२०८० चैत्र १६, शुक्रबार

मोहनि व दशैं ज्वःलाःगु नखः खः – छगू हे दर्शन व छगू हे विधि मखु ।

प्रा. सुवर्ण शाक्य, ॐबहाः
शरद ऋतुइ नेपालय् छगू तःधंगु नखः हनेगु यानाच्वंगु दु, थुकियात दशैं धकाः राज्यस्तरं देय्न्यंक हना वयाच्वंगु दु । कउलाथ्व पारुनिसें पुन्हितकयात नखः धकाः कःघानातःगु दु । मूगु दिं ल्ययाः सरकारं सकसितं बिदा बियातःगुदु । दक्व कर्मचारीतय्त दशैं खर्च बियातःगु दु । देय्या प्रशासनिक, संबैधानिक अङ्गत फुक्कं छगू हे कथंया नियमय् च्वनाच्वंगु दु । नेवाःतय्सं थ्व हे इलय् ‘मोहनि नखः’ धकाः हनाच्वंगु दु ।
 
 
दश दिन अथवा झिन्हुतकयात विशेषता बियाः थुकियात ‘दशैं’ धाय्गु याःगु खः । थ्व इलय् दशैं धकाः देवी दुर्गाया शक्तियात कयाः पुज्याइगु खः । व हे दुर्गाया गुंगू रुपकथं नवदुर्गा धकाः गुन्हुतक पुज्याइगु खः । झिन्हु कुन्हु बिसर्जनकथं दैवीशक्तिया विजययात कयाः ‘विजया दशमि’ धकाः उत्सव याइगु खः । नेवाःतय्सं ‘नवरथ’ धकाः गुंगू तीर्थय् वनाः म्वःल्हुयाः थःगु हे पनया पीगं अजिमापिन्त पूजा याइ ।
 
 
थ्व पीगं द्यःपिन्त लागाया संरक्षककथं कयातःगु खः । दशैं व मोहनि पर्व छन्हुं हे छक्वलं लाःसां निगूयां छगू हे दर्शन व छगू हे विधि मखु । नेवाःतय् अष्टमि, नवमि व दशमि कुन्हु हे जक मू नखःकथं हनीगु खः । नेवाःतय् आगमय् देवी पूजा यानाः जक मखु, थःके दुगु शक्ति दुबिकाः शक्तिया आराधना पूजा याइगु खः । ‘मोहनि’ फयाः पुज्याइगु खः । मोहनि धइगु आकर्षण खः । मेपिन्त थःगु बसय् तय्गु खः । भिंपिन्त थःगु बसय् तयाः उद्धार पपयाय्गु व मभिंपिन्त शिकार याय्गु खः । 
 
 
अष्टमि कुन्हु कुलछिं च्वनाः कूल वंश थामय् याय्गु, एकताय् च्वनेगु, सुपःखिपः जुइकथं छथाय् मुनाः भोजन याय्गु । नवमि कुन्हु स्याक्वत्याक्व धकाः गुलियात संहार यात, उलि हे त्यकागु भाःपीगु खः । थःपिन्त न्हियांन्हिथं ज्याखँ याय्त माःगु लवःकवः, ज्याभः दक्व साधनत शक्ति बलया रुपय् स्वनाः दच्छियंकया जीवनय् ग्वाहालि कयातःगु खः । पशुभाव तंकाः इन्द्रीय संयमित जुइगु खः ।
 
दशमि कुन्हु चालं धकाः फुक्क छेँजःपिं चाःलाक कमीकथंछि च्वनाः अनुशासन व शिष्टाचारयात बः बियाः थःपिनि दुने छम्हथें छम्ह सकलें सम्मानित जुयाः स्वां, सिन्हः, कोखां छाय्पीगु खः । थ्व शक्तिया प्रतीक खः । थुगु इलय् कुमारीयात पूजा याइ । समय्बजि नइ । थ्व समय्या महत्व खः । दशैं धकाः हनीपिंके थजाःगु विधि मदु । मेपिनि द्यः पुज्याइबलय् ‘दासोहं’ (जि छलपोलया दास खः ।) धकाः पुज्याइ । मोहनि हनीपिन्सं थः हे शक्ति धकाः पुज्याइ । दशैं ब्यक्ति तःधनीगु । मोहनि परिवार तःधनीगु, समाज तःधनीगु खः ।
 
 
 
विजया दशमि धकाः दैत्यत स्यानाः विजयी जूगु दिंकथं अले रामं रावणयात स्यानाः त्याकूगु दिं धकाः कयातःगु दुसा नेवाःतय् सुनां सुयातं स्यानाः विजया दशमि हंगु मखु । थःगु शक्ति थकाय्त, साधना यानाः संकल्प यानाः प्रतिबद्ध जूगु खः । ‘विजया’ धकाः द्यःपिन्सं दैत्यतय्त स्याइगु खः ।
 
 
नेवाःतय् पायाः वइबलय् अशुभपिं व दैत्य प्रबृत्तिपिन्त थःपिन्सं चदंक पालाबीगु खः, छ्याछ्या याइगु खः । पायाः वइबलय् मचांनिसें हे शक्ति ज्वनाः क्वकालिनिसें वइगु खः । संघर्ष याय्गु, आत्मबल व आत्मशक्ति दय्मा धकाः याइगु विधि ‘मोहनि विधि’ खः, मात्र द्यःया थाय् वनाः झ्वः छुनाः स्वां प्रसाद जक काय्गु ‘मोहनि पूजा’ मखु ।
 
 
बैदिक शास्त्र, धर्मशास्त्र, तन्त्रशास्त्र व पुराण जकया लिधंसा कयां मगाः, दर्शन हे बिचाः याय्माः । मोहनि नेवाःपनया दर्शन खः । सलंसः दँ न्ह्यःनिसें दुगु आगं परम्परा खः । साधकतय्गु वर्ग स्वयां आगं परम्पराय् उपासना पद्धति फरक खः । राज्यसत्तां क्वचिनातःगु दशैं नखःथें नेवाः समाजया मोहनि नखः मखु । मोहनि हनेत नेवातःतय् दिनया साइत माःगु मदु ।
 
 
न्हिच्छियां छन्हु । स्याक्वत्याक्व व चालं छन्हुं हे लात धकाः हालाच्वनेमाःगु मदु, नखः स्वन्हुयंकं झ्वःलिकं हनायंकी । राज्यं पितब्यूगु पात्रकथं ‘टीका’ साइत नवमि दशमि छन्हुं हे लात धकाः सुयातं माने यानाच्वनेमाःगु ‘मोहनि नखः’ मखु । थःगु साधना बल्लाकाः थःगुपनय् च्वनीगु खः । थजाःगु खँ मथुयाः गुलिं नेवाःत स्वयम् हे कतःया बस्तु व ज्याखँया अनुकरण व नक्कल याय्गुली तःधंछु चायाच्वनीपिं नं दु । थजाःगु यक्व खँपाखें नेवाःतय्सं बिचाः याय्माःगु दयाच्वंगु दु ।
 
 
दशैं हनीपिन्सं थःथितिया थाय् वनाः ‘टीका’ याःवनी । झी आगमय् हे थँजिहनाः सिन्हः ती धुंकी । झी थःगु हे पहलं नखत्या ब्वनाः, नखत्या वनाः, म्ह्याय्मचा, भिनामचा व पासाभाइपिंनाप ममतां सिन्ह ती । थःया भाव ब्वलंकी । दशैं हनीपिनि सकसियां छगू हे कथंया परिपाटी खनेदु । नेपाः राज्यय् दुने थीथी थितिरीति संस्कृतिया जातजाति दु । थःथःगु परम्परा दु । छथाय् ति छथाय् ज्वःमलाः ।
 
 
नेवाः जातिदुने नं थीथी चलन दु । मोहनि हे महनीपिं तकं दु । येँ देय्या क्वःने पचलिया लागापिन्सं ‘पचिमह्रः’ कुन्हु मोहनि नखः हनी । उबलय् इमि द्यः पुज्याइबलय् नःलास्वांया पलेसा ‘कनाय्स्वां’ तयाः पुज्याइ । जोगितय् सप्तमि, अष्टमि, नवमिकथं मोहनि न्याय्की । असनय् चालं हे ‘एकादशि’ कुन्हु हनी ।
 
 
यलया खोनाय् मोहनि हे हनीमखु । उबलय् उमि सिकाली अजिमाया जात्रा यानाः नखः हनाच्वनी । मोहनि हनीपिं धाय् नेवाःतय् थःगु हे राग दु, ताल दु । ‘मालश्री’ छगुलिं हे ‘दशैं’ व ‘मोहनि’या फरक क्यं । उकिं दशैं व मोहनि ज्वःलाःगु नखः खः, तर छगू हे दर्शन व छगू हे विधि मखु ।