मोहनिनखःमदुगु नेवाःवस्तिखोना
– श्रीकृष्ण महर्जन
मोहनि नखःया इलय् यल जिल्ला दुने लाःगु नेवाः तय्गु पुलांगु बस्ति खोनाय् जात्रा याइगु चलन दु । सिकालीमाजु अर्थात सिकाली द्यःया जात्रा याइगु खः खोनाय् । अथे मोहनि नखःया इलय् अन जात्रा याइगु जुयाः यक्व सिनं मोहनि नखः मदुगु वस्ति धइगु खोना खः धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । न्यंकं बाखं कथं येँया क्वःने लागायापिं हे ख्वयाः ख्वयाः खुसि सिथं सिथं वना च्वं वंगु, अलय् अन हे वस्ति दयेका च्वंगु नेवा वस्ति जूगुलिं हे खोना धाःगु धाइ ।
स्थानीय मनू तय्गु धापूकथं खोनाया थौंकन्हय्या वस्ति जुइ न्ह्यः न्हापा खोनां भचा तापाक्ककु देशय् वस्ति दुगु खः । लिपा मल्लकालय् वयाः जक थौंकन्हय्या खोना वस्तिया रुपय् विकास जूगु धाइ । १३ गू गु शताब्दीइकु देशय् वस्ति जूगु लिपा १५गूगु शताब्दी वयाःथौंकन्हय्या वस्ति कथं विकास जूगु खः । स्थानीय मनू तय्सं खोनाया सिकाली प्याखं रत्न मल्लया इलंनिसें सुरु जूगु धाःसां व स्वया ंन्ह्यः हे अन भेलु अर्थात भैलःद्यःया जात्रा दुगु खः धाइ ।
येँया क्वःने लागाया पिनि भैलःद्यःया जात्रा जुइगु इलय् हे खोनाय् नं जात्रा जुइगु जुयाः खोना व क्वःने लागा नाप तसकं स्वापू दु धकाः धाइ । मल्लकालय् हे व्यवस्थित वस्तिया रुपय् विकास जूगु खोनाय् मोहनि नखःया इलय् मूल रुपं भैलःद्यः, अष्ट मातृका गणया नाप नापं थीथीद्यःयाद्यःखःजात्रा व ख्वाःपाः पुया प्याखं ल्हुइगु खः ।
खोनाय् प्याखं व जात्रा
खोनाय् दँय् दसं कौलाथ्व पारु अर्थात नःला स्वनेगु पारु कुन्हु तःगुथि, सलां गुथिया प्यम्ह प्यम्ह कुमारपाखें फुक्क छेँखा प्वाः पतिकं पुजा काइगु चलन दु । अले उगु पुजा बहनी जुइवं सिकाली ख्यलय् वनाः सिकाली द्यःया थाय् पूजा याइगु खः । अथे हे दुतिया कुन्हु नं पुजा कयाः सिकाली ख्यलय् हे वनाः पुजा याइ । अले तृतिया कुन्हु नं पुजा फयाः न्हिच्छि हे अपसं च्वनी ।
तृतिया कुन्हु देशं पिने तःगुथि, स लां गुथि व जः गुथि अर्थात जम्मु गुथिपाखें च्वख्वः फल्चा न्ह्यःने छम्ह छम्ह थुमेय् बलि बीमाःगु चलन दु । अथे स्वंगू गुथिपाखें बलि ब्यूपिं स्वम्ह थु मेय् मध्ये तःगुथि व सलां गुथिपाखें स्याःपिं मेय्या हि च्याम्ह कुमार तयेसं पाः भुचाय् तयाः सिकाली ख्यलय् द्यःया थाय् यंके माःगु चलन दु । अथे हे जः गुथिया हि धाःसा अनं तुं सिकाली माजुया नामय् छ्वाकीगु चलन दु ।
उ कथं थुमेय्या हि यंके धुंकाः सिकाली ख्यलय् च्वंम्ह सिकाली द्यःया थाय् स्वंगू हे गुथियापिं च्वनाः विशेष कथंया पुजा याइ । उगु पुजायात गोप्य व तान्त्रिक पुजा नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । अनं लिपा थुमेय्या ला जात्रा यानाः देशय् दुत हइगु नापं थःथःगु गुथिइ विशेष पूजा यानाः दुकाइगु चलन दु । उ खुन्हु हे चान्हय् व हे थुमेय्या ला या छ्वय्ला छुया नइगु जुया “छ्वय्लाभू” नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।
छेँखा प्वाः पतिकं चौथि कुन्हु छ्वय्ला भू माने याइ । अथे हे चौथि कुन्हु स्वंगू हे गुथिपाखें हाकनं छम्ह छम्ह मेय् थःथःगु गुथिया न्ह्यःने स्याय्गु याइ । अलय् बहनी व हे मेय्या ला तयाः गुथ्याः तय् भ्वय् नइगु खः । चौथि कुन्हु हे स्वंगू गुथिपाखें क्वंद्यः अर्थात भैरव स्थापना यायेगु ज्या जुइ । तःगुथिपाखें खोना देगःअर्थात सिकालीया देगलय् अले सलां गुथि व जः गुथिपाखें थःथःगु गुथिया थकालिया छेँय् अथे भेलु थुइगु अर्थात क्वंद्यः स्थापना याइगु खः । क्वंद्यः स्थापना याइगु धइगु बास्तवय् भेलु थुइगु अर्थात थ्वँ थुइगु खः । अथे हे पंचमि कुन्हु मूल जात्रा याइगु चलन दु ।
सिकाली देगलय् च्वंगु मूर्ति लिकयाः द्यः खतय् तइ । अले पूजा आजा यायेगु ज्या जुइ । अनं लिपा खोनाया द्यः प्याखं क्यनीपिं पीखु म्हेसिया गुथि अर्थात रुद्रायणी गुथिपाखें नं पुजा याइ । पुजा क्वचाय् धुंकाः भ्वय् नय्गु याइसा चान्हय् जुइ वं द्यःखः क्व बियाः बाजा गाजालिसे ंजात्रा याइगु खः । उगु इलय् स्वंगू हे गुथिपाखें थापं याःगु भेलुद्यः कथं स्वंगः स्वंगः भेलु हयाः नं जात्रा याइगु खः ।
अले चान्हय् हे भेलुद्यः नापं द्यःखः तकं कुबिया सिकाली ख्यलय् यंकीगु खः । अन होम नं याइ । होमया इलय् स्वंगू हे गुथिपाखें छम्ह छम्ह दुगु तकं बलि बी । उगु इलय् खोनाया मूल प्याखं कथं नालातःगु द्यःप्याखं तकं ल्हुइकेगु ज्या जुइ । झिंप्यम्ह द्यःपिं सत्यकुमार, हनुमान, गणेद्यः, कुमार, रुद्रायणी, कुमारी, ब्रम्हायणी, वैष्णवी, इन्द्रायणी, बाराही, काली, महालक्ष्मी व महाद्यःया ख्वाःपाः पुयाः प्याखं ल्हुइ । उगु हे इलय् सिकाली ख्यलय् द्यः ल्ह्वं ब्वाकेगु धकाः तिंतिं न्हुइकेगु तकं याइ । अथे हे अन स्वंगू हे गुथिपाखें विल भद्र महांकालयात तकं प्याखं ल्हुइकेगु ज्या याइ ।
चान्हय् प्याखं ल्हुइकेगु नापं भ्वय् नयेगु ज्या सिकाली ख्यलय् याइगु खःसा अनं लिपा षष्ठी खुन्हु सुथय् फुक्कं द्यःनापं द्यः खः व भैलःद्यः तकं वस्ती हयेगु याइ । वस्ती नं प्याखं ल्हुइकेगु निसें जात्रा यायेगु तकं याइ । वस्ती नं द्यः ल्ह्वं ब्वाकेगु ज्या जुइ । उगु हे कथं सप्तमि कुन्हु रुद्रायणी गुथिपाखें च्वय्लाछिं क्वय्लाछि तक द्यःप्याखं ल्हुइका यंकी । अलय् क्वय् लाछिया दबुलिइ न्हिच्छि धाइथें प्याखं ल्हुइकेगु ज्या याइ ।
अष्टमि कुन्हु द्यः खः जात्रा याना दकलय् लिपा च्वय् लाछिया रुद्रायणीया देगलय् द्यः स्थापना याना क्व चायेकी । नवमि कुन्हु थःथःगु छेँय् नं द्यःयात पुजा वनी । अथे पुजा वने न्ह्यः थः थःगु छेँय् दुगु कापः थायेगु तान अर्थात तांगा पुजा यायेगु अले मोहनि सिन्हः फयेगु तकं याइ । दकलय् लिपा नवमि कुन्हु पुजा क्वचायेकाः मोहनि भ्वय् धकाः भ्वय् नयाः जात्रा नापं मोहनी नखः क्व चायेकेगु खोनाया नेवाः तयेसं याना वयाच्वंगु दु ।
खोनाय् मोहनि नखःलिसेया स्वापू
मोहनिया इलय् खोनाय् जात्रा जुइगु जुयाः गुलिसिनं खोनाय् मोहनि नखः मदु धकाः धाय्गु याना वयाच्वंगु खः । वास्तवय् जात्रा नापं थौंकन्हय् खोनाय् च्वंपिन्सं हना च्वंगु संस्कृतियात स्वल धाःसा मोहनि नखःया इलय् द्यः खः जात्रा अलय् ख्वाःपाः जात्रा दुसां थापं यायेगु, कूछि भ्वय् नय्गु चलन धाःसा मदु । खोनाय् च्वंपिं सुनां नं नःलास्वां पीगु ज्या याइ मखु । नःलास्वां पीगु ज्या मयाइगु जुयाः हे मोहनि नखः मदु धकाः धाय्गु याना वयाच्वंगु खः ।
खोनाया नेवाः तय्सं नवमि अर्थात स्याक्व त्याक्व खुन्हु बुँज्याया नितिं छ्यलीगु ल्वाभःयात पुजा याइगु चलन मदु । अलय् अष्टमि खुन्हु नं थापं याइगु चलन मदु । नवमि खुन्हु कापः थाइगु तान अर्थात तांगा धाःसा पुजायाना वयाच्वंगु दु । अले मोहनि सिन्हः फ्वयाः मोहनि सिन्हः तिनाः मूल रुपं रुद्रायणी अर्थात सिकाली द्यःया थाय् पूजा याः वनीगु चलन दु ।
अले नवमि खुन्हु मोहनि भ्वय् नइगु चलन दु । थुगु ल्याखं स्वय्गु खःसा खोनाय् मोहनी नखः मदु धकाः धाय् फइगु अवस्था धाःसा मदु । बरु मोहनिया इलय् थापं याय्गु, नःला स्वां पीगु चलन धाःसा मदु । उकिं खोनाया नेवाः तय्सं मोहनिया इलय् थःगु हे कथं नखः नापं जात्रा हना च्वंगु दु धकाः धाय् फइ ।
