मोहनि नखः
जितेन्द्रविलास बज्राचार्य
नेवाःत छगू हे धर्म, छगू हे नश्ल मखुसे, थीथी धर्म व नश्लयापिं खः । आः नेवाःत शाक्त, हिन्दु, बौद्ध खःसा पृृथ्वीनारायण शाह नं राज्य त्याकूसांनिसें “मुसलमानले धर्म प्रचार नगर्नु, ईसाइले सात दिनभित्र देश छाड्नु” धकाः उजंकथं ईसाइत देश त्वःताः भारतया बेतिया वंगु खः । आः नं नेवाःत बेतियाय् दनी ।
मोहनि नखः आश्विन शुक्ल पक्ष पारु खुन्हुनिसें शुरु जुइ । पारु खुन्हु सुथ न्हापां खुसी वनाः फि हयाः थःगु कूल छेँय् तछ्व, कःनि फि व पँचाय् ह्वलाः भ्यगतं त्वपुयाः बैद्धिक तान्त्रिककथं थःथःगु हे दर्शनकथं देवीया आराधना यानाः गुंगु थँसें दबदब थानाः नःला स्वनी । थनिनिसें छेँ नं पिने द्यने मजिल, अथवा छेँ नं पिने चा च्वनीमखु ।
मोहनि नखः नेवाःतय्सं तसकं महत्व बियाः हनावयाच्वंगु दु । बैदिक धर्म माने याइपिन्सं शिवपुराणकथं श्री दुर्गा भवानीं दैत्य महिषासुरयात आश्विन शुल्कपक्ष दशमि कुन्हु बध याःगु खः ।
अले तेत्रा युगय् रामं रावणयात नं थ्व हे दिनस बध याःगु खः । बौद्धतय्सं सम्राट अशोक नं थ्व हे दिनसं शस्त्र त्याग यानाः पञ्चशील कयाः प्रबजित जूगु खः । थुकथं स्वय्बलय् थ्व मोहनिया तिथि असत्ययात कयाः सत्यया विजय जुइगु योग दुगु दिं खः । थ्व हे हुनिं यानाः थ्व दिनसं झीसं नं माने यानाच्वंगु खनेदु ।
नेवाःतय्सं नवदुर्गायात नं पीठकथं सुथ न्हापां दनाः तीर्थ तीर्थय् वनाः म्वः ल्हयाः लिक्क लाःगु पीठय् वनाः पूजा व शक्तिया आराधना याइ । खास यानाः नवदुर्गाया छुं द्यः व अजिमापिनिगु दर्शन याइ । छसिकथं न्हापांगु दिनस शंखमूल, अथे हे छसिकथं चामुण्डा देवी, लुति अजिमा, रुद्रायणी, दोला अजिमा, पचलि भैरव, ईन्द्रायणी, बछलादेवी, बरुणदेवी, तलेजु भवानी व गुह्यश्वरीया पुजा याइ । थ्व दक्व द्यःथाय् गंछि द्यः दइ ।
थ्व हे हुनिं नेवाःतय्सं नवदुर्गा धकाः धाःसां थःगुकथं द्यःयात पूजा याय्गु व शक्ति साधना याय्गु चलन दु । फुलपाति अर्थात सप्तमि कुन्हु नेवाःतय्गु खास हे ज्याझ्वः दइमखु । थ्वकुन्हु विशेष यानाः सुचुकुचु याय्गु ज्या जुइ ।
नेवाःतय्गु मोहनि नखः अष्टमि कुन्हुनिसें ज्याझ्वः न्ह्याइ । थ्वकुन्हु कूछि भ्वय् नइ । कूछि भ्वय् धाःगु हे कूलया जःपिं, जाहानपिं कूलछेँ हे छथाय् छसिकथं च्वनाः भ्वय् नय्गु खः । कूछि अर्थात निमना धाःगु धकाः कुलिं बजि तयाः भ्वय् नय्गु नं चलन दु ।
नवमि अर्थात स्याक्व त्याक्व कुन्हु स्याय्गु वा बलि बीगु ज्या जुइ । थौंकन्हय् बलिया विरोध तसकं जुयाच्वंगु दु । बलि बीगु, स्याय्गु चलन त्रेता युगय् रामं बालियात बध याइबलय् बालियात
अन्तिम इलय् रामं धाइ, छं पापया प्रायश्चित यात धाःसा छन्त जीवनदाइ बी धाइबलय् बालिं धाइ, ‘थजाःगु जीवन मृत्यु जुया हे च्वनी, तर प्रभुया ल्हातिं सिनाः मोक्ष प्राप्त जुइगु अवसर बारम्बार वइमखु । उकिं जिं मोक्ष प्राप्त याय्गु नितिं मृत्यु हे स्वीकार याय् ।’
द्वापर युगय् भीमसेन छय् घतोत्चकया काय् वर्वरिकं मचाबलय् थः बजे हेदम्बायाके न्यनी, ‘मनुष्य जीवनया तःधंगु लक्ष छु जुइमाः ?’ हेदम्बां धाइ, ‘जीवन मृत्यु चक्र भक्त जुयाः परमात्मानाप लीन जुइगु खः । थ्व परमात्मानाप गथे जुयाः लीन जुइफइले धाय्बलय् थुकिया नितिं अःपूगु धइगु हे प्रभुपाखें सीदत धाःसा तप्यंक हे आत्मा प्रभुनाप लीन जुइ ।’ थ्व ला तसकं अःपूगु जुल, जि कृष्णनाप ल्वा वने, अले कृष्णपाखें सिनाः जिगु आत्मा प्रभुनाप लीन जुइ । कृष्णं अथें छंगु बध याइमखु ।
अय्सं जि घोर तपस्या यानाः शस्त्रअस्त्र मुांः कृष्णनाप ल्वाय् अले जितः बध याय्त बाध्य जुइ धकाः वर्वरिक तपस्या याःवनी । थन वर्वरिक पालंपाः नवदुर्गा दर्शन बियाः अस्त्रशस्त्र बी धइगु ब्याख्या यानातःगु दु । सिद्धमाता नं अजय जुइगु बरदान बीसा सिद्धा अम्बिन. अपर्मिता महाविद्या नं बी । थ्व दक्व शक्ति प्राप्त यानाः व महाभारतया युद्धय् ब्वति काःवनी । थ्व खँ कृष्णं सीकाः कृष्णं लँ पनी ।
‘अहो ! बर्बरिक, छ महाभारत युद्धय् भाग काः वनेत ला वल, उलिमछि सेना व योद्धातय् दथुइ छ याकःचां छु याय् फइ ?’ बर्वरिकं धाइ, जितः कमजोर ताय्केमते, जिं छपु वाणं हे थ्व युद्ध सिधय्केफु । कृष्णं धाइ, अय्सा छ पाण्डवपाखें युद्ध ल्वाइ जुइ नि मखुला ? वार्वरिकं धाइ, जि सु कमजोर जुइ, वया पक्षय् ल्वाय्गु जुइ । कृष्णं थुइ कि अवश्य नं कौरव कमजोर जुइ, अलय् थ्व पाण्डवपाखें ल्वाइ, अले कौरवयात त्याकाबी ।
कृष्णं व परीक्षा काय्त सिमाया हः दक्व छंगु शत्रु जुल का, व सिमाया हः छेदन याः धाइ । वर्वरिक बाण कयाः कय्केत साधना याइबलय् छगू सिमाया हः तुं न्हुयातइ, अले मेगु ल्हातिं प्वःचिनातइ । वर्वरिकं वाण कय्की, सिमाय् च्वंगु दक्व हलय् प्वाः दइ । अले तुतिं न्हुयातःगु, ल्हाती च्वंगु हलय् नं प्वाः दइ । थ्व खनाः कृष्ण वर्वरिकयात युद्ध याःवनेमते धकाः पनी । वर्वरिक छ पाण्डवया पक्षय् लिनाः जितः पनेत्यनागु मखुला ? जिं पाण्डवपिन्त हे सिधय्का बी धकाः वाणं कय्केत्यनीबलय् कृष्णं सुदर्शन चक्रं वार्वरिकया शिर छेदन यानाबी । वर्वरिकया छ्यं न्हिलाच्वन । थ्व खनाः कृष्ण न्यनी, ‘हे ! बर्वरिक, छ छाय् न्हिलागु ?’ बर्वरिकं धाइ, ‘प्रभु ! छपिनिगु ल्हातिं बध जुइ दयाः जि मोक्ष प्राप्त जुल ।’
अथे हे बन्धुदत्त आचार्य गुरुजु न्हि न्हि म्हय्पि वनाः ध्यान याः वनीगु जुयाच्वन । छन्हु योगम्बर खुसि जुयाः धाइ, ‘छंगु ध्यानं जि लय्ताल, जितः छंगु ल्यूने च्वंम्ह छम्ह जित भोग बिल धाःसा थ्व जगत उद्धार जुइ ।’
गुरुजुं लिफः स्वइबलय् थः हे काय् लानाच्वनी । छुयाय् छु याय् जुइ । योगम्बरं धाइ, ‘धन्दा काय्म्वाः । थ्व मचा लोकेश्वर जुयाः जन्म काःवनी । अलय् थ्वया शरीर थन हे ल्हाका ब्यू ।’ धात्थें मचा पद्मपाणी लोकेश्वर बुंगद्यः जुयाः जन्म जुइ । भौतिक शरीर अन हे ल्हाकागुलिं आःतक नं द्यःपिं दय्केत म्हय्पिया चा माःगुलिं चा काःवनेगु चलन आःतक नं दनि ।
स्याय्गु वा बध याय्गु, भोग बीगु आदि इत्यादिया बाखंया ब्याख्या दर्शन पुइका स्वल धाःसा यक्व यक्व हे लुइकेफइ । नेवाःतय्सं बलि बीबलय् दकलय् न्हापां बांयात मू हाय्की । थ्व धाःगु पशुयाके पशु जुनि मोक्ष जुइ न्ह्याःला धकाः स्वीकृत काःगु खः । अले मू हाल धाःसा स्वीकृति ब्यूगु भाःपियाः बलि बी । न्हिपं दुगुलिं पशु धाःगु धकाः न्हिपं चानाः त्वाथय् तयाबी । झन् बुद्धि मदुगुलिं पशु धाःगु धकाः छ्यनय् ज्ञानया प्रतीक मत च्याका बी ।
थ्वकुन्हु खड्ग स्वनी । थःथःगु ज्याकथं थीथी ज्याभःत नं स्वनी । पशुबली बी । थ्व पशुबली बीगु नं थःथःगु हे दशर्न दु । पशु स्वभावयात त्याग याय्गु नं धाइ । गुगु इलय् मोहनि नखःबलय् हिंसा व शक्तियागु प्रदर्शन व प्रयोग जुल जुइ, ठीक हे जुइमाः । व इलय् छगू देश मेगु देशनाप छगू पुचः व मेगु पुचःया दथुइ ल्वापु जुया हे च्वनी । अझ ला जंगली जनावरतय्सं नं दुःख बियाच्वनी । थ्व इलय् ल्वाभः चले याय् मसल कि वला बुइगु स्वभाविक हे जुल । उकिं ल्वाभः चले याय्गु, हि खनाः मग्याकेगु आत्मबल बल्लाकेगु नितिं हे बलि बीगु, मारकाट याय्गु धाइपिं नं दु । थ्वकुन्हु मोहनि फइ । दानव दैत्य स्वरुप भुयुफसि, तुमा, पालुमा नं स्वनी ।
दशमि कुन्हु थःथःगु कूलकथं शक्ति साधना यानाः द्यःयात पुजा याइ । स्वनातःगु ज्याभः थकालिं लःल्हाना बी । अले ह्याउँगु सिन्हः, कोखा बियाः मोहनि सिन्हः तिकाः खड्ग लःल्हाना बी । खड्ग स्वनातःगु दैत्य स्वरुप भुयुफसि, मोहया स्वरुप तुमा, रागया स्वरुप पालुमा पाली ।
थ्व दिनस त्वाःत्वालं द्यः छेँ शक्ति प्रदर्शन यासें पायो पिथनी । मोहनिबलय् नेवाःतय्सं हाकुगु सिन्हः अर्थात मोहनि सिन्हः ती । थ्वयात थःथःगुकथं ब्याख्या यानातःगु दु । ज्ञान व शान्तिया प्रतीक कथं कयातःगु दुसा गुम्हेस्यां हाकुगु धइगु प्रतिकार विरोधया प्रतीक खः । थ्व मोहनि तिल कि राक्षस, दुष्ट, भूतप्रेतं नं थीफइमखु धकाः नं धाइ ।
मोहनि छगू विशेष तन्त्र विद्याकथं आराधना यानाः माकः दलुखय् खालिगु सलिखय् चिकं बुलाः भ्वपुइका फइ । थुकियात थीथीकथं ब्याख्या नं यानाच्वंगु दु । प्रत्येक मनूया दुने दानव व द्यः निगुलिं दइ । दानव धाय्वं चञ्चल, कुतिकुति सनीम्ह, माया मोह यक्व दुम्ह, तं मभिंम्ह माकःयात कयातःगु दु । थ्व स्वभाव दुम्ह माकःया छाती ज्ञानया प्रतीक ज्योति इताः च्याकाः थजाःगु चित्तयात भष्म यानाः थ्वया प्रतीककथं मोहनि फयाः सिन्हः तीगु याइ ।
नेवाःतय्गु थःथःगु हे दर्शनकथं मोहनि माने याःसां मुख्य तयाः शक्ति व असत्ययात सत्यं त्याके फय्माः धकाः कामना यासें हना वयाच्वंगु दु ।
