भाद्र १ गते बाघभैरवया जात्रा
श्रीकृष्ण महर्जन
स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु थीथी कथंया नेवाः वस्तीत मध्ये थःगु हे मौलिक संस्कृति व म्हसीका पिब्वया वयाच्वंगु वस्ती खः किपू । नेपाःया राजनीतिक इतिहासय् तकं चर्चाया थाय् जुयाच्वंगु अले थःगु हे कथंया म्हसीका दुगु किपुलिइ थीथी कथंया संस्कृतित दु ।
गुलिं संस्कृति मेमेगु नेवाः वस्ती नाप ज्वःलाःगु संस्कृति हना वयाच्वंगु दुसा गुलिं गुलिं धाःसा किपूया थःगु हे मौलिक कथंया संस्कृति नं हना वयाच्वंगु दु । गोपालवंश कालंनिसें हे वस्ती जुइ धुंकूगु थाय्या रुपय् नाला कायेफुगु किपुलिइ न्हापा ग्वाः पुखू दुगु खःसा आः ग्वः पुखू ल्हाना तये धुंकूगु अवस्था दु । अथे हे किपूया मूल जात्रा कथं नालातःगु इन्द्रायाणी जात्राय् आः तक नं ग्वाःतय्गु तःधंगु महत्व दु ।
अथे हे किपूयात पृथ्वः नारायण शाह नं त्याकूगु इलय् किपूमि जुया नं देसद्रोहि जूम्ह धन्चा सिँख्वाल नाप स्वापू दुगु प्याखं धेधेपापाः नं गुन्हु पुन्हिया झ्वलय् सापारु खुन्हु पिकाइगु चलन दु । अथे हे किपुलिइ थःगु हे कथं हना वयाच्वंगु थीथी कथंया संस्कृति दुसा विशेष याना ज्यापु, स्यस्यः, नाय्, कौ, शाक्य, बज्राचार्य, साय्मि, प्वः, खसः, जागीनिसें नेवाः समाजय् दुगु थीथी कथंया थरयापिं च्वनाच्वंगु अले मंकाः कथं संस्कृति हनाच्वंगु अव्स्था दु ।
किपूमितय्सं हना वयाच्वंगु थीथी कथंया संस्कृति मध्ये गतेया ल्याखं अर्थात सौर्यमासया आधारय् छगू नखः व छगू जात्रा दु । माघ १ गतेयात घ्यःचाकु संल्हु नखः धकाः हना वयाच्वंगु दु । किपूमितय्सं जक मखु नेवाःतय्सं हे माघ १ गतेयात घ्यःचाकु संल्हु नखःया रुपय् हना वयाच्वंगु दु । अले भाद्र १ गतेयात सिंहसंक्रान्ति धकाः किपूमितय्सं थःगु हे कथं बाघभैरव द्यःया जात्रा याना हना वयाच्वंगु दु ।
न्हापा न्हापा मल्लकलंनिसें उखुन्हुया दिनय् पञ्चबली बिया पुजा यायेगु ज्या याना वयाच्वंगु खः । बाघभैरव द्यःया नामय् बाघभैरव देगःया दक्षिणपाखे पिने च्वंगु हिफः द्यःयाथाय् पुजा आजा याना वयाच्वंगु खःसा लिपा वना जक बाघभैरवया जात्राया रुपय् हनेगु सुरु याःगु खः ।
विक्रम संवत् २०१३ सालंनिसें सुरु जूगु बाघभैरवया जात्रा न्हापां न्हापां ला किकिपा खतय् तया चाःहिइका जात्रा याःगु खःसा लिपा वना धाःसा बाघभैरवया मूर्ति हे दयेका जात्रा सुरु याःगु खः । जात्रा थनि निगू दशक न्ह्यः तक यक्व चहल पहल मदुसां लिपांगु इलय् वया धाःसा यक्व हे चहल पहल दया वःगु दु । विशेष याना जात्राया झ्वलय् सनिलंनिसें अथे यक्व चहल पहल जुइगु खः ।
बाघभैरव लागाय् ला द्धलंद्धःम्ह भक्तजनत मुनेगु नापं बाघभैरवया देगः चाः हिलेगु याना वयाच्वंगु दु । लिपांगु इलय् वया ला थःपिनि आजु द्यः बाघभैरव जुया उखुन्हु हे थः म्ह्याय् मस्त नापं भिना मस्त तकं पाहां कथं ब्वनेगु चलन जुयावःगु दु । थनि निगू दशक न्ह्यः तक कृष्णाष्टमी खुन्हु कृष्ण द्यःया जात्राय् यक्व मत बिया वनीगु अले बाजा गाजा दइगु खःसा आः वया बाघभैरव जात्राय् झन झन अप्वया वःगु दु ।
किपूमितय्सं बाघभैरव जात्रायात विशेष महत्व बिया हःगु दु । उकिं बागू दशक दुने हे भब्य जुयावःगु जात्रा धइगु बाघभैरवया जात्रा धायेछिं । थुगु जात्राया झ्वलय् द्यःखः जात्रा याइगु खः । बाघभैरवया जात्रायात झन झन महत्व बिया हःगुलिं किपुलिइ जुइगु निगूगु तःधंगु जात्रा जुया बिउगु दु । दक्ले तःधंगु जात्राया रुपय् बखुमद अष्टमीया इलय् जुइगु जात्रा इन्द्रायणीया जात्रा खःसा निगूगु तःधंगु जात्रा बाघभैरवया जात्रा जुया बिउगु दु ।
बाघभैरव देगः व मूर्ति
ऐतिहासिक, सांस्कृतिक नापं धार्मिक रुपं नं तसकं महत्वपूर्णगु किपूया देगः कथं नालातःगु धइगु बाघभैरवाया देगः खः । स्थानीय नेवाःतय्सं आजु द्यः, धुम्वाः आजुनिसें आइद्यः नं धायेगु याना वयाच्वंगु बाघभैरव दुगु लागायात धुनिबहाः व धुँ बहाः धकाः नं च्वयातःगु दु । अझ बाघभैरव लागाया नेवाःतय्सं ला गुने धकाः तकं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । देय् पुखुलिं उत्तरपाखे, गःछेँ त्वालं पूर्व, इताछेँ त्वालं पश्चिम लाःगु गुने लागा छगू कथंया चुकथें जुइक दयेकातःगु दु ।
करिव ५० मिटर हाकः आले ३० मिटर ब्या दुगु उगु बहाः दुने दुहां वनेगु नितिं मूध्वाखा अर्थात मूलुखा दक्षिणपाखे दुसा पूर्वपाखे कचा ध्वाखा अर्थात लुखा अले पश्चिपाखे अझ चीधंगु लुखा दयेकातःगु दु । गुने अर्थात धु बहाः दुने यक्व हे देगःनिसें द्यःपिं पलिस्था यानातःगु दुसा मूल द्यः कथं आजु द्यः बाघभैरवया द्यः व देगः दु ।
बाघभैरवया देगः
बाघभैरवया देगः पूर्व पश्चिम ताहाकः जुइक आयत आकारया देगः खः । देगःयात २० गः मूथां धंकाः दुने अंगः दना धस्वाकातःगु दु । देगलय् दुहां वनेगु इलय् दक्षिणपाखें पश्चिम स्वया वनेगु जूसां नं द्यः धाःसा पूर्व स्वायाच्वंगु दु । अले देगःया खापा मचाइगु इलय् नं द्यःया दर्शन याये जिइक पूर्वपाखे चीपाःचागु झ्याः थें जुइक प्वाः तयातःगु दु । देगःयात स्वंगू पलिं चिनातःगु दुसा स्वंगूगु पौया च्वय् नं हाकनं चीधंगु पौ चिनातःगु दु ।
देगःया दक्ले क्वय् च्वंगु पौया च्वय् नीप्यगः तुनासि तयातःगु दु । तुनासिइ अष्टमातृका, गन्धर्व व केन्द्रर्भ द्यःीपनिगु मूर्ति कियातःगु दु । उगु कथंया द्यःपिनिगु मूर्तिया क्वय् यौन आशनत कियातःगु दु । प्यंगू कुन्हय् प्यम्ह हे छ्यपातय्गु मूर्तित दुसा देगःया न्ह्यःनेपाखे अथे धइगु दक्षिणपाखेया दक्ले क्वय् पौया च्वय् तुनासिँ दुथाय् जवंखवं निपाः सँझ्याः नापं दथुइ छपाः तःपाःगु
सँझ्याः तयातःगु दु ।
उगु हे कथं देगःया पूर्व, पश्चिम व उत्तरपाखे छपाः छपाः झ्याः तयातःगु दु । दक्ले क्वय्च्वंगु पलिइ न्ह्यःने अर्थात दक्षिणपाखे छगू गजू नं तयातःगु दु । अथे हे निगूगु पौया तुनासिया च्वय् स्वीनिम्ह लोकेश्वरया मूर्तित कियातःगु दु ।
बाघभैरव देगःया पश्चिमपाखे नासः द्यः, दक्षिणपाखे हिफः द्यः पलिस्था यानातःगु दु । अथे हे देगःया मूअंगलय् क्वय् रामायण, महाभारत व यक्व द्यः व द्यःमय्जुपिनिगु किपाः च्वयातःगु दु । नेपाःया भच्चा भच्चा ल्यंदनिगु अंगः किपाःत मध्ये थ्व छगू नं प्रमुख कथं नालातःगु दु । निगूगु पौया च्वय् तत्कालिन जुजु पृथ्वीनारायाण शाह नाप ल्वःगु इलय् छ्यालातःगु ल्वाभः तयातःगु दु । अन ल्वायेबलय् पुइगु तपुलि छगः, छपाः लं, ढाल छगू नापं) याना स्वीगुलिं मल्याक ल्वाभःत ब्वयातःगु दु ।
देगःया दक्ले च्वय् च्वंगु पौया च्वय् छगू अले व देगः थें जुइक पलिं चिनातःगुया दुने नं छगू नापं स्वंगूगु पलिइ हाकनं झिगू गजू छुनातःगु दु । निगूगु पौया च्वय् दक्षिणपाखे खुगू गजू छुनातःगु दु । थुगु कथं स्वल धाःसा बाघभैरव देगलय् मुक्कं याना झिंगुगू गजू छुनातःगु दु । किपूमितय्गु आजु द्यः बाघभैरवया देगः तसकं आकर्षक जुइक दयेकातःगु दुसा किपूया हे दक्ले तःग्वःगु देगः खः ।
स्वंगू मूर्ति
बाघभैरवया देगः दुने न्ह्याबलें खने दयेक दर्शन यानातःगु छगू भब्यगु मूर्ति दुसा भाद्र १ गते जात्राया नितिं द्यः खतय् तया कुबिया यंकेगु नितिं हाकनं मेगु मूर्ति दुसा अथे हे न्यंकं बाखंया आधारय् झवाः मचां दयेकातःगु मेगु चायागु मूर्ति याना स्वंगू मूर्ति दयेकातःगु दु ।
पलिस्था यानातःगु मूर्ति
देगलय् पूर्वपाखे स्वका पलिस्था यानातःगु मूर्ति धइगु तसकं आकर्षक मूर्ति खः । उगु मूर्ति आं यानाच्वंगु अले म्ये मदुगु मूर्ति खः । स्वंगः मिखा दुगु उगु मूर्तियात किपाः काये मजिउ धकाः नियम दयेकातःगु दु । न्ह्यःने ख्वाःपाः छपाः जक खने दुगु तर ल्यूने धुँया म्ह थें जुइक चायागु हे दयेकातःगु दु थुगु मूर्ति । न्ह्यःने धाःसा वहःया पातां भुना आकर्षक यानातःगु दु ।
थुगु मूर्तिया च्वय् थीथी कथंया किकिंपा नं तयातःगु दुसा बाघभैरवयात पूजा यायेमाल धायेवं उगु हे मूर्तियात पुजा याइगु खः । चापुजानिसें थीथी कथंया पुजा उगु मुर्तियात याइगु खः । बाघभैरवया उगु मुर्तियात समे नके जिउसां जीव बलि धाःसा बिइ
मजिउ । न्हिया न्हिथं गुरुजुपिं वना ख्वाः सिकः वनेगु धकाः निष्थे पुजा यायेमाःगु चलन दु । अथे निष्थे पुजा याये धंकाः जक सर्वसाधारणं पुजा आजा याइगु खः ।
जात्रा याइगु मूर्ति
बाघभैरवया जात्रा भाद्र १ गते याइगु खः । २०१३ सालंनिसें सुरु जूगु उगु जात्राया हे झ्वलय् द्यःखतय् तया कुबिया यंकेगु नितिं चीधंगु मूर्ति छगू दयेकूगु खः ।
उगु मूर्ति चीखःचागु द्यःखतय् तया कुबिया जात्रा याइगु खः । आं यानाच्वंगु उगु मूर्ति म्ह छम्हं मदुगु अले न्ह्यःनेया ब्व जक खः । आं यानाच्वंगु अले म्ये मदुगु थुगु मूर्तिया च्वय् न्यापाः किकिपाया बुट्टा नं कियातःगु दु । १३ साल लिपा जक दयेकूगु थुगु हे मूर्तियात दँय् दसं बाघभैरव जात्राया दिनय् आलंगाचाय् यंकाः ख्वाः सिका हयेगु अले न्हिच्छि हे गुने तया सनिलय्
जुइवं जात्रा याइगु खः ।
झवाः देवं दयेकूगु मूर्ति
न्यकं बाखं कथं झवाः देवां अर्थात झवाः मचां दयेकूगु धयातःगु चायागु मूर्ति बाघभैरवाय स्वंगूगु मूर्ति खः । उगु मूर्ति करिव ४ इन्च जक दुगु मूर्ति खः ।
थुगु मूर्ति स्वयेबलय् सामान्य कथं जक दयेकातःगु दु । मूर्तिइ स्वंगः मिखा नं मदु अले आं याकातःगु नं मदु । म्हुतु सामान्य कथं कियातःगु दु । मूर्ति तयेगु नितिं चीधंगु छगू कथंया आशन नं दयेकातःगु धाःसा दु । थुगु मूर्ति न्हापा न्हापा जूसा चापुजा वनीगु इलय् चापुजा वःपिन्त क्यनीगु खःसा थौंकन्हय् सुरक्षाया कारणं क्यनेगु ज्या धाःसा मयाः ।
झवाः देवं दयेकूम्ह धयातःम्ह उगु चायागु मूर्ति हे बाघभैरव अर्थात आजुद्यःया दक्ले महत्वपूर्णगु मूर्तिया रुपय् नालातःगु खने दु ।
