्हापांगु व नेपालया स्वंगूगु न्हिपौ खः । नेपालय् न्हापांगु न्हिपौ धइगु ‘आवाज’ पत्रिका हे खः । वयां लिपा ‘समाज’ न्हिपौ वलसा ‘नेपालभाषा पत्रिका’ स्वंगूगु थासय् लाः । नेपालभाषा पत्रिका पिहांवःबलय् खय् भासं हे न्हिपौ अथवा धाय्, दैनिक पत्रिका पिमदंनि । थौंया इलय् पिहां वयाच्वंगु ‘गोरखापत्र’ दैनिक नं २०१७ सालय् जक न्हिपौ जूगु खः । चन्द्र शम्सेर प्रधानमन्त्री जूबलय् साप्ताहिक पत्रिकाकथं गोरखापत्र पिदंगु खः । अनंलि वालय् निक्वः जुयाः लिपा तिनि दैनिक जूगु खः । 
 
 
 
 
नेपालभाषा न्हिपौ न्हापांगु दैनिक पत्रिका जूसां न्हापांगु नेवाः बुखँ पौ वा समाचारप्रधान पत्रिकाया ल्याखं थनथाय् पासा बाःछिपौ नं ल्वःमंकेमज्यू । आशाराम शाक्यया सम्पादनय् च्वसापासाया प्रकाशनय् २००८ सालय् समाचारयात प्राथमिकता बियाः ‘पासा’ बाःछिपौ पिहांवःगु खः । लिपा थुगु पत्रिका दैनिया जुयाः छुं ई पिहांवःगु खःसां लिपा दिनावन । वाःपौपाखे स्वय्बलय् वि.सं. २०४१सालय् पिहांवःगु ‘राजमति’ वाःपौ हे नेपालभाषाया न्हापांगु वाःपौ जूगु दु । वयां लिपा यक्व हे साप्ताहिक पत्रिकात पिहांवलसा गुलिखे ईलिसे दिना नं वन । छगू इलय् तसकं लोकंह्वाःगु, अतिकं बय्बय् जूगु नेपालभाषाया साप्ताहिक पत्रिकात इनाप वाःपौ, देशय्मरुझ्याः वाःपौ नं थौंया इलय् निरन्तर जुइ मफय्धुंकल । इनाप पत्रिकां नेवाः पत्रकारिता ख्यःयात तःम्ह हे पत्रकारत उत्पादन याःगु दु । उगु इलय् इनाप पत्रिकाय् ज्या याःपिं आपाःथे पत्रकारत थौंतक नं पत्रकारिता क्षेत्रय् सक्रिय हे दनि ।
 
 
न्हिपौया हे खँ ल्हाय्बलय् २०४४सालय् ‘विश्वभूमि’ नामं मेगु न्हिपौ पिहांवल । चर्चा वा लोकप्रियताया खँ ल्हाय्बलय् विश्वभूमि नं उलि हे चर्चित पत्रिका खः । नेवाःतय् दथुइ जक मखु, गैर नेवाःतय् दथुइ हे उलि हे लोकंह्वाःगु विश्वभूमि न्हिपौ ०४६सालया जन आन्दोलनया इलय् ला तसकं हे बय्बय् जूगु खः । उगु इलय् विश्वभूमि न्हिपौ नेपालभाषा मथूपिन्सं तकं मात्तुमालाः ब्वनेगु याः । थुगु न्हिपौ ०४६ सालया आन्दोलनया इलय् न्हि हे स्वक्वःतक नं पिकाय्गु याःगु खः । थ्व पत्रिका नं थौं इतिहासया पानाय् जक सीमित जुइमाःगु दु ।
 
 
थुलितकया ई धइगु नेवाः अथवा मातृभाषा पत्रकारिताया नितिं तसकं थाकूगु ई खः । म्हिगः राणा शासनया इलय् समाचार च्वःगु आधारय् जेल तय्गु यानाच्वंगु खः । अथे हे, ३०दँ न्ह्यः पंचायती व्यवस्थाय् नं सरकारया बारे च्वल कि जेलय् लाःपिं यक्व दु । ०४६÷४७ सालया जनआन्दोलन लिपा देसय् बहुदलीय व्यवस्था वल । व धुंकाः मातृभाषा पत्रकारिताय् जुयाच्वंपिन्सं ह्यूपाः वइगु आशा याःगु खः । तर नं सरकारय् च्वंपिन्सं गबलें नं भाषिक पत्रकारिता ख्यलय् ह्यूपाः हय्गु कुतः मयाः । थौं नेपाःया संविधानय् पूर्ण प्रेस स्वतन्त्रता धाःसां मिडिया विधेयक, सूचना प्रविधि विधेयक आदि हयाः दण्ड जरीवाना याय्गु कुतः जुयाच्वंगु दु । थजाःगु परिस्थितिं राणा शासन लिहांवःगु आभाष नं जूगु दु । देसय् लोकतान्त्रिक गणतन्त्र वय्धुंकूगु अवस्थाय् तकं सरकारं पत्रकारिता क्षेत्रय् ह्यूपाः हय्गु गबलें स्वःगु मदु ।
 
 
नेपालय् थौंया अवस्था स्वय्गु खःसा मातृभाषाय् मेपिनिगु पत्रिका स्वयां नेपालभाषाया यक्व पत्रिका दु । आःया अवस्थाय् नेपालभाषा छगू न्हिपौ, प्यंगू वाःपौ, निगू बाःछिपौ, खुगुलिं मल्याक्क लय्पौ पिहां वयाच्वंगु दु । न्यागू अनलाइन, स्वंगू टिभि च्यानल व छगू एफ.एम. नेपालभाषां न्ह्यानाच्वंगु दु ।  उकिया दथुइ छगू न्हूगु सोच ज्वनाः, थनिं ६दँ न्ह्यः २०७० साल फागुन २७ गतेया दिनय् नेवाः पत्रकारिता ख्यलय् ‘लहना’ वाःपौ पिकयागु खः । लहना वाःपौ थौं खुदँ फुनाः न्हय्दँ क्यंगु दु । नेपाःया प्रेस ख्यलं फयाच्वंगु हाथ्याःया नापं नेवाःख्यलय् छगू न्हूगु सोचलिसें हरेक हाथ्याःया सामना यानाः लहना वाःपौ पिदनाच्वंगु दु ।
 
 
नेपालभाषाया पत्रिकाय् दकलय् न्हापां ब्लोअप पिकाय्गु ज्या लहना वाःपौपाखें हे जूगु खः । लहना वाःपौ स्वयां न्ह्यः नेवाः अथवा मेमेगु भाय्या पत्रिकाया नितिं ब्लो–अप धयागु
कलाकारतय्गु नितिं जक खः । ब्लो–अपय् संकिपा ख्यःया कलाकार अथवा पप गायक गायिकातय्गु ग्ल्यामरस फोटो जक पिदनीगु खः । लहना वाःपतिं नेवाः ब्यक्तित्वपिनिगु ब्लो–अप पिथनेगु यात । लहना वाःपतिइ कलाकारया नापं पत्रकार, व्यापारी, समाजसेवी नापं थीथी ख्यलय् योगदान बियाच्वंपिनिगु ब्लोअप पिदंबलय् थुकिं नं छगूकथंया क्रान्ति हल । व धुंकाः नेपालभाषा ख्यलय् जुयाच्वंपिनिगु थीथी गतिविधियात नं ब्लोअपय् पिथनेगु ज्यां पत्रकारिता ख्यलय् ब्लो अपया खँय् मेगु न्हूगु कन्सेप्टया विकास जुल ।
 
 
गुलिं पत्रिका पिदन, लिपा वनाः दिना नं वन । दिनावंगुया थीथी कारण दय्फु तर आर्थिक पक्ष नं प्रमुख कारक जुइफु । पत्रिका पिकाय्त आर्थिक पक्ष बल्लाकेत दकलय् माःगु विज्ञापन नं खः । सरकारं याइगु विज्ञापनय् गबलें नं स्थानीय भाय् छ्यलेगु कुतः यानाच्वंगु मदु । स्थानीय सरकार, प्रदेश सरकार व संघीय सरकारपिन्सं बीगु सुचंत स्थानीय भासं नं बीगु अवस्थाय् मातृभाषा पत्रिकायात छगू तिबः जुइफु ।
 
 
०६२÷६३ सालया जन आन्दोलनं देसय् संघीय गणतन्त्र हय्धुंकूगु दु । बहुल जाति, भाषा, धर्म धकाः राष्ट्रिय गानय् हाःसां पत्रकारिता क्षेत्रनिसें प्रशासकीय क्षेत्रतकं आःतक नं छगू हे भाषाय् जक लिकुनाच्वंगु दु । व ल्याखं लिसें मेमेगु थीथी कारणं नं पत्रकारिताया थौंया ई तसकं चुनौतीपूर्ण जुयाच्वंगु इलय् मातृभाषा पत्रकारिता अझ चुनौतीं जाः । थौं दुइ तिहाइया सरकारं मिडिया काउन्सिल विधेयक, सूचना प्रविधि विधेयक आदि हयाः संचार ख्यःयात चीत कुतः यानाच्वंगु दु ।
 
 
थौं सरकारं हे संचार ख्यःयात गुकथं विकास याय्गु स्वयाच्वंगु मदु, बरु गथे यानाः संचार ख्यःयात नियन्त्रण याय्गु जक स्वयाच्वंगु अवस्था दु । अजाःगु अवस्थाय् मातृभाषा पत्रकारिता क्षेत्र नं चकने फयाच्वंगु मदु । अजाःगु अवस्थायात फायाः मातृभाषा पत्रकारिता ख्यलय् प्रोफेसनालिज्मया विकास याय्गु, न्हू न्हूगु कन्सेप्टलिसें पाठकयात न्हूगु खुराक बीगु, घटना, विचारयात फरक ढङ्गं स्वयाः पाठकयात सत्य, सन्तुलित व विश्वसनीय बुखँ बीगु ज्याय् लहना न्ह्यानां तुं च्वनी ।