मिसा सशक्तिकरण : छगू चिकिचाधंगु सहलह
पञ्चकुमारी मानन्धर
जितः छाय्थें ताःगु, अंग्रेजी वर्षया मार्च ८ तारिख वल कि झी नेपालय् थुकिया छु सन्दर्भ दु धकाः खःला थ्व दिं हलिंया मिसापिनिगु जीवन थकाय्गु धकाः संयुक्त राष्ट्र संघं मार्चया ८ तारिखयात ‘अन्तर्राष्ट्रिय मिसा दिवस’ धकाः हना वयाच्वंगु खः । थुगु दिनयात नेपालय् नं सार्वजनिक बिदा बिया वयाच्वंगु दु । दच्छिइ छक्वः थुगु दिवस हना वयाच्वंसा नं नेपाःया मिसापिन्त माःगु अधिकार गथे कि स्वास्थ्य, शिक्षा, लजगाः, सम्पत्ति आदि क्षेत्रय् अधिकार पूवंगु खनेमदु । अझ प्राथमिक ब्वनेकुथिइ मवंपिं मिसामस्तय्गु ल्याः अझ नं ४ प्रतिशत दनि ।
मिसापिन्त साक्षरता याय्गु खँ मिसा सशक्तिकरणया नितिं छगू मज्जिमगाःगु छगू बल्लाःगु आधार खः । झीसं मिसापिन्त शिक्षाया क्षेत्रय् जक बः बी फूसा मिसापिं जक मखु कि इमिगु शिक्षां यानाः छेँ, समाज, व देय्तक नं थाहां वइ धकाः समाज सुधारकःमिपिनिगु धापू दु ।
संस्कार :
नेपाः देसय् बच्छि सर्गः कःघाना वयाच्वंपिं मिसापिनिगु ल्याः ५१गूू प्रतिशत दुगु तथ्याङ्कं क्यनाच्वंगु दु । तर थीथी ख्यलय् इमिगु भूमिका धाःसा उलि खनेमदु । व ख्यः धइगु राजनीति, आर्थिक, उद्योग आदि क्षेत्रय् ल्यूने हे लाना च्वंगु दु, अप्वः यानाः मिसापिं आखः ब्वनातःसां नं ।
मिसापिनिगु इहिपाः जुल कि इमिसं लजगालय् उलि सहभागी जुइ मफूगु खनेदु । इहिपाः धकाः भाःतपिनिगु परिवारय् वनाः च्वनेमाःगु, झीगु पितृसत्तात्मक समाज, अलय् मचा दय्धुंकाः परिवार स्वय् मालीगुलिं इमिगु ई उकी हे फुनाच्वंगु खनेदु । अथे हे गामय् च्वंपिं मिसापिं थःगु परिवार ब्वलंकेगु नापनापं बुँइ ज्या यानाः जीवन हने मालाच्वंगु खनेदु । थ्व छाय् जुल धाःसा झीगु देशया संस्कार हे मू जड खः । मिसापिं धइपिं छेँज्या व परिवार जक स्वय्गु धकाः सकलसिगु धापू दया वयाच्वंगु दु ।
उकिया नापनापं झीत ताः कि हरेक छेँजःपिन्सं नं मिसामस्त स्वयां मिजं मस्तय्त बांलाक्क आखः ब्वंकेमाः, छाय्धाःसा मिसामस्त ला इहिपाः याय्धुन कि मेपिनिगु छेँय् वनीपिं धइथें काइगु खः । थुकिं यानाः मिसापिं अप्वः शिक्षित वा आखः ब्वनेगु खँय् निरन्तरता बी मफयाच्वंगु दुसा आखः ब्वंसां नं छेँ नं पिहां वनाः लजगालय् संलग्न जुया च्वंपिनिगु ल्याः तसकं म्हो हे जक खनेदु ।
यथार्थ धाय्माल धाःसा जब मिसापिं शिक्षित जुइमखु, अलय् इपिं छेँ नं पिहां वनाः मेमेगु समाजलिसे भ्यलय् पुनीगु, मेमेगु बिचाः दुपिं मनूतलिसे सहलह याय्गु ज्या जुइमखु । अथे हे मेमेगु समाजया खँ नं सीमखु । अलय् इमिसं यक्व बिचाः तय् प mइमखु । इमिगु धारणा, सोच, बिचाः तब्याः यानाः यंके फइमखु, गुकिं यानाः इमिगु सशक्तिकरण जुइमखु ।
आर्थिक स्तर : उलि जक नं मखु, मिसापिनिगु सशक्तिकरणया नितिं आर्थिक अवस्था नं बांलाय्माः । आर्थिक अवस्था बांमलापिं मिसापिन्सं थःत इच्छा दुसां नं गन वनाः सेवा काय्गु वा
थःगु इच्छाकथं छुं खर्चवर्च नं याय् फइमखु । गुम्ह मिसापिं छेँ नं पिहां वायः आर्थिक लाभ जुइगु ज्याय् सनेमफत धाःसा इमिसं थःगु सःतक नं तय् फइमखु । आर्थिक स्तर बल्लाकेगु नितिं मिसापिन्त नं लजगालय् सहभागी याकेगु सरकारं नं भाला काय्माः ।
निर्णय याय्गु अधिकार ः
मेगु कारण मिसापिं छेँ नं पिहां वयाः थीथी ख्यलय् ज्यासनेगु धइगु खः । झी समाज अझ नं मिसापिन्त न्ह्यज्याकेगु ज्या याःगु खनेमदु । सुं नं मिसा थःथःम्हंतुं निर्णय याय्त आःतक नं ग्यानाच्वंगु खनेदु । छेँ नं पिहां वनेत नं इमिसं भाःत वा छेँजःपिनिगु बचं काय्माः वा उकथंया चलन दु । भाःतयाके बचं कयाः वनेमाःगु चलन झीथाय् दयाच्वंगु खनेदु ।
जितः लुमं, छम्ह मिसा जिगु पासाया तता जुयाच्वन । वय्कः नं जितः फोन यानाः न्यन कि जितः यक्व दत प्वाः स्यानाच्वनीगु । तर जिं जहानयात धयाच्वना जितः डाक्टरया थाय् क्यने यंकादिसँ धकाः । तर वय्कलं मयंकू । आः ला जि च्वने हे मफुत । छिं छक्वः क्यना बियादी ला । आः ला जिके डाक्टरयात बीत धेबा नं मदु, छु याय् ? उलि जक नं मखु, जिं छिनापं डाक्टरयात क्यं वनेत जिं जहानयाके उजं मकयानि । थथे जूसां वय्कःयात जिं हे गाडीं काः वनाः वासः यानागु खः । वासः याय्धुंकाः नं वय्कलं आपालं पीर कयादिल कि जहानलिसे मन्यंसें डाक्टरलिसे सल्लाह काः वनागुलिं जितः छुं धाइ धकाः ।
थ्व खँ छाय् न्ह्यथनागु खः धाःसा थः विरामी वा उसाँय् मदुसां नं थःगु स्वास्थ्यया वासः याय्गु निर्णय तक नं वय्कलं याय् मफुत धाःसा झीगु नेपालय् मिसापिन्सं छु याय्फइ ? अलय् मेपिनिगु अवस्था नं थथे हे जुयाच्वंगु दुथें जितः ताः ।
समस्याया समाधान :
जितः मनय् वः, यदि मिसापिं थ्व परिस्थितिं पिहां वय्गु खःसा हरेक मिसापिन्सं मनय् तयमाःगु न्हापांगु खँ मिसापिं शिक्षित जुइमाल । आखः सीके सय्के धइगु झीगु ज्ञान दय्केगु खँ खः । अलय् थीथी ख्यःयागु खँ झीसं अध्ययन यानाः ज्ञान दय्केगु ज्या जुइ, अलय् झी मिसापिं सक्षम जुइ ।
निगूगु खँ, झी मिसापिं सुं मिजंपिं स्वयां नं कमजोर मखु । प्रकृतिं झीत शारीरिककथं शक्तिइ कमजोर यात धकाः च्वनी जुइ, तर झी बुद्धि विवेकं उलि हे सक्षम खः धकाः मन बल्लाकेमाःगु दु । झी मिसा जुयाः झीसं छु चाहे जू, जि सु खः ? धइगु थःम्हं तुं म्हसीकेमाः । अलय् जितः छु याय् मास्ति वः ? समाजय् जि गथे जुयाः म्वाय् मास्ति वः ? धइगु थःम्हं हे निर्णय याय्गु ज्या यात धाःसा थः छु ज्याय् पलाः तय्फइ ? थथे यात धाःसा जितः सुनानं छु धाइ कि धकाः ग्याय्गु ज्या मयासे थःगु नुगलं छु याइ, व खँय् वन धाःसा झी झीगु उद्देश्यकथं ताःलाइ ।
मेगु छगू खँ, झी मिसात आर्थिक उपलब्धी वा आय आर्जन याय्गु ज्याय् नं न्ह्यचिलेमाः ।
व छाय् धाःसा सु नं मिसापिंके खर्चवर्च याय्त आर्थिक श्रोत मन्त धाःसा झीसं चाहे जूसां छुं याय् फइमखु । उकिं चिधंगु वा तःधंगु लजगाः याय्त छुं सीप स्यनेगु ज्या याय्माः । मस्तय्त आखः स्यनेगु ज्या जुइमा वा छेँय् हे च्वनाः आर्थिक लाभ जुइगु ज्या वा मेपिं मिसापिंलिसे संगठित जुयाः ज्या यात धाःसा झी मिसापिन्सं सीप सय्काः ज्या सुरु याय्त ताःलाइ । उकिं सीपमूलक तालिम ज्या न बांलाक्क जुइ । झी मिसापिं सीप सय्केधुंकाः उकी ज्या सनाः आर्थिक लाभ जुइगु ज्या यात धाःसा झीगु खर्चवर्च दयाः आर्थिक स्थिति बल्लाना वइ ।
यथार्थकथं धाय्माल धाःसा यदि मिसापिं संगठित जुल धाःसा झीसं मिसापिन्त काय् ल्यंदनिगु अधिकार काय्त ताःलाइ । झीसं अधिकार काय् मफयाः छेँ जक च्वनाः मस्तजक स्वयाः थःगु जीवन फुकेगु जुइ । थःम्हं चाहे जूसां मजूसां मस्त बुइके मालाच्वनीगु अवस्था वइ । आः वयाः यक्व देसय् मिसातय्सं थःम्हं चाहे जूकथं जक मचा बुइकेगु अधिकार कयाः प्रजनन् स्वास्थ्य सेवा, मिसापिनिगु स्वास्थ्य इमिगु अधिकार, संयुक्त राष्ट्र संघ नं थ्व अधिकारय् मिजंपिन्सं बल याय् मफइगु जूगु दु । झीसं सीकेमाःगु दु, मिसाया स्वास्थ्य अवस्था स्वयाः जक मिसापिन्सं थःम्हं ग्वम्ह मचा बुइकेगु धइगु निर्णय यायफइ । थ्व खँ नं छगू मिसापिन्त समाजय् सशक्तिकरण जुइगु अधिकार खः । आपाः मचाखाचा दय्काः नं व मिसापिनिगु स्वास्थ्यय् बांमलाःगु असर लाइ,मिसापिन्सं सीकेमाःगु खँ खः थ्व ।
नेपालय् राजनीतिककथं यक्व मिसापिं निर्णय याय्फइगु पदय् मदुनि । उकिया कारणं फुक्क मिसापिं मुनाः देसय् मिजंपिन्सं गथे निर्णय याय्फइगु स्तरया पदय् च्वनाः अधिकार काय्गु ज्या यानाच्वन, थुखे मिसापिं नं छप्पँ जूसा फुक्क अधिकार, राजनीतिक, आर्थिक, साँस्कृतिक, शैक्षिकया लिसें स्वास्थ्य सम्बन्धि अधिकार नं वइ । अलय् झीसं मिसापिन्त विकासया लँपुइ वनेगु, देसया थीथी ख्यलय् सहभागी याकेगु जूसा दकलय् न्हापां शिक्षाय् बः बीमाल ।
इमित नं पिने हयाः सीप स्यनाः, गुलिफु उलि लजगाः बियाः पिने देसय् सेवाय् मछ्वय्गु ज्या याय्माल । थथे जुल धाःसा आर्थिक स्तर नं थाहां वइ । आय आर्जन यानाः छेँ, समाज व देस विकासयया नितिं सहभागिता जुयाः इमिगु स्वास्थ्य सेवा अधिकार, सम्पत्तिइ अधिकार, राजनीतिक अधिकार कयाः निर्णायक स्तरय् वनेत नं लँ चाली धइथें जितः ताः ।
