मोहनीया इलय् जात्रा याइगु बस्ति खोना
श्रीकृष्ण महर्जन
मोहनि नखःया इलय् यल जिल्ला दुने लाःगु नेवाःतय्गु पुलांगु बस्ति खोनाय् जात्रा याइगु चलन दु । सिकाली माजु अर्थात सिकाली द्यःया जात्रा याइगु खः खोनाय् । अथे मोहनि नखःया इलय् अन जात्रा याइगु जुयाः यक्वसिनं मोहनि नखः मदुगु बस्ति धइगु खोना खः धकाः धाय्गु याना वयाच्वंगु दु ।
न्यंकं बाखंकथं येँया क्वःने लागायापिं हे ख्वयाः ख्वया खुसि सिथंसिथं वनाः अन हे बस्ति दय्काच्वंगु नेवाः बस्ति जूगुलिं हे खोना धाःगु धाइ । स्थानीय मनूतय्गु धापूकथं खोनाया आःया बस्ति जुइ न्ह्यः न्हापा खोनां भचा तापाक्क कुदेशय् बस्ति दुगु खःसा लिपा मल्लकालय् वयाः जक थौंकन्हय्या खोना बस्तिया रुपय् विकास जूगु धाइ । १३गूगु शताब्दीइ कुदेशय् बस्ति जूगु लिपा १५गूगु शताब्दी वयाः जक थौंकन्हय्या खोनाया बस्ति जूगु धापू दु ।
स्थानीय मनूतय्सं खोनाया सिकाली प्याखं रत्न मल्लया इलंनिसें सुरु जूगु धाःसां व स्वयांं न्ह्यः हे अन भेलु अर्थात भैलःद्यःया जात्रा अर्थात भैरबया जात्रा दुगु न्यनेदु । येँया क्वःने लागायापिनि भैलःद्यःया जात्रा जुइगु इलय् हे खोनाय् नं जात्रा जुइगु जुयाः खोना व क्वःने लागानाप तसकं स्वापू दु धकाः धाइ । लिपा वनाः मल्लकालय् जक ख्वाःपाः प्याखं दुगु खः धाइगु मान्यता दु । मल्लकालय् हे व्यवस्थित बस्तिया रुपय् विकास जूगु खोनाय् मोहनि नखःया इलय् मूल रुपं भैलःद्यः, अष्टमातृका गणनापं थीथी द्यःया द्यःखः जात्रा अले ख्वाःपाः पुयाः प्याखं ल्हुइगु खः ।
खोनाय् प्याखं व जात्रा
खोनाय् दँय्दसं कउलाथ्व पारु अर्थात नःलास्वनेगु पारु कुन्हु तःगुथि, सलां गुथिया प्यम्ह प्यम्ह कुमारतपाखें फुक्क छेँखाप्वाः पतिकं पुजा काइगु चलन दु । अले उगु पुजा बहनि जुइवं सिकाली ख्यलय् वनाः अनया सिकाली द्यःया थाय् पूजा याइगु खः । अथे हे दुतिया कुन्हु नं पुजा कयाः सिकाली ख्यलय् हे वनाः पुजा याइगु खः ।
अले तृतिया कुन्हु नं पुजा फयाः न्हिच्छि हे अपसं च्वनी । तृतिया कुन्हु देशं पिने तःगुथि, सलां गुथि व जः गुथि अर्थात जम्मु गुथिपाखें च्वख्वः फल्चा न्ह्यःने छम्ह छम्ह थुमेय् बलि बीमाःगु चलन दु । अथे स्वंगू गुथिपाखें बलि ब्यूपिं स्वम्ह थुमेय् मध्ये तःगुथि व सलां गुथिपाखें स्याःपिं मेय्या हि च्याम्ह कुमारतय्सं पाः भुचाय् तयाः सिकाली ख्यलय् द्यःयाथाय् यंकेमाःगु चलन दु । अथे हे जःगुथिया हि धाःसा अनं तुं सिकाली माजुया नामय् छ्वाकीगु चलन दु ।
उकथं थुमेय्या हि यंके धुंकाः सिकाली ख्यलय् च्वंम्ह सिकाली द्यःया थाय् स्वंगूगु हे गुथियापिं च्वनाः विशेषकथंया पुजा याइ । उगु पुजायात गोप्य व तान्त्रिक पुजा नं धाय्गु याना वयाच्वंगु दु । अनं लिपा थुमेय्या ला जात्रा यानाः देशय् दुत हइगु नापं थःथःगु गुथिइ विशेष पुजा यानाः दुकाइगु चलन दु । उकुन्हु हे चान्हय् व हे थुमेय्या लाया छ्वय्ला छुयाः नइगु जुयाः छ्वय्ला भू नं धाय्गु याना वयाच्वंगु दु । छेँखाप्वाः पतिकं चौथि कुन्हु छ्वय्ला भू याइ ।
अथे हे चौथि कुन्हु स्वंगू हे गुथिपाखें हाकनं छम्ह छम्ह मेय् थःथःगु गुथिया न्ह्यःने स्याय्गु याइ । अले बहनि व हे मेय्या ला तयाः गुथ्याःतय् भ्वय् नइगु खः । चौथि कुन्हु हे स्वंगू गुथिपाखें क्वंद्यः अर्थात भैरव स्थापना याय्गु ज्या याइ । तःगुथिपाखें खोना देगः अर्थात सिकालीया देगलय् सलां गुथि व जः गुथिपाखें थःथःगु गुथिया थकालिया छेँय् भेलु थुइगु अर्थात क्वंद्यः स्थापना याइगु खः । क्वंद्यः स्थापना याइगु धइगु बास्तवय् भेलु थुइगु अर्थात थ्वँ थुइगु खः ।
अथे हे पंचमि कुन्हु मूल जात्रा याइगु चलन दु । सिकाली देगय् च्वंगु मूर्ति लिकया द्यःखतय् तइ । अले पूजा आजा याय्गु ज्या जुइ । अनं लिपा खोनाया द्यःप्याखं क्यनीपिं पीखुम्हेसिया गुथि अर्थात रुद्रायणी गुथिपाखें नं पुजा याइ । पुजा क्वचाय्धुंकाः भ्वय् नय्गु याइसा चान्हय् जुइवं द्यःखः क्वबियाः बाजं थानाः जात्रा याइगु खः । उगु इलय् स्वंगू हे गुथिपाखें थापं याःगु भेलुद्यःकथं स्वंगः स्वंगः भेलु हयाः नं जात्रा याइगु खः ।
अले चान्हय् हे भेलुद्यः नापं द्यःखःतकं क्वबियाः सिकाली ख्यलय् यंकीगु खः । अन होम नं याइ । होमया इलय् स्वंगू हे गुथिपाखें छम्ह छम्ह दुगु तकं बलि बीगु याइ । उगु इलय् खोनाया मू प्याखंकथं नालातःगु द्यःप्याखं तकं हुइकेगु ज्या याइ । झिंप्यम्ह द्यःपिं सत्य कुमार, हनुमान, गणेद्यः, कुमार, रुद्रायणी, कुमारी, ब्रम्हायणी, वैष्णवी, इन्द्रायणी, बाराही, काली, महालक्ष्मी व महाद्यःया ख्वाःपाः पुयाः प्याखं हुइ ।
उगु हे इलय् सिकाली ख्यलय् द्यः ल्ह्वंब्वाकेगु धकाः तिंतिं न्हुइकेगु तकं याइ । अथे हे अन स्वंगू हे गुथिपाखें बिलभद्र महांकालयात तकं प्याखं हुइकेगु ज्या जुइ । चान्हय् प्याखं हुइकेगु नापं भ्वय् नय्गु ज्या सिकाली ख्यलय् याइगु खःसा अनं लिपा षष्ठि कुन्हु सुथय् फुक्कं द्यःनापं द्यःखः व भैलः द्यःतकं बस्ती हय्गु याइ । बस्ती नं प्याखं हुइकेगु निसें जात्रा याइ । बस्ती नं द्यः ल्ह्वंब्वाकेगु ज्या जुइ । उगु हे कथं सप्तमि कुन्हु रुद्रायणी गुथिपाखें च्वय्लाछिं क्वय्लाछितक द्यःप्याखं हुइका यंकी ।
अलय् क्वय्लाछिया दबुली न्हिच्छि धइथें प्याखं हुइकेगु ज्या जुइ । अष्टमि कुन्हु द्यःखः जात्रा यानाः दकलय् लिपा च्वय्लाछिया सिकाली अजिमाया देगलय् द्यः स्थापना यानाः क्वचाय्की । नवमि कुन्हु थःथःगु छेँय् नं द्यःया थाय् पुजा वनी । अथे पुजा वने न्ह्यः थःथःगु छेँय् दुगु कापः थाय्गु तान अर्थात तांगा पुजा याय्गु अले मोहनि सिन्हः फय्गु तकं याइ । दकलय् लिपा नवमि कुन्हु पुजा क्वचाय्काः मोहनि भ्वय् धकाः भ्वय् नयाः जात्रानापं मोहनि नखः क्वचाय्केगु खोनाया नेवाःतय्सं याना वयाच्वंगु दु ।
खोनाय् मोहनि नखःलिसेया स्वापू
मोहनिया इलय् खोनाय् जात्रा जुइगु जुयाः गुलिं गुलिसिनं खोनाय् मोहनि नखः मदु धकाः धाय्गु याना वयाच्वंगु खः । वास्तवय् जात्रानापं थौंकन्हय् खोनाय् च्वंपिन्सं हनाच्वंगु संस्कृतियात स्वल धाःसा थौंकन्हय् तक नं मोहनि नखःया इलय् द्यःखः जात्रा, ख्वाःपाः जात्रा दुसा अथे हे थापं याय्गु, कूछि भ्वय् नय्गु चलन धाःसा मदु ।
खोनाय् च्वंपिं सुनां नं नःलास्वां स्वनेगु ज्या याइमखु । नःलास्वां स्वनेगु ज्या मयाइगु जुया हे मोहनि नखः मदु धकाः धाय्गु याना वयाच्वंगु खः । खोनाया नेवाःतय्सं नवमि अर्थात स्याक्वत्याक्व कुन्हु बुँज्याया नितिं छ्यलीगु सामान व ल्वाभःयात पुजा याइगु चलन मदु ।
अलय् अष्टमि कुन्हु नं थापं याइगु चलन मदु । नवमि कुन्हु कापः थाइगु तान अर्थात तांगा धाःसा पुजा याना वयाच्वंगु दु । मोहनि सिन्हः फयाः मोहनी सिन्हः तिनाः मूल रुपं रुद्रायणी अर्थात सिकाली द्यःयाथाय् पूजा याःवनीगु चलन दु । अलय् नवमि कुन्हु मोहनि भ्वय् नइगु चलन दु ।
थुगु ल्याखं स्वय्गु खःसा खोनाय् मोहनि नखः मदु धकाः धाय्फइगु अवस्था धाःसा मदु । बरु मोहनिया इलय् थापं याय्गु नःलास्वां पीगु चलन धाःसा मदु । उकिं खोनाया नेवाःतय्सं मोहनिया इलय् थःगु हे कथं नखः नापं जात्रा हनाच्वंगु दु धकाः धाय्फइगु अवस्था दु ।
सापारु कुन्हु थापं याइगु चलन
खोनाया नेवाःतय्सं दँय्दसं सायाः अर्थात सापारु कुन्हु थःपिनिगु जीवनय् छ्यलाबुुला वइगु फुक्क कथंया ज्याभःनिसें ल्वाभःतक थापं याइगु चलन दु । न्हापा न्हापा खोनाया नेवाःतय् बुँस्वयां अप्वः बाली दुगु खः धाइ । अले बालीइ पीगु वायात वला पीगु धाइ । अथे वला लइगु धइगु सापारु लिपा खः ।
उकिं हे बुँज्यानाप स्वापू दुगुकथंया ज्याभःनिसें ल्वाभःतक सापारु कुन्हु पूजा याइगु चलन खः । अले वला लइगु खः । अथे हे मेमेथाय् च्वंपिं अप्वः यानाः नेवाःतय्सं मोहनी धुंकाः जक वा लइगु खः । मोहनीया इलय् वा लःवनेगु नितिं माःगु फुक्ककथंया समान थापं याइगु खः अष्टमी कुन्हु ।
मोहनी नखः धुंकाःनिसें हे वा लय्गु सुरु जुइ । थुगु ल्याखं स्वय्गु झ्वलय् थापं याइगु धइगु बुँज्याया नितिं माःकथं सामान तयार याय्गु कथंया नखःया रुपय् कयातःगु खः धकाः धाय्फइगु अवस्था दु ।
थुकथं खोनाया नेवाःतय्सं मोहनिया इलय् थापं मयाइगु अले थःगु हे स्थानीय द्यःया जात्रानिसें प्याखं क्यनेगु याना वयाच्वंगु धइगु अनया विशेषता जुयाच्वंगु दु धाःसां छुं पाइमखु ।
