लानीपूखुया संरक्षण गुकथं छुकिया नितिं ?
सानुराजा शाक्य
लानीपूखुया पुननिर्माणय् निगू पक्ष दु । छगू लानीपूखुया दथुइ च्वंगु बालगोपालेश्वर देगःयापुननिर्माण व देगःबाहेकया पूखु । लानीपूखुया विवाद तच्वयेवं लानीपूखुया पुननिर्माण यानाच्वंगु येँ महानगरपालिका व पुरातत्वविभागं विज्ञ समूहदयेका विज्ञ समूहया सुझाव कथं हे लानीपूखुया पुननिर्माण यायेगु निर्णय जुइवं लानीपूखुया पुननिर्माण दिउगु दुसा मेखे विज्ञ समूह नं लानीपूखुया पुरातात्विकअध्ययन समेत यानाः सुझाव बिइगु धाःगु न्यनेदु । थनचर्चा याये त्यनागु लानीपूखुया पूखुया सन्दर्भयात जकखःपूखुया देगःया शैलीबारे मखु ।
नेपाःगालय् छगू इलय् यक्व पुखूत दुगु खः । थौकन्हे ख्वपय् यक्व ल्यँदनीगु खनेदुसा यलय् छगू निगू व येँय्या हकय् नं छगू निगू जक ल्यँदनी । पुखूलिइ लःथाना च्वनीगु पुलांगु प्रविधियात स्वयाःआः नं पुखूलिइ लः दया च्वनी धइगु मदु । मल्लकालय् जक मखु राणाकालय् नं यक्व पुखूय ल्यना च्वंगु खः तर लिपा सात साल व पञ्चायती व्यवस्था वःसां निसें येँ यलया पुखूलिइ लः सुनावन । उज्वःगु पुखूया संरक्षण स्वयां मेमेगु हे प्रयोजनय् गनं खुल्ला मैदान व गनं स्कूलया प्रागण व यक्व थासय् अतिक्रमण शुरु जुयाः येँ यलया पूखु तन्हनावन ।
विज्ञ समूहया उत्खन नं लानीपूखु व लानीपूखुया दथुइया देगःया पुलांगु स्वरुप यात थ्यत पिदंगु दु । पूखु आःया बँ लेभलं स्वंगू फिट क्वय् लःया प्राकृतिक लेभल खनेदत धाःगु दु । थ्व धइगु सतक लेभलं झण्डै झिंगूगु फिट क्वय् खः । स्वनिगः छगू इलय् तःधंगु पूखुया रुपय् दुगु ऐतिहासिक प्रमाण दुगु कारणं स्वनिगःया बँय् साधारण चाः, फि व हाकू चाया लेभल लुयावइगु आश्चर्य मखु ।
थ्व हे जुयाः स्वनिगःया अप्वः धइथें पूखुया बँम्हुया स्वयेबलय् हाकुचाया लेभल नं लुयावइ । उकथं हे लानीपूखुया बँ दुने दयेमाःगु हाकुचाःयातह पुननिर्माणया झ्वलय् स्यंका बिउगुलिं लानीपूखुया पुननिर्माण याये बलय् छगू तह हाकुचा पिनं हयाःसां तयाःपुखूया पुननिर्माण यायेमाःगु पक्षय् विज्ञ समूह खनेदु । पुखूलिइ हाकुचायात हदत धायेवं पुखूलिइ प्राकृतिक रुपं लः मुनाः च्वनीगु दावी विज्ञ समूह याखः । तर विज्ञ समूहया थ्व धापू पुरापुर सत्य धाःसा मखु । पुखूलिइ लः मुना च्वनेत हाकुचा दयेवं हे संभव जुइ धइगु मदु ।
न्ह्यागु हे प्रविधि हःसां आः लानीपूखुलिइ प्राकृतिक रुपं लः रिचार्ज जुयाःबुया वइगु संभावना मदु । न्हापा न्हापालः मसू आः महानगरपालिकाया कारणं लानीपूखु सुइगु जुल धकाःधयां छु याये । झीसँ शहर हे उज्वःगु कथं विकास याये धुनकि थन सर्गतं वाः वइ बल य्यालःबँदुनं सुना वनीगु लँपु हे प्वाःतिइधुन । लानीपूखुया हे उदाहरण कायेगु खः सा लानीपूखुया छचाःख्यरं हाकूगु पीच अले शहर छगूलिं लः हे बँय् सुना मवनीगु कथं कंक्रिटया जंगल दयेकां लानीपूखुलिइ पुलांगु प्रविधि छ्यलेवं लः मुना च्वनी धकाः पत्या याये थाय् मदु ।
उकिं लानीपूखुलिइ लः मुंकाः तयेगु खःसा लानीपूखुया संरचना स्वीमिङ्ग पुल थें आधुनिक निर्माण सामग्री छ्यला दयेकेगुया विकल्पम दु । तर पिनं स्वयेबलय् पुलांगु हे पहःवयेक दुने आधुनिक प्रविधि छ्यला दयेकूसा जक समस्या समाधान जुइ । धाये तल थुकथं दयेकल धाःसा ट्यांकर हयाःलः हये माली धकाः आरोप बिइ तर पिनं लः मथंकं लानीपूखुलिइ लः ल्यनाच्वनी मखु व ट्यांकर हयाः जायेकेगु खःकि मेलम्चिया निगू इन्चया पाइप छपू हयाःलःप्वंका तयेगु खः विज्ञ धाःपिसं सुझाव बिइ जुइनि ।
नकतिनि लानीपूखुया उत्खननया क्रमय् लानीपूखुया थौकन्हेया बँ लेभलं स्वंगू फिट क्वय् लः लुया वल धकाः बुखँ तवया च्वंगु दु । लानीपूखुलिइ जक मखु येँया हे यक्व थासय् झिगू भिंन्यागू फिट निसें लःलुइगु थाय्त यक्व ल्यँ दनी । लानीपूखु अथें हे गाः खना पूखु दयेका तःगु खः । अले उकी निगू स्वंगू फिट क्वय् लः खनेदइ गुगु गुं आश्चर्यया खँ मखु तर व लःखूगु फिट च्वय् थहाँ वयाः पूखुलिइ लः मुं वइ मखु । बँ दुनेया लः माःसा लानीपूखुयात आः या जमिन लेभलं च्यागू झीगू फिट म्हुयाःक्वये वनेमाल । अनया वाटर लेभलं क्वय् तक म्हुयाः तल धाःसा जक लानीपूखुलिइ प्राकृतिक लः मुनाच्वंगु खनेदइ । वा वइगु सिजनय् वाटर लेभल च्वये थहाँवइअले ड्राइ सिजनय् वाटर लेभल क्वहाँवनी ।
स्वनिगः यात स्वय्म्भु वा हाइट दुगु थासं स्वल धाःसा छेँ या छेँ जकखनी । खास हे हरीयाली जंगल क्षेत्र त शहर दुने माले थाकु । लानीपूखुलिइ प्राकृतिक लः न्ह्याबले दयेकाच्वनेगु खःसा थन छचा ख्यरं वाःवःगु लःबँय् हे सुना वनीगु कथंया शहर विकास यायेमाल अल छचा ख्यरं सिमा तयक्व दुगु क्यबःत दयेमा लगन सर्गतं वःगु लःबँय् दुने मुंका तयेगु नितिं सिमाः ज्या यानाच्वनी । यक्व सित लुमं जुइवंगु छुं दशक निसें वा मवइगु मौसम फागुण चैत्र बैशाखपाखे लानीपूखुया लः गना वना अन च्वंपिं न्यात फाताफाता पुला सिना च्वंगु लिं गुलि दाता तसें ट्यांकरं लः थनेगु कुतः जुया वयाच्वंगु हे खः।
उबले लानीपूखुया पुननिर्माणया ज्याया कन्सेप्ट हे विकास मजूनि । लानीपूखुलिइ जक मखु नेपाःया तराई लागाया लुम्बिनी गन बुद्ध बूगु थाय् खः अन पुष्कर्णी पूखु धकाः सिद्धार्थयात जन्मे याःम्ह मां लानी मायादेवी म्वःल्हुगु थाय् धकाःविश्वास याना तःगु दु । उगु पूखुलिइ नं थौंकन्हे वा मवइगु सिजनय् लः सुनाःवनीगु जुया भूमिगत लः पम्प यानाःपूखु जायेकेमाः । लुम्विनी गन जंगल, ख्यः व छचा ख्यरं बुँया बुँद नी अन हे ला वा मवइगु मौसमय् पूखु सुनाः वं धाये बलय् छचा ख्यरं कंक्रिटया जंगलं दुगु थासय् लाय् धुंकूगु लानीपूखुलिइ जक प्राकृतिक रुपं लःमुंके फइमखु ।
आधुनिक प्रविधि मछ्यःसे न्हापा थें हे दुम्ब्वः ज दयेका लानीपूखुयालः मुंकाः दच्छि न्यंकं लः मुंके फइ हे मखु । थथे यानाः दयेकल धाःसां वा मवइगु मौसमय् लानीपूखुलिइ लः पिनं थने हे माली थ्व धइगु लानीपूखुया छचा ख्यरं जमिन क्वं बोरिङ्ग यानाःलः सालीपिन्त रिचार्ज यानाबिइ थें जकजुइ ।
नेवाःतय् देसय् न्हापा न्हापा लः या भेल बजाःदुने मवयेमाः धकाः जक मखुकि थाय् थासया ल्वहँहिति, तुँ व बुँगाचाय् लः रिचार्ज यायेत थाय् थासय् पूखु दयेका तइगु खः तर लिपांगु इलय् वयाःअव्यवस्थित शहरी करणं यानाःपूखुत कित सुनाःवने धुंकल कित उकिया उपा देयता मल्लकालय् थें ल्यंका तय फइमखु ।
उकिं उज्वःगु पूखुया संरक्षण यायेगु अतिक्रमण जुइके मबिइगु जक मखु कि उज्वःगु पूखु शहरया सौन्दर्य नापं हरियाली क्षेत्र पार्कया रुपय् विकास यानाःउज्वःगु पूखुयात समय सापेक्ष उपयोग याये सयेकेमाः तर थुकि यानामय् उज्वःगु पूखुत सरकारी कर्मचारीतय् भ्रष्टाचार याये दइगु मुहान जुइगु व्यापारिकरणया प्रकोपं तापायेका पूखु सर्वसाधारणया नितिं रिक्रियशन सेन्टरया रुपय् विकास यायेगु बुद्धि पूवंकूगु जुइ ।
