२०८० चैत्र १५, बिहिबार

रुपय् भेनेजुयला संकट, सारय् नेपाःया स्थायित्व

उपेश महर्जन
 
विश्व परिदृश्यय् थौंकन्हय् दक्षिण अमेरिकी देय् भेनेजुयला लानाच्वंगु दु । थ्यंमथ्यं निगू दशकनिसें अमेरिकाया जक छ्यं स्यानाच्वंगु भेनेजुयला थौंकन्हय् प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्षकथं सकसिगु विषय जूगु दु । थ्व हे विषययात कयाः निगू ध्रुबय् बायाच्वंगु हलिमय् नं राजनीतिक व कुटनीतिककथं छगू पक्षय् नेपाः दनाब्यूगु दु । लिच्वःकथं थुकिया तरङ्गं नेपाः जुयाः अमेरिकातक थ्यंगु दु ।
 
 
राजनीतिक ल्वाकज्यानाच्वंगु नेपाल कम्यूनिष्ट पार्टी (नेकपा) नायः व कुटनीतिक ल्वाकज्यानाच्वंगु सरकारया विज्ञप्तिया आयाम फरक फरक जूसां नं विपक्षी धारं थुकियात विषयान्तर याःगु दु । भेनेजुयलाया आन्तरिक मामिलायात कयाः आधिकारिककथं वःगु निगू बक्तब्यया बहुआयामिकताया वास्तविक धरातलयात बेक्वय्काः नेपाःया सार्वभौमिकतायात हे लिच्वः लाइकथं वःगु सुं विदेशी डिजाइन ला लिक्क मदु ? धइगु शंका ब्वलंगु दु ।
 
 
थ्यंमथ्यं निगू दशकनिसें हलिमय् न्हूगु विचाःकथं वःगु ‘बोलिभारिन क्रान्ति’यात वास्तविककथं भेनेजुयलाय् तत्कालिन नेता ह्यूगो चाभेजं पलिस्था यासांनिसें हे अमेरिकी विचारय् संकट ब्वलंगु खः । झिंगुंगूगु शताब्दीइ स्पेनिश उपनिवेशपाखें भेनेजुयला, कोलम्बिया, इक्वेडर, पनामा, पेरु व बोभियायात मुक्ति याय्गु नितिं मू भूमिका म्हितूगु भेनेजुयलाया सिमोन बोलिभारया नामं थुगु बिचाः वःगु खः ।
 
 
साम्राज्यवाद विरुद्ध बहुदलीय समाजवाद नाला कासें समग्रकथं थःगु हे श्रोत साधनयात फयांफक्व छ्यलाः आत्मनिर्भर आर्थिक समृद्धिपाखे न्ह्यानाच्वंगु राष्ट्रवादयात हःपाः बीगु आज्जु खः, बोलिभारियन बिचाःया । सन् १९९८य् सत्ताय् वःम्ह चाभेजं दच्छिलिपा सन् १९६१स दय्कूगु संविधान खारेज यासें देशया नां ‘बोलिभारियन गणतन्त्र भेनेजुयला’ तःगु खः ।
 
 
समाजवादी नेता फिडे«ल क्यास्ट्रोयात थः गुरु भाःप्यूम्ह चाभेजं छगू पलाः न्ह्यःने वनाः ‘चिकं शक्ति’या सामथ्र्यय् बोलिभारियन क्रान्तियात क्षेत्रीयस्तरय् विस्तार याःगु खः, ‘डि बोलिभारियन अल्टरनेटिभ फर डि पिपल अफ आवर अमेरिका (अल्बा)’या नामयु । गठबन्धनय् भेनेजुयला, क्यूबा, इक्वेडर, होण्डुरस, निकारागुवा, बोलिभिया, डोमिनिका, ‘एन्टिगुवा व बार्वडा’ व ‘सेन्ट भिंसेन्ट व ग्रेनाडिनेस’लिसेंया देय् दुथ्यानाच्वंगु दु । अमेरिकाया अप्रत्यक्ष संलग्नताय् सन् २००२स याःगु ‘कू’ ताःलानाः विपक्षी नेतालिसें राष्ट्रियसभाया नायःतकं जुयादीम्ह हुँवा गुएइदोयात सतकपाखें हे ‘अन्तरिम राष्ट्रपति’या मान्यता ब्यूगु खः । राष्ट्रपति निकोलस माडुरों चाभेजया पलाःचिं नालाकासें ‘बोलिभारिएन क्रान्ति’यात निरन्तरता ब्यूगु दु ।
 
 
अमेरिकां राष्ट्रपति निकोलस मदुरोयात सत्ता त्वःतेत वा चुनाव याकेत दबाब बीगु तातुनां याःगु थप आर्थिक प्रतिबन्धया घोषणाया प्रभाव पेट्रोलियम पदार्थया भावय् लाःगु दु । राष्ट्रपति मदुरों राजनीतिक संकट ज्यंकेगु कुतःकथं ई स्वयां न्ह्यः हे चुनावया प्रस्ताव याय्धुंकूगु दु । थ्व स्वयां न्ह्यः राष्ट्रिय सभाया चुनाव सन् २०१७य् जूगु खः । उगु चुनाव भेनेजुयलाय् संविधान दय्केगु नितिं धासें संविधानसभाया चुनाव जूगु खः । तर उगु चुनावयात कयाः विपक्षीतसें बहिष्कार याःगु खः ।
 
 
विपक्षीतय्गु उगु पलाःयात अमेरिका व मेमेगु विदेशी राष्ट्रं समर्थन याय्वं भेनेजुयलाया संकट अप्वया वंगु खः । अमेरिकालिसें स्पेन, फ्रान्स, जर्मनी, बेलायत, पोर्चुगल, नेदरल्याण्ड्स्, ब्राजिल, कोलम्बिया, अर्जेन्टिना, अष्ट्रेलिया व इजरायलं समर्थन क्यंगु खः । थुखे राष्ट्रपति मादुरोयात रुस, चीन, मेक्सिको, इरान, टर्की, क्यूबा, बोलिभिया, उरुग्वे व उत्तर कोरियां समर्थन याःगु खः । अनया सेना, न्यायिक निकाय, राष्ट्रिय निर्वाचक सभा, निर्वाचन प्राधिकरणं मदुरोयात व राष्ट्रियसभां गुएइदोयात तिबः ब्यूगु दु ।
 
 
थुकथं छगू ध्रुबपाखें बहुध्रुबय् स्थानान्तरण जुजुं वनाच्वंगु भेनेजुयलाया ‘बोलिभारिएन क्रान्ति’यात असफल यासें अनया ‘अथाह चिकं खानी’इ कुदृष्टि तःगु अमेरिकाया स्वार्थय् नकतिनि जक १०दँया जनयुद्धयात तार्किक निष्कर्षलिसें दय्कूगु दुईतिहाईया सरकारयात क्वथलेगु कथं दय्कूगु श्रृङ्खला जक खः धकाः धाय्फइ । निगुलिं बक्तब्यय् भेनेजुयला छगू स्वतन्त्र व सार्वभौम देय् जूगुलिं अनया आन्तरिक मामिलाय् पिनेया हस्तक्षेपयात कायः निन्दा याःगु दु ।
 
 
नेपाः पञ्चशील सिद्धान्त व असंलग्न परराष्ट्र आन्दोलनया पक्षपाती जूगु नातां छुं नं छगू देशया न्ह्यःने क्वछुइगु व सुंयात नं समर्थन याय् मज्यू । तर बैचारिककथं दुगु छगू पार्टीं मेगु पार्टीयात समर्थन व ऐक्यबद्धता क्यनेफइ, कुटनीतिक भाषाय्, मखुसा राजनीतिककथं हे सम्बोधन याय्गु खः । नेपाल कम्यूनिष्ट पार्टी (नेकपा)या नायः पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’या विज्ञप्ती न्ह्यथनातःगु ‘साम्राज्यवादी कू, ग्रायण्ड डिजाइन, अन्तर्राष्ट्रिय समुदाययात मदुरोया पक्षय् दनेत याःगु आह्वान’ न्यायोचित खनेदु ।
 
 
प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली स्वीट्जरल्याण्डय् थ्यंकाः ‘नेपाःया शान्ति व समृद्धि’या विषयस वकालत यानाच्वंगु इलय् नेपालय् च्वनाच्वंगु अमेरिका व यूरोपेली संघया राजदूतपिनिगु विज्ञप्तिया सार व रुपयात दुवालेमाःगु खनेदु । नेपाःया शान्ति प्रक्रियाया विषय रुपय् खनेदुसां सारय् नेपाःयात अमेरिकां थःम्हेस्यां चाहे जूकथं थःगु पक्षय् लाकेमफूगु लिच्वःकथं वःगु राजदूतपिनिगु विज्ञप्तियात काय्फइ ।
 
 
नेपालं शान्ति क्षेत्रया चाहान यानाच्वंसां पश्चिमा शक्ति देशं बेवास्ता यानाच्वंगु अवस्था खः । नेपालं पिनेया हस्तक्षेयु लानाच्वंगु भेनेजुयलाया संकट समाधानय् थःगु स्पष्ट बक्तब्य व स्वयम् प्रधानमन्त्रीं ‘डिप्लोमेटिक ब्रिफिङ्ग’पाखें बिचाः प्वंकेधुंकूगु दु । तर अमेरिकाया राजदूत ब्रिफिङ्गतक दुहां मवंसें थःगु असन्तुष्टि प्वंकेगु ज्यायात कयाः नेपाल कम्यूनिष्ट पार्टी (नेकपा) व सरकारं भेनेजुयलायात कयाः क्यंगु सदाशयताया भायु हिलेगु पाय्छि जुइमखु नापं नेपाःया आन्तरिक मामिलाय् छुं नं कथंया हस्तक्षेप गुकथं नं सहयाय् फइमखु ।