भाषासेवी, कवि नातिवज्र लुमंकाः
– नारद वज्राचार्य
नातिवज्र नेवाः ख्यलय् सकसियां परिचित नां खः । नेपालभाषायात अनन्य मतिना याइम्ह भाषासेवी खः नातिदाइ अर्थात नातिवज्र । वय्कःया भाषासेवाया ज्वः मदु । वय्कलं गुकथं थःगु भाषाया नितिं थःत पानादिल, थःगु मां भाय्या नितिं गुकथं थःत समर्पण यानादिल, व अतूलनीय खः । वय्कः थेजाःपिं भाषासेवी दयाः हे सरकारं न्ह्याथेंजाःगु दमन नीति काःसां थ्व भाषा थौंतक नं म्वानाच्वंगु खः ।
वय्कःया धात्थेंगु नां जगतपति खः । छेँय् मामंनिसें मेमेपिन्सं सःतीगु नां धाःसा “नाति”जुल । लिपा साहित्य सम्मेलनय् साहित्य ब्वनेया निति डबलकाजी तुलाधरं वय्कःया कविताय् वय्कःया नां “नातिबज्र”तयाबिल । लिपा पर्यन्त वय्कः नातिवज्र हे जुयावन ।
यद्यपि वय्कःसशरीर जन्म १९९५ असार १स मां मानकुमारी व बाः दानरत्नया कोखं जूगु खःसां भाषाया नातिवज्र धाःसा २२सालया आन्दोलनं बुइकूम्ह नेवाः मचा खत । २२साल धाय्वं पञ्चायत सरकारं नेपालभाषां बिया वयाच्वंगु ५गू मिनेटया रेडियो समाचार लिकयाब्यूबलय्उकिया बिरोधय् दच्छियंक त्वाःत्वालय् वाःवाःपतिकं नेवाःतय्सं साहित्य सम्मेलनयानाः याःगु बिरोधया आन्दोलनयात लुमंका बी ।
उगु बिरोध ज्याझ्वःया छम्ह सक्रिय कार्यकर्ता नातिवज्र खः । न्हापांनिसें सक्रिय कार्यकर्ता खःसां वय्कलं न्यागूगु वाःया सम्मेलननिसें थःम्हं हे चिनाखँ च्वयाः नं ब्वतिकयादिल । यक्व थासय् सिरपाः नं त्याकादिल । यद्यपि वय्कलं धाःसा २०सालपाखे हे चिनाखँ च्वय्गु यानादी धुंकूगु जुल । वय्कःया न्हापांगु प्रकाशित चिनाखँ“ग्वंगः व न्हू सतकया स्वापू”खः । थ्व चिनाखँ ने.सं.१०८६स ‘सितु’ पत्रिकाय् छापय् जूगु जुल ।
सफूधुकू वय्कःया पसःया नां खः । तर थ्व नांया ‘नेमप्लेट’ अन गनं च्वयातःगु, तिकातःगु मदु । बस् सफूधुकू । खःजा सफूधुकू धाय्वं यक्वसित अन अल्याख सफूहे सफू दूगु पसः वा लाइव्रेरी धयागु मत्तिइ वनेफु । तर अथे मखु,मात्र बहालय् वनेगु÷वय्गु लबय् बःचाधंगु निगू दराज यख्खाना तयातःगु छगू पसःचा जक खः व । वास्तविकता थथेहे खःसां सफूधुकूया परिचय थथे जक ब्यूसा व पाय्छि जुइमखु । व आवरण जक जुइ । वास्तवय् ततःधंगु लाइव्रेरीं हे ध्वय्मफूगु भूमिका म्हितावःगु व छगू सकल नेवाःतय् सफूधुकू खः । अन वनेवं नेवाःभाय्या पिदंगु फुक्क सफू प्राप्त जुइ । न्हापा न्हापा सफू बिमोचनया चलन मदु । सफू प्रेसं ज्वना वयाः अन ब्वय्गु हे सफूया ‘बिमोचन’ जुइ ।
नेपालभाषाया साहित्यकारपिं, नेवाः भाय् ह्यःमिपिं, संगीतकारपिं, म्येहालामिपिं सकल सकल मुनेगु थाय् हे सफूधुकू खः । फुक्कसिया ‘जक्सन’खः, केन्द्र खः । येँ लिसेलिसें यल,ख्वप,सक्व, धौख्यः, पन्ति, किपू, थक्वाः जक मखु पिने जिल्ला जिल्लायापिं मनूत नं छुं सल्लाह काय्माल,ज्याझ्वःया खवर बीमाल धाःसा अन वइ । अथेहे गुलिसित नेपालभाषाया साहित्यकार, च्वमि नापलाय् मालाच्वनी छँे सी मखु,आः थें मोवाइल मदु उबलय्, उकिं अन हे प्यू वइ, स्वापू तः वइ । सपूmधुकूती फ्यतुनाः वक्वसित वय्कलं थबलय् थबलय् थन थन थथे जुइत्यंगु दु । झी सकलें वनेमाः खंला धकाः न्वखंक धयाच्वनी । थः नं वनी । अथेहे थ्व थ्व पत्रिका पिदनेत्यंगु दु, लेख बियादिसँ, चिनाखँ बियादिसँ,च्वखँ बियादिसँ धयाच्वनी । उकिं सफूधुकू नेवाःतय् मुनेगु केन्द्र जक मखुसे प्रचार प्रसारया मू ज्याकू नं जुया बी । अलय् नातिवज्र फुक्कसिया प्रवक्ता,हल्कारा जुया बी । नातिवज्र भाषाया ज्या गुलि अप्वः जुल, उलि हे लय्ताइ ।
मनूत झीगु भाषाय्छु छु न्हून्हूगु सफू,पत्रपत्रिका,क्यासेट,म्येचाः पिदनाच्वन स्वय्त वइपिं नं अन वइगु खः । न्यावइपिं नं अन वइ । प्रकाशकत नं थःथःगु प्रकाशन बीत अन वइ । व छगूयां छगू नेवाः भाय्या सफू पसः जुयाः असनय् दनाच्वनी।खःजा,असं भोताहितिइ यक्व सफू पसः दु । अन गनं नं झीगु भाषाया सफू, पत्रपत्रिका मम्यू । छगूयां छगू झीगु म्हसीका जुयाः धस्वानाच्वंगु धयागु सफूधुकू हे जक खः ।
थौं मंकाः धुकू वचत तथा ऋण सहकारी संस्थां कुलांभुलुइ मंकाः सफूधुकूया नामं नेपालभाषाया मेगु छगू सफूपसः चाय्केधुंकूगु अवस्था दु । वया थःगु हे बिशेषता दु । अथेखःसां थ्व सफूधुकूया थःगु हे कथंया इतिहास दु,महत्व दु । थौं सफूधुकूया नी जूगु ५०दँ पुलेधुंकूगु अवस्था खः । उकिं नेपालभाषाया इतिहास च्वय्बलय् थ्व सफूधुकू व नातिवज्रया योगदानयात त्वःफिके मज्यू, ल्वःमंके मज्यू ।
थ्व सफूधुकूलिसे जिगु नं ने.सं.१०९५÷९६सालं निसें स्वापू दु । जिं उबलय्न्हापां न्हापां बिराट साहित्य सम्मेलनय् ब्वति काय्त अन हे च्वसू ब्यू वनागु जितः लुमं । च्वसू बी धुंकाः छुं ई लिपा बिराटं जिगु नामय् छ्वयाहःगु ब्वनापौ अन वल ला धकाः धुवाँधू स्वः वनागु नं लुमं । अर्थात नातिवज्रया सफूधुकू छगू अजाःगु जक्सन खः,गन नेपालभाषाया थासं थासय् जुइगु साहित्य सम्मेलनया नितिं लेख मुनेगु केन्द्र जुइ । थीथी क्याम्पस, संघ संस्थां पत्रपत्रिका पिकाइ उकिया निंतिं च्वसु मुनेगु थाय् नं सफूधुकू हे जुइ ।
अझ लिपा वनाः थीथी एफ.एम.य् ब्वंकेया नितिं च्वसु, फरमाइस, न्ह्यसः लिसः च्वयाः बीगु÷काय्गु थाय् नं सफू धुकू हे जुइ । नापनापं साहित्य सम्मेलन आदिया हनेबहःपिन्त बीमाःगु ब्वनापौ नं अन हे त्वःताथकेगु जुइ । नातिवज्रं छम्ह छम्हेसित लुमंकाः लुमंकाः बियाच्वनी । लँय् वनाच्वंम्ह मनूयात सःताः सःताः बियाच्वनी । गुलिं गुलिं ब्वनापौला लँखतं लाकाः छेँ छँे वनाःहे ब्यू वनी । अहं । गबलें उसिचाः धयागु मस्यू भाषाया ज्याय् । गबलें म्हाः धाःगु मस्यू भाषाया ज्याय् ।
“तय्जू” पत्रिका पिकयागु झ्वलय् प्रेसं दकलय् न्हापां सफूधुकुतिइ नि ब्वः वनेगु । थथे न्हून्हूगु पत्रपत्रिका ब्यू वनेबलय् वय्कः तसकं लय्ताया दी । सररर दकलय् न्हापां थःम्हं हे स्वयादी । अले थःगु मनं खंगु मन्तुना नं न्यंकादी । त्रि.बि.बि. कीर्तिपूरया लुखां पिदनीगु गं पत्रिकाया स्वंगूगु ल्याःया जिं संपादनयानाबलय् उगु पत्रिकाया नितिं वय्कलं नं गुलिखय्च्वसु मुंकादीगु लुमंजू थौं जितः ।
थ्व सफूधुकू चाय्केगुलिइ वय्कःयात न्हापां हःपाः ब्यूम्ह मानदासजु खः । अलय् थ्व पसःयात तिबः बीगु ज्या चित्तधर हृदय वप्रेमवहादुर कसाःपिन्सं यानादीगु जुल । २३सालं चाःगु थ्व पसः थौंतक नं निरन्तरता बियाच्वंगु दु ।
थ्व पसःया माध्यमं नातिवज्रं यक्व स्वदेशी व विदेशी बिद्वानत, गुपिं नेपालभाषा,साहित्य,संस्कृतिया विद्यावारीधि याःवइपिं खः, वय्कःपिन्त सफू जक मखु, मेमेगु माःमाःगु श्रोत नं चूलाका बी । क्याम्पसय् नेपालभाषा कयाः ब्वनीपिं बिद्यार्थीपिन्त माःगु सफूला अन दहेदत । अन मन्त धाःसांच्वमिया छेँय् वनाः कयाहयाः जूसां बिया बी । लिसेलिसें सफू द हे मन्त धयागु खःसा छेँजः वा मेपिं प्रकाशकतय्त व सफू पिकाय्त इनाप यानाच्वनी ।
नातिबज्र मात्र भाषिक कार्यकर्ता मखु । व छम्ह कवि नं खः । म्ये च्वमि नं खः । अले दगु वहाःया पसलय् च्वनाः वं सदां इतिहास कनाच्वनी, भाषाया इतिहास, साहित्यया इतिहास ।
जि थः हे नं दगू बहाः दुहाँ वनेगु लबःया छखेर वय्कलं चाय्कादीगु सफूधुकू पसलय् फ्यतुनाः वय्कःलिसे तःक्वः तःक्वः २२सालया आन्दोलनया इतिहास न्यनेनं । लिसेलिसें नेपालभाषाया यक्व महारथीपिनिगु त्याग, तपस्याया कहानी नं वय्कःपाखें न्यने नं । थजाःगु खँ न्यनेबलय् तसकं हे उल्साह थनाब्यू ।
थथे न्हापाया खँ सुनां न्यंवल धाःसा कने दइबलय् वय्कःया ख्वालय् छगू गजबगु हे चमक दइगु । वय्कलं तसकं सवाःवय्कःअजाःगु खँ कनादी । धात्थें धाय्माल धाःसा २२साल थुखेया नेपालभाषाया गतिविधिया वय्कलं छम्ह ईल्वहं जुयाः न्हूपिन्त लँ क्यनादिल । उत्साह थनादिल । माःगु ग्वाहालि नं यानादिल ।
दगू बहाःया पिनेच्वंगु सफूधुकू जक ऐतिहासिक मखु, धाय्माल धाःसा स्वयम् दगू बहाः नं छगू ऐतिहासिक बहाः खः । अलय् व बहाः ऐतिहासिक जूगु नातिवज्रं यानाः खः । दगू बहालय् यक्व साहित्यिक ज्याझ्वः जूगु दु । भाषिक ज्याझ्वः जूगु दु । आन्दोलनया सेल्टर जूगु दु । अन जुइगु दक्व ज्याझ्वलय् नातिवज्र छम्ह साधारण कार्यकर्ता जुयाः माइक मिलय् यानाच्वनी । मेच मिलय् यानाच्वनी । सुकू लाय्हयाच्वनी । लःया व्यवस्था याना बी । चःबिया निंतिं थःगु छेँया लुखा चाय्का बी ।
स्वय्बलय् साधारणथें च्वंसा दकलय् मदय्क मगाःगु ज्याया भाला नातिवज्रं पूवंकाच्वनी । उकिंहे वय्कःयात ज्वःमदुम्ह भाषासेवी धाय्माःगु । वय्कःया थ्वहे योगदानयात कदर यासे यक्व संघसंस्थापाखें वय्कःयात सम्ंमान याःगु दु । कदर याःगु दु ।वय्कःयात प्राप्त जूगु सिरपाः थथे खः –
१. चित्तधर सिरपाः, नेपालभाषा परिषद्
२ं.हःपाः सिरपाः, हःपाः गुथि
३ं.ज्ञानज्योति सिरपाः, ईल्वहं प्रकाशन
धाय् हे धुन, नातिवज्र कवि नं खः । वय्कलं चिचीहाकःगु चिनाखँ च्वयादी । मुक्तक कविता च्वयादी । म्ये चिनादी ।
वय्कःया छपु निपु मुक्तक कविताय् छक्वः मिखा ब्वय् –
मनूया जि धइगु भावनां मनूयात मनू मखय्का च्वन । आडम्वरय् थःत तंकाः मनुखं थःत ल्वमंका च्वन । छु दु धकाः ? अय्नं मनूयाके अहम् छाय् ? मनू छाय् थुलि स्वार्थी जुयाच्वंगु ? छु यंके दइगु धकाः मनुखं काय्गु काय्गु जक यानाच्वंगु खः ? थ्वहे खँयात प्याकुतिं न्याय्थें यानाः कवि नातिवज्रं धयादी –
गनं निसें
गुथाय् तक
जिगु धैगु ?
फ्यतूसा कुछि जुल
ग्वःतूसा प्याकुत्या जुल ।
अथेहे झीगु जीवनया गति स्थीर खः ला ? थ्व छथासं झीसं धयाथें च्वंच्वंला ?मच्वं । कन्हय् गन थ्यनीगु खः सुनां धाय्फूगु मखु । थ्वयात हे संकेतयासे कविं धयादी –
म्हिगः गन
थौं गन
कन्हय् गन
जीवन ।
दुःख मदुगु जीवन मदु । अले जीवन संघर्षमय खः । मनू न्ह्याबलें दुःखलिसे तापाना च्वने फइमखु । बिस्युवने फइमखु । दुःखलिसे ल्वानाः हे जीवन म्वाय्माः । थ्वहे खँयात कविं थुकथं धयादी –
सागर स्वयाः थाःगाः मदुगुु
छुं नं दुसा
व दुःख जुल ।
व हे लिसे न्ह्याबलें
ल्वानाच्वनीम्ह
जि नं छम्ह मनु जुल ।
कवि नातिवज्रया छपु ज्वःमदुगु कविता नं थन न्ह्यब्वय् । छगू हे इलय् नं मनू मनूतय् दथुइ बिस्कं बिस्कं स्थिति जुयाच्वनी । ज्यायाइपिनि चःति हायाच्वंगु दइ, तर ....
रिक्साय् च्वनावंम्हेसिया
रिक्सा ब्वाँय् मवंथें च्वं
रिक्सा न्ह्याकाच्वंम्हेसिया
फय्नाप ल्वानाः वनाथें च्वं
निम्हेसिया मन निखे स्वःगु
थौंया झीगु ख्वाःपाःथें च्वं ।
कवि नातिबज्रं च्वयाथकूगु कृतिइ छक्वः मिखाब्वय् –
१. सुतिलः, चिनाखँ सफू, ने.सं.१०९१
२. थःम्हं थःत लुइका बलय्, चिनाखँ सफू, ने.सं ११०२
३. जीवनया दुवातय्, चिनाखँ सफू, ने.सं.१११३
४. जि हेरा, मचा म्ये, ने.सं.११३०
अथेहे वय्कःया पिदनेधुंकूगु म्येचाःया धलः थुकथं दु –
१. स्वय्नगु, ने.सं.११२१
२. तय्जु, ने.सं. ११३१
३ं. छ्यनय् तकुस्वां, ने.सं.११३५
अनन्य भाषासेवी, कवि नातिवज्र वज्राचार्य वंगु वालय् अर्थात ने.सं ११३९ थिंलागा २ बुधवाः कुन्हु ८० दँया वैंसय् दिवंगत जुया बिज्यात । वनेमानीगु शरीर खः । वन । अय्सां वय्कःया कृति दनी । वय्कःया कृतिलिसे कवि नातिवज्र ल्यना हे च्वनी । अथेहे झीके झीगु भाषा दनी । झीगु भाषां निरन्तर सफू पिदनाच्वंगु दनी । पत्रपत्रिका पिदनाच्वंगु दनी । अलय्सफूधुकू नं दनी खःसा नातिवज्र जक गथे तनी ? । अस्तु ।
