म्हपुजा गुकथं याइ ?
श्रीकृष्ण महर्जन
तिथिया ल्याखं दँय्दसं कछलाथ्व पारुया दिनय् हे म्हपुजा याइगु नेवाःतय्गु मौलिक संस्कृति खः । म्हपुजा धइगु नेवाःतय्गु मौलिक नापं मंकाःगु संस्कृति खः । म्हपुजा थःथःगुकथं हनेगु याना वयाच्वंगु दुसां मूलरुपं पुजा विधि व पुजाया सिद्धान्त धइगु छगू हे कथंया खनेदु । म्हपुजा याइगु विधियात कयाः चीहाकलं न्ह्यब्वयाच्वना ।
न्हापां म्हपुजा याय्गु थासय् बँ पुनाः ह्याउँक बँ थिलाः नीलः हाः यानाः शुद्ध याय्गु याइ । अनं लिपा हाकनं बँ पुना हइ । ह्याउक बँ थिलेधुंकाः म्हपुजा याइगु थासय् च्वय् व क्वय् छम्ह छम्ह द्यःया नितिं धकाः गुलि म्ह पुजा याइपिं दु, इपिं सकलसित गुलि माः उलि हे मन्दः च्वय्गु याइ । मन्दः धइगु ब्रम्हाण्डया प्रतीक खः धाइ । ह्याउँक बँ थिलातःगु थासय् जाकि चुं नं तुइक अष्टमन्दः च्वय्गु याइ ।
गुलि म्हपुजा याइपिं स्वयांं च्वय् छगू व क्वय् छगू यानाः निगू मन्दः अप्वः च्वय्धुंनेवं उगु मन्दलय् रंगिन याय्त जाकि चुंया द्यःने ह्याउगु रंग तया हइ । अनं लिपा मनूया शरीर न्ह्याबलें ल्यनीमखु धइगु प्रतीककथं वा सियातःगु ताय् मन्दलय् चाकः हीकं तया हइ । अनं लिपा विश्व ब्रम्हाण्डय् थीथीकथंया गथे ग्रहत दु, अथे हे ग्रहतय्गु प्रतीककथं हाकु मुस्या, हाकूगु ग्वःमाय् नं मन्दलय् ब्वया हइ ।
मन्दःया दथुइ लाक्क जीवन नसुरया प्रतीककथं आखे पुचः पुचः तया हइ । आखे धइगु वायात क्यलाः खोला लिकयातःगु खः । अथे आखेया दथुइ गाः वंकाः खालि यानाः इताः फ्वयाः चिकंमन्दः दय्का हइ । काचाक्क मगनीगुकथं अले ताः ईतक ल्यनीगु अर्थय् अथे चिकंमन्दः च्वइगु खः । चिकंमन्दः जीवन चिरञ्जीविया प्रतीक नं धाइ । मन्दलय् दकलय् न्हापां तःसि तइ । स्वन्तिया इलय् सइगु सि अर्थात फलफुलत मध्ये मू सि अर्थात फलफुलया रुपय् तःसियात नालातःगु दु ।
सन्तरासि, चाकुसि नापं भिं दुगु गुलि नं सि दु, व फुक्क मध्ये नं महत्वपूर्णगु तःसि खःसा व हे तःसिपाखें मेमेगु सि पिहांवःगु जुयाः म्हपुजाया इलय् तःसि मदय्कं मगाः धाइ । अथे तःसि तय्धुंकाः सन्तरासि, चाकुसि, झम्सिनापं थीथी सि अले केरा, हलवाबेच, मौसम, नैक्या, भाक्त्यानापं सकतां सि मन्दलय् ब्वया हइ । अथे सि मन्दलय् ब्वया हय्धुनेवं काचाक्क मस्यनीगु ख्वसिंनिसें अम्ब, सिंगाली, बेलिनापं मौसमकथंया फलफुल व स्वांतकं तइ ।
अथे हे म्हपुजाया मन्दः न्ह्यःने जाकिचुंया द्यःचा दय्कातःगु छम्ह छम्ह व त्वाःदेवा छगः छगः तय्गु याइ । अथे हे मन्दलय् न्याता कापः तयातःगु तुयुगु क्वखा नं तइ । अथे सकतां तय्धुनेवं मन्दःया दकलय् च्वय् तयातःगु सुकुन्दा च्याकी । सुकुन्दा च्याकीगु धइगु मत द्यः च्याकीगु अर्थात मतद्यःयात साक्षी तइगु खः । सुकुन्दा च्याके न्ह्यः हे थःथःगु मन्दलय् सकलें झ्वःलाकं
फ्यतुइ । अले सुकुन्दायात पुजा याना हइ ।
अथे सुकुन्दायात पुजा याय्धुनेवं मन्दलय् नं पुजा याना हइ । सुकुन्दायात पुजा याइगु धइगु मत द्यःयात पुजा याइगु खः । अथे पुजा याइगु धइगु निर्जीवयात सजीव याय्गुकथं पञ्चतत्वं पुजा यानाः जीवित जूगु ताय्की । पृथ्वी, जल, वायु, तेज व आकाश यानाः पञ्चतत्वं दयाच्वंगु मनूया शरीर दयाच्वंगु धकाः ताय्का वयाच्वंपिं नेवाःतय्सं पञ्चतत्वं हे पुजा याइगु खः । पृथ्वी तत्वया प्रतीककथं जाकिं पुजा याइ, जल तत्वया प्रतीककथं लखं हाः याइ, तेज तत्वया प्रतीककथं सिन्हः तिकी, वायु तत्वया प्रतीककथं जजंका
क्वखाय्केगु व आकाश तत्वया प्रतीककथं स्वां तयाः पुजा याय्गु याइ । म्हपुजा याइम्हेसिया मन्दःनिसें देशं पिने पिहां वनाच्वंम्ह छेँजः दुसां वयागु नामय् तःगु मन्दलय् तकं पुजा याना हइ । अथे फुक्क मन्दलय् पुजा याय्धुनेवं मन्दःया न्ह्यःने च्वनाच्वंम्ह मनूयात नं अथे हे पञ्चतत्वं पुजा याना हइ ।
मनूयात नं पुजा याय्धुंकाः फँ अर्थात पाथिं सुकुन्दानिसें द्यःया भागया मन्दलय् नापं अनं लिपा मनूतय्गु मन्दलय् अले मनूयात झ्वःलाकं स्वक्वः स्वक्वः लुना हइ । फं लुनाहइगु इलय् फँ अर्थात पाथिइ स्वां, जाकि, सिन्हः, बरां, चिचीगःगु योमरीनिसें ख्वःसिं अले चिचिधंगु मेमेगु फलफुल नं तयाः लुइगु याइ । म्हपुजा यानाहःम्हेस्यां नं थःम्हं थःत हे फँ लुइगु याइ मेपिन्त थें हे ।
अनं लिपा न्याता कापः तयातःगु क्वखा व तःसि लःल्हाना हइ । थःथःगु मन्दलय् च्वंगु तःसियात पुजा यानाः लःल्हाना कयाः भागि याइ । अथे पुजा यानाः तःसि लःल्हाना काय्धुनेवं थःथःगु मन्दःया क्वखा क्वखाय्गु याइ । म्हपुजा याइम्ह मनूया मन्दलय् च्वंगु तःसि नं थःथःम्हं हे पुज्यानाः लःल्हाना काइ । अले देशं पिने पिहां वनाच्वंम्ह जूसा मन्दलय् पुजा यानाः संकाबीगु धकाः ध्वानाबीगु तकं याइ ।
तःसि लःल्हाय्धुंकाः धौसगं बी । मिजंपिन्त जूसा जवय् मिसापिन्त जूसा खवय् न्हकुइ धौ तिका हइ । धौसगं धइगु शुभ साइतया संकेत खः धाइ । उकियात हे धौसगं बीगु धाइ । धौसगं बीधुंकाः ख्येँय्सगं सकलसित बिया हइ । ख्येँय्सगं बीगु धइगु पञ्चतत्व लःल्हाइगु खः । सगं बीगु इलय् न्या, ला, वः, ख्येँय् व अय्लाः तया बीगु खः ।
अले ख्येँय्सगं काइगु इलय् स्वक्वः ख्येँय् वां न्याइ नापं स्वक्वः हे अय्लाः तयाः त्वनेगु याइ । उकथं स्वक्वः वां न्याइगु नापं स्वक्वः अय्लाः तयाः त्वनीगु धइगु शरीर अर्थात म्हग, नुगः अर्थात आत्मा व बुद्धिया नितिं खः धकाः धाइ । थ्व स्वंगू हे पक्षया नितिं अथे सगं कयागुया अर्थय् हे स्वक्वः वां न्याय्गु नापं स्वक्वः अय्लाः कयाः त्वनेगु याइ । म्हपुजा याःम्हेस्यां थःम्हं थःत हे ख्येँय्सगं तकं काइ । विदेशय् वनाच्वंम्ह छेँजःया नामय् तःगु मन्दलय् उम्ह मनूया नामय् ख्येँय्सगं तयाबीगु याइ ।
उकथं ख्येँय्सगं कयाः ख्येँय् नय्धुंकाः जक थःथःगु मन्दलय् च्वंगु इता च्याकेगु याइ । अले म्हपुजा छगूकथं क्वचाःगु ताय्की । अनं लिपा ज्वरे यानातःगु भ्वय् नय्गु याइ । नेवाःतय्सं याइगु म्हपुजा धइगु दच्छियंकंया जीवन सफल जूगुलिं आः न्हूगु दँया नितिं नं पञ्चतत्व शरीरयात न्ह्याबलें सन्तुलित यानाः जीवनय् वइगु पंगःयात चीकाः न्ह्यःने वने फय्माः धकाः संघर्षया याना वनेत तिबः बीकथंया पुजा खः ।
उकिया अर्थ संघर्षवादी सिद्धान्त ज्वनाः म्हपुजा याना वयाच्वंगु खः । म्हपुजा धइगु नेवाःतय्गु मौलिक संस्कृति खः । गुगु संस्कृति संघर्षवादी सिद्धान्त ज्वनाच्वंगु नापंनापं मनूयात हे द्यः भाःपियाः याइगु विशेषकथंया पुजा खः । विश्वय् गनं नं गुगु समाजय् नं मदुगु मनूया म्हगयात हे पुजा याय्गु चलन धइगु नेवाःतय्गु छगू म्हसीका जुयाच्वंगु दु ।
तःसिया महत्वः छु खः ?
म्हपुजा व किजापुुजाय् मेमेगु फलफुल मदुसां ज्यूू, तर तःसि धाःसा दय् हे माः । नेवाःतय्सं तःसियात तसकं महत्व बिया वयाच्वंगु दु । तःसि धइगु सि अर्थात फलफुलत मध्ये नं दकलय् महत्वपूर्णगु व मू सिया रुपय् कयातःगु दु । गुलि नं सि अर्थात भिं दुगु सि चाकुसि, सन्तरासि, खाइसि, झम्सि, भोक्त्या आदि सीत दु, व फुक्क तःसिपाखें हे पिहांवःगु धाइ ।
उकिं मेमेगु सि मदुसां तःसि जक दय्वं हे गाः । अले म्हपुजा व किजापुजाया झ्वलय् थीथी सि लःमल्हासे तःसि लःल्हाय्गु याना वयाच्वंगु खः । उकिं तःसिया महत्व अप्वयाच्वंगु खः ।
म्हपुजा व किजापुजाय् ख्येँय्सगं छाय् बी ?
ख्येँय्सगं बीगु धइगु पञ्चतत्व लःल्हाना बीगु खः । सगं बीगु इलय् न्या, ला, व, ख्येँय् व अय्लाः तयाबीगु खः । न्या धइगु जल तत्व, ला धइगु पृथ्वी तत्व, वः धइगु वायु तत्व अले ख्येँय् धइगु आकास तत्व खःसा अय्लाः वा थ्व धइगु तेज तत्व खः । थ्व न्यागुलिं तत्व सन्तुलित जुल धाःसा जक मनूत स्वास्थ्य जुइगु अले न्ह्यागु ज्या यानाः नं जीवन न्ह्याके फइ धकाः तयेकीगु नेवाः संस्कृतिया दर्शन खः ।
पञ्चतत्वात्मक जीवनय् छगू जक तत्व मन्त वा म्हो जुल धाःसा वा असन्तुलित जुल धाःसा अस्वस्थ जुइ । उकिं थ्व न्यागुलिं तत्वयात सन्तुलित यानातय्गु नितिं हे ख्येँय्सगं काइगु तान्त्रिक दर्शन खः । थ्व नेवाःतय्गु मौलिककथंया दर्शन दुथ्यानाच्वंगु संस्कृति खः ।
म्हपुजा व किजापुजाया इलय् स्वक्वः तक छाय् फं लुइगु खः ?
म्हपुजा व किजापुजाया झ्वलय् नेवाःतय्सं स्वक्वः तक फं लुइगु इलय् फँ अर्थात पाथिइ स्वां, जाकि, सिन्हः, बरां, चिचीग्वःगु योमरीनिसें ख्वःसिं, चिचिधंगु मेमेगु फलफुल नं तयाः लुइगु याइ । स्वक्वः स्वक्वः फँ लुनाहइगु धइगु शरीर अर्थात म्हग, नुगः अर्थात आत्मा व बुद्धिया नितिं खः धकाः धाइ । म्हपुजा धइगु शरीर जक मखु, नुगः व बुद्धिया नितिं नं खः । उकिं स्वक्वःतक अथे फँ लुइगु नेवाःतय्गु थःगु हे कथंया बिस्कं संस्कृति खः ।
