मोहनि दशैंया नक्कल मखु
– प्रा. सुवर्ण शाक्य
झीथाय् वहे वहे इलय् लाइगु वा छन्हुं हे लाइगु नखःयात नेवाःतसें व मेगु जातिं नखः कथं काःसां नखःया नां बिस्कं च्वनाच्वंगु दु । धार्मिककथं काइबलय् गुम्हं द्यःपिं उथें उथं हे लाःसां साँस्कृतिककथं हना च्वनेगु पाः । ‘तीज’ धाःसां नखःया रुप व दिं हे छन्हु निन्हु पाः । उबलय् जुइगु ज्याखँ व आशय तकं पाः । नेपालय् नेवाःतसें मेपिनिगु थः नालाः हनीगु खः । सरकारय् नेवालं पिनेयापिं वयाः च्वंसेंलि इमिसं थःगुपहलं नां छुनाः थःगु पन स्वाकूगु खः । जाति मिश्रण व सरकारी नीतिकथं वनी बलय् पारस्परिक स्वभावया प्रभावं अप्वः ज्वःलाना वनीगु नं जू । ज्वः लाकाः यं कीगु नं जू ।
अथे हे, मोहनि नखःया खँ काय् बलय् थन ‘दशैं’ धाय्गु यानाहल । सरकारी स्तरकथं नां छ्यःबलय् उकथं देय् न्यंक जुइगु हे जुल । अथेसां सरकारी कथंया नखः धकाः धाःसां बहुसाँस्कृतिक जनजाति दुगु थासय् थःथःगु हे नामं, स्तरं याइगु थाय् थासय् दशैं धकाः पूजा आजा याकीगु, अलग्ग हे थप सुविधा बीगु, सर्वसाधारणयात गुलिखे सुविधा कथंया नियम क्वःछीगु जुल धाःसां नखः धकाः हने बलय्या मू खँ धाःसा जातजातिया थःथःगु तालं याः ।
नेवाः नखः मोहनिलिसे ला ‘दशैं’ धइगु खँग्वः हे मज्वं । ‘दशैं’ धइगु दश दिनया अपभ्रंसश खँग्वः खः । दशैं धाइपिन्सं झिन्हुतक यात नखः धकाः काइगु खः । थ्व दिन आश्विन शुक्ल प्रतिपदानिसें दशमि तक खः ।
नेवालय् मोहनि नखः उकथं त्वाक्क झिन्हुतक मजू । थुकियात कि त कूछिभ्वय्, स्याक्वत्याक्व व चालं धकाः स्वन्हुयात काइ । कि त नःला स्वने कुन्हुनिसें कतिं पुन्हितक झिंन्यान्हु कथं काइ । नवरात्री धकाः पीठपूजा वंसा गुन्हुतक काइगु खः । दशैं धाइपिनि झिन्हु धाःसां तिथि टुट जुयाः गुन्हुतक नं जुइफु, थिति अप्वयाः झिंछन्हु नं जूवनेफु । दशैं धकाः झिन्हुजक मजुइफु । नेवाःतय् असंचालं धकाः झिंछन्हुया एकादशि कुन्हु चालं याइपिं नं दु ।
दशैं धाइ बलय् राष्ट्रिय चाड धाःसां हिन्दू मात्रया धकाः नाय्खिं च्वय्का च्वनीगु खः । बहुधार्मिक देय् धयां नं हिन्दू मात्रया धकाः धया जुइगु इमिगु नितिं बाध्यता खः, थ्व खँ इमिसं नं स्यू । नेवाःतय् शैब, बौद्ध, शाक्त न्ह्यात्थें जाःगु धर्म जूसां थःथःगु पनं हनाः ‘मोहनि’ धकाः हे न्याय्की । मूखँ धइगु शक्ति, आकर्षण व एकता खः । नेवाः दुनेया मोहनिबलय्या पूजाआजा, विधि फुक्क नेवाःपनया दुने लाः । मोहनि दशैंया नक्कल मखु ।
दशैं धकाः हरिसिंहदेवं सिम्रौनगढं हःम्ह तुलजा भवानीयात नखःया द्यः मानय् यानाः हनीगु नेवाःतसें द्यः धाल कि न्ह्याम्हं मानय् याइगु । नेवाःतसें मोहनिया द्यः धकाः हनीपिं तुलजा भवानी जक मखु । मोहनिबलय् नेवाःतसें पुज्याइपिं अष्टमातृका ला न्हापांनिसें दुगु हे जुल । नेवाःतसें नवरात्री अर्थात नवरथ धकाः पुज्याः वनीगु गुंगू तीर्थया नापं थीथी पीगंद्यःपिं खः । नेवाःतय् मोहनि हनीगु पहः दशैं धाइपिं सुयांलिसे ज्वःमलाः ।
अष्टमि, नवमि व दशमि धकाः स्वन्हुतक हनेगु तिथिइ टुट जूसां अप्वः जूसां कूछिभ्वय्, स्याक्वत्याक्व व चालं धकाः नेवाःतसें झ्वःलिक हनेगु याइ । झीथाय् दशैं धकाः उखे थुखेयापिं द्यःपिंजक पुज्याइगु मखु । पचलि भैरव व नैं अजिमाथें जाःपिं द्यःपिं थन थःथाय् हे उत्पति जूपिं खः, पिनें गनं नं हयातःपिं मखु । नेवाःया मौलिक द्यः खः । मोहनिबलय् द्यः पुजा याइबलय् नेवाःतय् पुजाभः, नसात्वँसा, तिसा, वसः, मोहनिकथं धकाः थःगु हे पनयागु दु । दशैंयात राष्ट्रिय धाःसां देसया छगू हे कथंयागु राष्ट्रियपनं छुं हे जुयाच्वंगु मदु । दक्व जनतायात छगू हे कथं कय्च्याय्फूगु मदु ।
दशैं धाइपिनि टिका याय्गु धइगु चलन दुथें नेवाःतय् टिका वनेगु चलन मदु । थःपिनि परिवार दुने सकलें चाःलाक च्वनाः ‘चालं’ धकाः आगमय् पुज्यानाः थाकुलिया ल्हातिं सिन्हः निताः कुमारी पुजाया सापचा (स्वनातःगु समे) प्रसाद कयाः थजिंनिसें छसिकथं सिन्हः तिनाः थँजि हनेमनं छ्यं क्वछुकाः सवाः काय्गु खः, थः जुइगु खः । थःथिति व पासाभाइ पिन्थाय्, ज्याखँया हाकिम पिन्थाय् छ्यं क्वछुकाः सिन्हः त्यूवनेगु प्रथा नेवाःतय् मदु । म्ह्याय्मचा, भिनामचा, थःथितियात नख्त्या ब्वनाः, पासा भाइयात ब्वला यानाः मोहनि पूजाया सिन्ह, प्रसाद बीगु सुयां मदुगु चलन नेवाःतय् हनीगु खः ।
थः न्ह्याः न्ह्याःथे, थः न्ह्याः न्ह्याःपिं च्वनाः, थः यःयःगु नय्गु थ्व नखलय् याइमखु । थः भोछिं माकि कुलयापिं च्वनाः रिस, राग, द्वेष तंकाः कूछि (कुलछि) च्वनाः क्वात्तूगु भावं कूछि भ्वय् हे धकाः अनुशासित जुयाः भ्वय् नइगु खः । अथे हे, आलस्य व तंथें जाःगु म्हया ईन्द्रीयनाप दुबिना च्वनीपिं मानसिक बाध्य बीपिं शत्रुत व पिनें खने दय्क दुःख ब्यू वइपिं मनूया रुपय् वइपिं शत्रुत दक्वसित स्याना छ्वयाः अथे न्ह्यचिलाः स्याक्व थःपिं त्याःपिंभनं त्याक्व थःपिं च्वनाः लसतां साधनाया पुजा फयाः भ्वय् नय्गु दिं ‘स्याक्वत्याक्व’ व च्वय् न्ह्यथने धुंकूथें चालं हनेगु यानाः मोहनि धकाः नखः हनीगु खः । थजाःगु विधि हे नेवाःया मोहनि खः ।
नेवाः धइपिं करुणावानपिं, परोपकारीपिं, उदारपिं, लोककल्याणकारीपिं सभ्य व सुसंस्कृत जाति खः । न्ह्याग्गु हे वर्ण, जातयापिं जूसां, उखेथुखे पिने न्ह्याथासं वःपिं जूसां नेपाःगालय् च्वनाः थःपिन्त जीवन हनेत माःगु हरेक खँय् थःपिं हे समर्थ जुयाः छथासं च्वनाः नेवाः जूपिं खः ।
नेवाःत थःपिंके द्यः दुबिकाः शक्ति छ्यलीपिं खः । थःपिनिगु रक्षा थःपिन्सं हे याय्गु नितिं सदां अविचलित जुयाः च्वनीपिं खः । आः न्हूगु फसं कयावःपिन्सं नखःया त्वहः तयाः विकृति दुहांवःलिसे अजाःगु विकृतिपाखे बचय् जुयाः न्ह्यचिलेगुपाखे बिचाः गाकेमाःगु नेवाःतय्गु नितिं हाथ्याः वःगु दु । नेवाःतसें थःगु अपूर्वगु नखः मोहनियात थःपिनिगु पहिचान ब्वयाः हनेमाःगु दु । थौं मोहनिया इलय् नेपाःगाःयात हे ‘बधशाला’ याइगु क्रिया व कर्किया नक्कल याय्गु विधि त्वःतेफत धाःसा मोहनि नेवाःया धाथेंगु पहिचान जुइ ।
