बुनाः त्यापिं सफूया चोसामि राजेन भाजुया खँल्हाबल्हाय नेपाल भासाया करुण स
(च्वमिया इनाप कथं वयकःया थःगु व्याकरण कथं प्रकशित यानागु दु । – सं.)
(नेपाल भासा चोज्याय सरलिकरणया हेतुं थुगु चोसुइ विसर्गया छेलाबुला तोतागु, चिंकाआखया पलेसा छिंथाय तक्क मचिंगु आखलं ज्या कायेगु यानागु, मिलाफुति मछ्यसें सिन्हंफुतिं जक ज्या कयागु, तुति पाला आख गनं मछेलागु अले यासुइ चोय बोयेकगु यानाग दु ।)
डा. बाल गोपाल श्रेष्ठ
छुं ई न्ह्यव उज्यालो रेडियोया लहना नेपालभासा ज्याझोलय सिल्भिया राजोपाध्याय मयजु लिसेंया खंल्हाबल्हा नेपालभासाया न्हू नियात्रा चोसामि राजेन मानन्धर भाजुया न्हू पिदंगु सफू – बुनाः त्यापिं बारे नेने खन । सफू बोने मखंनिसां सफूयात कया चोसामि राजेन मानन्धर भाजुया हे म्हुतुं आपलं खं यैइपुक नेने दया तचोकं लयता ? जततउस्ररबिजबलबढण्।दयिनकउयत।लरिद्दण्ज्ञटरण्डरबिजबलब(धष्तज(चबशभल(mबलबलमजबच।जतm िश्र नियात्रा निगूगु सफू पिदंगुली राजेन भाजुयात फेसबुकय भिंतुने धुनागु दुसां आ हाकनं छक लिसा कया लसता पोंका थन भिंतुना चोना ।
सफू मिइगु व चुइके मफुगु, मनं खना नेवातयसं सफू न्याना मब्यूगु, बोना मब्यूगु, आदि खंय राजेनजुं पोंकादिगु खंत नेना धासा तचोकं नुग मछिं । मेहेनत याना सफू चोया, सफू पिथना तर सफू न्याना बोना मबीगु धयागु चोसामितय निंतिं यइपुगु खँ मखु । म्यु जुसां चुइके थाकुइगु झन तचोकं म्हाइपुगु खं ख । नेपालभासा खेलयया थो निरासाजनक अवस्था खंल्हाबल्हाया झोलय राजेनजुं स्याचुक उला दिउगु दु । धात्थें ला सफू पिथना सितिकं आपा इना जुइमालिगु, सफू पिथना जूगु खर्च तकं लिफ्याये मफयक चुइके मफइगु आदि फाकुगु खं थौंकन्हय सोसल मेडिया फेस बुकय नेपाल भासाया साहित्यकारपिनि दथुइ तचोकं चर्चाया विषय जुयाचोंगु खनागु दु । नेपालभासाया सर्जकतय नितिं थो उलि नेने यइपुइगु व उत्साहजनक खं मखु ।
दुखया खं नेपालभासाया गतिलाक्क सफू पस छगू धका नं मदु । स्कुलय गनं नेवा भाय बोने म्वागु व कलेजय नं बोने म्वागु भाय जुगुलिं नेवातय नेवा भाय बोनेगु बानि हे नं मदु धायागु झीगु यथार्थ ख । धात्थें ला नेवातय नेपालभासाया सफू माला न्या जुइगु बानि नं मदु । थो यथार्थयात लोयक झीसं माकथं ज्या सनेगु मयायेगु खसा सफू पिथना झी आपा हे निरास जुइमालिगु अवस्था दु ।
नेपालभासाय सफू चुइके थाकुगु वा न्याना मबिइगु थो खं थौंया जक नं मखु । सोंगु पेंगु दशक न्हेव नं थथेहे झी नेपालभासा साहित्यकार व पत्रपत्रिका पिथनिपिं पासापिं नापलातकिं थवंथवय थथे निरासा खं हे आपा कालबिल जुइगु ख । न्यासपा सफू पिथना दंदं सफू चुइके मफुत धाइपिं आपा हे । दोछिपा सफू पिथना दं दं मचु धाइपिं हे जक । मचुइगु जूगुलिं पत्रिका सोसपा वा पेसपा जक पिथना धाइपिं हे आपा ।
जिं सिकं राज्यं सकतां स्रोत बिया धेकेपुता याना कयेच्यानातगु अले करोडौ जनसंख्यां ल्हाइगु धयाचोंगु खय भासाय नं साहित्यीक सफूत पिदनिबले न्यास वा दोछिपा हे जक पिदनिगु ख । साझा प्रकाशन थज्यागु अधिराज्य शाखा प्रशाखा दुगु सरकारी प्रकाशनं वा नेपाल प्रज्ञा प्रतिस्थान व मेमेगु नांदंगु खय भायया प्रकाशनतयसं नं आपालं याना न्यासपा वा दोछिपा सफू हे जक पिथनिगु ख । अमि नं दंदं बितं नं दोछिपा सफू हे मचुल धका हाला जुइगु जिं स्यु । अथेला करोडौ करोड जनसंख्यां ल्हाइगु हिन्दी भासाय नं साहित्यीक सफूत पिदनिगु दोछिपा हे जक ख । अमि नं दोछिपा सफू दंदं मचु हे धाइगु नेने दु । थुथाय वया विज्ञापनय आपा ध्यवा खर्च याना सफूया बयबय याना पेम्ह च्याम्ह खस भायया चोसमिमतय सफू दोलंदोया ल्याखय चुइकाचोन धागु नं नेने दु । तर उकथं दोलंदोया ल्याखय सफू चुइपिं खय भासाया चोसामित पतिंचाय ल्या खायेत नं मगानि ।
धात्थें ला झीगु भासाय जक मखु पिदंको सफू न्यायेगु बानी मेमेगु भासा ल्हाइपिंके नं मदु । अन्तरराष्ट्रिय भासा धाइगु अंग्रेजी भासाया खं ल्हायेबले नं आपालं सफूत पिदनिगु दोछिया ल्याखय हे जक ख । नांदंपिं चोसामितय छुं छुं सफू हे जक दोलंदो लखं लखया ल्याखय छापे जुइगु व चुइगु अले चोसामित अौला दौला जुइक तमि जुइगु ख । मेपिनि ला दोछिपा सफू चुल धाइगु म्हो हे जक ।
खय भाय व हिन्दी, अंग्रेजी भासाया ल्याखय नेपाल भासाय सफू मचु धयागु अजु चायेमागु खं मखु । छगू ला झीगु नेपाल भासा ल्हाइपिनि ल्या हे नं म्हो । उकिसं थो ला राज्यं हे कोतेलातगु भासा । स्कुलय नं बोने मदुगु भासा । छेंछें मांबौपिसं हे नं थ मस्तयत मसेनिगु भासा । गनं चोयेगु छेलेगु यायेम्वागु भाय जूगुलिं ल्हानाचौपिसं हे बोने मसगु भासा । व ल्याखं दाना सोयेबले नेपाल भासाय बोनिपिं खय भाय व हिन्दि भासाय सोयां आपा हे दु धायेमा । अमिगु ल्याखय सफू नं झी आपा हे चु धायेमा । उकुन्हुं हे तिनिं झी विमल ताम्रकारजुपिनि कुत पिथना पाखें जिगु चिक्चाधंगु सफू खोप जुजुपिनि वंशावली नांया सफू पिथना दिल । नेपाल संवतया ११३६ न्हूदं धुनेवं खोपया सिद्धिदास प्रतिस्थानं गोसागोगु छगू बिचा गोष्ठी व हना ज्याझोलय हनेबहम्ह रामशेखर भाजुया ल्हातिं उगु सफूया उलेज्या जुल । ५० तका मू तया मिउगु उगु सफू अन वकुन्हुं सोघौ पेघौया दुने हे २५० पालं मल्याक चुल धयागु लयता खं विमलजु व वयकया तिरि मयजु बिष्णुजुं नेंकादिल । ख फुक सफू अथे अपुइक न्ह्याबलें चुइफे फइ धयागु मदु । तर फको आपा मियेगु कुत धासा झीसं यानां चोनेमागु दु ।
नेपाल भासाय सफूत व पत्रपत्रिकात पिथना मियेगु खंय जिमिगु भचा ब्यागलं हे अनुभव नं जिं थन कने (
ब्वसल साहित्य पौ लिसें न्ह्यबसा मचा पौ, मित्या साहित्य पौ, गं दपौ, आदि अनेक पत्रपत्रिका जक मखु सकों जिमिसं छुं छुं सफुत नं पिथना मियागु दु । छगू इलय ला दंदं धयाथें नेपाल भासाय पिदंको सफू पत्रपत्रिका छुं प्रति सकोय यंका मिइगु ब्यवस्था नं जिमिसं भासा साहित्या मुंज्या खल नांगु संस्थां भाला कया यानागु ख । नेपाल भासा न्हिपौ लिसें दंदं इनाप वापौ राजमति वापौ विश्वभूमि न्हिपौ आदि नं सकोय इनेगु ज्या जूगु ख ।
जिम्ह तिरि मयजु श्रीलक्ष्मीं थहे नं छम्ह चोसामि ख। श्रीलक्ष्मीं भावना पिथना धका प्रकाशन संस्था दयेका छुं सफुत पिथनेगु यागु ख । जिमिसं फुक हे पत्रपत्रिका व सफुत दोछिपा हे पिथनेगु व मिइगु नं यायेगु ख । साहित्यिक पत्रिकात जूसा पिथना ला बला या दुने अले सफू जूसा दच्छिया दुने दोछिपां मिइगु कोछिना हे पिथनेगु । मचुइभनं ग्याना पेसपा वा न्यासपा जक छुं नं पत्रिका वा सफू पिथनेगु जिमिसं गबलें मयाना । दोछिपा पिथनेगु व न्यासपा पिथनेगुली पाइगु भोंया खर्च भचा जक अपो वनिगु ख । दोछिपाय छुं छुं प्रति जक लेंका फुक हे मिइ नं कोचायेकेगु ।
उबले नेपालभासाया सफू पसया नामं नाति बज्रया सफू धुकु छगू हे जक । यल ध्वाकाया प्रगतिशिल सफू पस व खोपया प्रगतिशिल सफू पसलं भचा भचा सफू मिया ग्वाहालि याइ । बस उलि हे जक । छगू ईलय झी हनेबहम्ह बाखंमि राजा शाक्य भाजुं थपिनिगु तपुलि धुकुतिइ नं नेपाल भासाया सफू मीगु यानादीगु ख । तर वयकलं लिपा सफू मीगु तोता दिल । लिपा वयकया तपुलि धुकु हे नं मदया वन । नाति बज्रया सफू धुकुतिं पिदंको फुक सफू मिइके चुइके धका पिया चोंसा झिद नीदं छु सछि दं नं सफू मिइ कोचाइगु खं मखु । तर जिमिसं पिथनागु सफूत वा पत्रपत्रिकात थपिसं हे थाय थासय चाचाहिला म्यु जुइगु । धात्थे ला मनूतय ल्हातय ल्हातय हे जोंक जुइगु । धाये धिना धिना हे मिइगु । अंग्रजीसा पुस सेलिंग धाइ । नेवा भाय बोनेगु बानि मदु धाइपिं नेवा तकेहें दाजुकिजापिंत ( का थो खय भाय थें हे देवनागरि लिपिं हे चोयातगु भाय ख, व नं झीसं ल्हाना हे चोनागु भाय ख ( का थथे याना बोनेगु धका सेना सेना, बोना नेंका अले बोंके बिया नं सफू न्याके बीगु ।
छुं सफू वा पत्रिका पिथन किं पासापिं छथो मुना गोसागोया गबले गबले गन गन मिउ वनेगु धका तालिका हे दयेका म्यु जुइगु । न्हिथं मखु ईब्य सोया मिले याना । नखचख मेला पर्व वा छिंकथं बाछि लच्छि वा लाइ लाइ कथं ई फ्याना मिउ जुइगु ।
नेपाल भासाया छुं नं ज्याझो गथे गनं साहित्य संमेलन वा साहित्य गोष्ठी जुइगु जुल किं अन वना नं तोमफिक मिइत वनेगु । न्हापा ला प्रज्ञा प्रतिस्थान व राष्ट्रिय सभागृहलय नेपाल भासाया छुं सांस्कृतिक वा दबू प्याखं केनिगु ज्याझो जुल धासा तोमफिक हे सफू पत्रपत्रिका मिइत थेने धुंकेगु । नापं फको नेवा वस्ति पतिकं धयाथें वना बजार बजारय पस पस पतिंकं वना नं मिउ जुइगु ।
पुस्तकालय, स्कुल, कलेज, नगरपालिकाया वडा वडा पतिकं अले नेवा साहु महाजनतयत नं छुं छुं प्रति न्याके बीगु । थोया ल्युल्यु गन गन थीथी नेवा संघ संस्थात दु अन अन न्याकेगु कुत यायेगु । देशय दुने जक मखु देशं पिने नं स्वापु तया थपिनिगु पिदंगु सफू थेंकेगु व मिइके बीगु नं सोयेगु । श्रीलक्ष्मीया ( समालोचक माणिकलाल व समालोचना साहित्य, जिं लुइकागु बाखं, शान्तिया शान्ति सफूत आपालं देशय मखुसां बेलायत, अमेरिका बेल्जियम, नेदरलन्द, हगकंग आदि देशय मिइकागु मियागु खं थन न्हेथने बहजु । नेपालय दुने ला ल्या खानां सह मजुइक नेवा संघ संस्थात दु । नेपालं पिने नं नेवात थेंथाय तक देशय नेवा संस्थात चायेका वयाचोंगु ला झीसं स्युगु हे खं ख । झिपा नीपा सफू जक छगू छगू संस्थां न्याकेबीगु कुत जुला धासां नेपालभासाया चोसामितयत तचोकं तिब जुइगु अनुमान झीसं यायेफु ।
छम्ह चोसामिं चोयेगु ज्या जक यायेफइ सफू मिया नं जुइ फइमखु धका राजेनजुं धयादिगु खं छगू कथं पायछि ख । चोयेगु ज्या बाहेक मेमेगु ज्या नं छम्ह चोसामिं थम्हं हे याना जुइमाल धासा थुकें चोज्याय धात्थें नं घा लाइ । तर झीगु भासाया थौंया अवस्था हे थज्यागु दु ( छम्ह भासा प्रेमि ( भासा प्रेमि जक जुयां मगा ( चोसामि नं जुइमालिगु । छम्ह चोसामि ( चोसामि जक जुयां मगा प्रकाशक नं थ हे जुइमालिगु । अले पिदंगु सफु पत्रपत्रिका नं थपिसं हे मिया नं जुइमालिगु अवस्था झीगु दु । अझ भासा आन्दोलनया थीथी संगठनय आवद्ध जुया आन्दोलनकारी नं जुया अधिकारया निंतिं हालेगु व ल्वायेगु नं याना मजुसें मगागु झीगु अवस्था दु । राज्यं उपेक्षित झीगु मांभायया थो करुण व दारुण अवस्था भिंकेत फुफुगु सकतां याना न्ह्यज्यायेत थो खेलय थेंपिं झी सकलें तयार हे जुया चोनेमागु झीगु वाध्यता दु । सुभाय । जय मां भाय ।
