लुम्बिनीइ बुद्धधर्मया अध्ययन केन्द्र : थेरवाद बौद्ध संग्रहालय
– राजेन मानन्धर
लुम्बिनीया न्ह्यइपूगु क्यबय् थौं स्वयां थ्यंमथ्यं २६सः दँ न्ह्यः बूम्ह मचां राजपाटया मोह तकं त्याग यानाः ज्ञान माःवन । जन्मौंजन्मया संस्कार अले ६दँ मदिक्क तप यानाः वसपोलं गुगु ज्ञान प्राप्त याना बिज्यात, उकियात झीसं बोधिज्ञान धकाः धयाच्वना । थ्व म्वाय्गु कला खः, जीवनयात स्वय्गु तरीका अले दर्शन नं । बौद्धतय् दथुइ थुकियात समग्रय् धम्म अथवा धर्म धकाः म्हस्यू ।
भगवान बुद्धया धर्म अथवा दर्शन न्हापांगु गुगु खः, उकी ईकथं छुं ह्यूपाः खनेदत । व मध्ये बुद्धं बोधिज्ञान लाय्धुंकाः थःम्हं प्राप्त यानागु ज्ञानया गुगु सार कनादिल, उकियात अःपुक थेरवाद धकाः थुइकेफइ । थुकिं प्राचीन बुद्धधर्म गथे खः, व हे रुपय् बुद्ध धर्मयात नालेगु स्यनी ।
प्राचीनकालनिसें हे नेपालय् थेरवाद बुद्धधर्मया अस्तित्व दसि दुगु खनेदु । भगवान बुद्धं थःगु जीवनकालय् कपिलवस्तु वयाः गुगु ज्ञान बियादिल, व थेरवाद हे खः । स्वनिगलय् नं लिच्छवीकालय् थेरवाद बुद्धधर्मया अवशेष दुगु दसित लूगु दु । लिपा थीथी राजनीतिक, सामाजिक हुनिं थन थेरवादीतय्गु प्रभाव म्हो जुयावन व महायान अले वज्रयानया विकास जुयावल ।
तथापि थ्यंमथ्यं ८०दँ न्ह्यःनिसें थन थेरवाद बुद्धधर्मया पुनःजागरण जुल । मनूतसें हाकनं थेरवाद लित हल । राज्यपाखें तिरस्कृत व अझ निष्काशित हे जुयाः नं थेरवाद बुद्धधर्मं थन थःगु थाय् दय्कूगु दु । नेपालय् थेरवाद बुद्धधर्मया पुनःजागरण राणा शासनया अन्त्यलिसें जूगु धाय्फइ ।
भारतय् महाबोधि सोसाइटीया स्थापना जूसांनिसें अन च्वंपिं सुं सुं नेपाःमिपिन्सं मदिक्क बुद्धधर्मया प्रचार याय्गु कुतः यात । थुकिया हे लिच्वःकथं नेपालं देश निकाला याःपिं बौद्ध भिक्षुत स्वदेश लिहांवय्गु तक्कया सफलता दत । व आः नेपालय् थेरवाद बुद्धधर्मया विकास छसिकथं जुयाच्वंगु दु, थ्व दक्वं थेरवादीत व समग्रय् मुक्कं बौद्धतय्गु नितिं लसताया खँ खः ।
आः हलिमय् थेरवाद बुद्धधर्म प्रचलनय् दुगु भारत, श्रीलंका, म्यान्मार, थाइल्याण्ड, लाओस्, क्याम्बोडिया आदि देय्तय्गु नामय् नेपाःया नां नं वइ । भगवान बुद्ध नेपालय् हे बूगु सत्यतथ्य झीके दु । वसपोलं स्यना बिज्याःगु थेरवाद नेपालय् प्रख्यात जू, तर नेपालय् थेरवाद बुद्धधर्मया अध्ययन याय्गु थाय् म्हो जक दुगु सकसिनं महसूस यानाच्वंगु हे दु ।
थ्व हे झ्वलय् आः लुम्बिनीस्थित धर्मोदय सभा स्वयम्भू महाचैत्यया ग्यालरीइ नेपाल थेरवाद बौद्ध संग्रहालय दय्कूगु दु । वंगु माघ १२ गते थुकिया औपचारिक उलेज्या जुल । ज्याझ्वः न्ह्याःगु इलय् अखिल नेपाल भिक्षु महासंघया नायः श्रद्धेय मैत्री महास्थविरं शीलप्रदान याना बिज्यात । ज्याझ्वलय् सहभागीतय्त संग्रहालय परियोजनाया कजि डा. केशरी लक्ष्मी मानन्धरं लसकुस यानादिल । वय्कलं सकसिगु ग्वाहालिं जक थ्व संग्रहालययात मूर्त रुप बीत ताःलाःगु न्ह्यथनादिसें थुकियात अझ विस्तृत दय्केत नं सकलें छधी जुइमाःगुलिइ बः बियादिल । व धुंकाः प्रदेश नं ५या मुख्यमन्त्री शंकर पोखरेलं बुद्धप्रतिमा न्ह्यःने दीप प्रज्वलन यानाः उलेज्या यानादिल ।
ज्याझ्वलय् संघनायक ज्ञानपूर्णिक महास्थविरया भिन्तुना हसना भिक्षु बोधिज्ञान महास्थविरं बाचन याना बिज्याःगु खः । ज्याझ्वःया मू पाहाँ मुख्यमन्त्री पोखरेल अले विशिष्ट पाहां मेत्तेय भन्तें
संग्रहालय डिजाइन याःम्ह संग्रहालयविद् जलकृष्ण श्रेष्ठ व व्यवस्थापक कर्ण महर्जनयात विशेष कदर पत्र अले मेपिं दातातय्त द्वहलपा लःल्हानादीगु खः ।
संग्रहालय दय्केत ग्वाहालि याःपिं दातातमध्ये द्रव्यमानसिं तुलाधर, पञ्चवीरसिं तुलाधर, ज्योति परिवार, पद्मतारा कंसाकार, माधुरी मानन्धर, डा. केशरी लक्ष्मी मानन्धर, सुषमा वज्राचार्य, कविन्द्र श्रेष्ठ अले अन्नपूर्ण सुवर्ण जीव ताम्राकारपिनि नां च्वछाय्बहःजू ।
मुख्यमन्त्री पोखरेलं बुद्धया जन्मभूमि लुम्बिनीइ नेपालय् बुद्धधर्मया जानकारी बीगु छगू केन्द्रया अभाव जुयाच्वंगु अवस्थाय् थन थुकथंया संग्रहालय दय्कूबलय् लुम्बिनीया हे गरिमायात थकाःगु धयादिल ।
संग्रहालयविद् जलकृष्ण श्रेष्ठं थुगु संग्रहालय नेपाःया हे संग्रहालयत मध्ये विशेष आज्जु ज्वनाः दय्कूगु जूगुलिं थुकिया बिस्कं हे महत्व दुगु धयादिल ।
बौद्ध महिला संघ नेपालया सल्लाहकार अले उद्योगपति पद्मज्योतिं थुगु संग्रहालयं दक्वं नेपाःमि अले विदेशीतय्त नेपालय् बुद्धधर्मया विकासय् छु गजाःगु चरणत पार याय्माल धइगु जानकारी ब्यूगु धयादिल ।
धर्मोदय सभाया वरिष्ठ न्वकू लक्ष्मीदास मानन्धरं सकसिनं थःथःगुपाखें ग्वाहालि यानाः थुकिं लुम्बिनीया शोभा थकाय्त मिहेनत याय्माःगु धयादिल । दातातय्गु प्रतिनिधित्व यानादिसें द्रव्यमानसिं तुलाधरं जनसहभागितां हे थजाःगु संग्रहालय दय्कूगु धइगु मुक्कं बौद्ध जगतया नितिं लसताया खँ जूगु धयादिल । ज्याझ्वःया अन्तय् बौद्ध महिला संघ नेपालया न्वकू मीरा ज्योतिं सकलें सहभागी, दाता अले संग्रहालय दय्केत योगदान ब्यूपिं सकलसित सुभाय् देछानादिल । वयां लिपा ज्याझ्वःया सभाध्यक्ष अले बौद्ध महिला संघ नेपालया नायः सुजाता मानन्धरं सभा विसर्जन यानादिल ।
ज्याझ्वलय् अखिल नेपाल भिक्षु संघया नायः भिक्षु मैत्री महास्थविर, भिक्षुणी डा. अनोजा गुरुमां, लुम्बिनी विकास कोषया न्वकू मेत्तेय भन्ते, सांसद फकरुद्धिन खान, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया उपकुलपति हृदयरत्न बज्राचार्य, धम्र्मोदय सभाया वरिष्ठ न्वकू लक्ष्मीदास मानन्धर आदि बौद्ध विद्वान व्यक्तित्वपिनिगु नं उपस्थिति दुगु खः ।
ज्याझ्वः धुंकाः मन्त्री पोखरेलं संग्रहालय अवलोकन यानाः अन ब्वयातःगु ज्वलंतय्गु बारे जानकारी कयादीगु खः ।
थ्व संग्रहालय बुद्ध सु खः ? बुद्ध शिक्षा छु खः ? धइगु जाकारी बीगु केन्द्र अले छगू अनौपचारिक अध्ययन केन्द्र खः । थुकिया आज्जु थुकथंया दुगु धाःगु दु — नेपालय् थेरवाद बौद्धधर्म सम्बन्धि ऐतिहासिक तथ्यत न्ह्यब्वय्गु, थेरवाद बौद्धधर्म सम्बन्धी सत्यत संकलन, प्रदर्शन, संरक्षण अले प्रबद्र्धन याय्गु, थेरवाद बौद्धधर्म शिक्षाया प्रचार प्रसार याय्त अनौपचारिक शिक्षण संस्थाया रुपय् विकास याय्गु, नेपालय् थेरवाद बौद्धधर्म, परम्परा अले ऐतिहासिक व्यक्तितय्गु योगदानयात कयाः अध्ययन अनुसन्धान यानाः प्रकाशय् हयेगु, नेपालय् थेरवाद बौद्धधर्मया छसिकथं विकासया कालक्रम न्ह्यब्वय्गु, लुम्बिनीयात बौद्ध पर्यटकीय आज्जुया रुपय् विकास याय्त योगदान बीगु ।
स्वयम्भू चैत्यया गर्भगृहया जःखः दय्कूगु थुकिया ग्यालरीइ छसिकथं बुद्ध जीवनी, नेपालय् थेरवाद बुद्धधर्मया प्राचीन अले पुनःजागरण इतिहास, प्रमुख भिक्षु अले भिक्षुणीतय्गु संक्षिप्त जीवनी, प्रमुख उपासक उपासिकापिनिगु म्हसीका, थेरवाद भिक्षु परम्परा, प्रबज्या, कथिनदान, महापरित्राण थजाःगु थेरवाद बौद्ध संस्कार अन्तर्गत याइगु थीथी ज्याखँया चित्रण, अन्तर्राष्ट्रिय अले राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन सम्बन्धि किपाः, भिक्षुतय्गु नामय् पिदंगु हुलाक टिकट, प्रमुख थेरवाद बौद्ध विहारतय्गु किपाः ब्वयातःगु दु । थ्व बाहेक लुम्बिनीइ च्वंगु मायादेवी देगःया प्रतिमूर्ति, नेपाः अले वर्माया बुद्धप्रतिमाया नमूनात, प्रमुख भन्तेपिन्सं छ्यलादीगु ज्वलंत नं तयातःगु दु ।
बौद्ध महिला संघ नेपालया सक्रियताय् थेरवाद बुद्धिष्ट एकेडमी, अखिल नेपाल भिक्षु महासंघ अले अन्तर्राष्ट्रिय भिक्षुणी संघलिसेया सहकार्यय् दय्कूगु थुगु संग्रहालयं जानकारी अले मनोरञ्जनया ज्वलंतय्गु माध्यमं थेरवाद बुद्धधर्मया अनौपचारिक शिक्षण केन्द्रया रुपं नं ज्या याइगु खनेदु । लिसें थुकिं नेपालय् बौद्ध पर्यटनया विकासय् नं तिबः बीगु आशा याःगु दु ।
थुगु संग्रहालयया स्थापनालिसें थुकिया व्यवस्थापनया हाथ्याःत नं खनेदयावःगु दु । थुकिया नितिं प्रतिबद्ध कार्यकारी दुजःया पुचः माःगु दु, गुकिं संग्रहालय विज्ञानया मूल्य अले मान्यता अन्तर्गत च्वनाः थुकिया माःकथंया व्यवस्थापन अले प्रबद्र्धन याइ ।
थौंकन्हय् थन फोटोग्राफत जक यक्व दुगुलिइ आः थन अझ ऐतिहासिक ज्वलंत तनाः थुकियात अझ अप्वः प्रभावकारी दय्केगु धकाः व्यवस्थापकतसें बिचाः याय्माःगु खनेदु । थ्व न्हापांगु पलाः जक खः, बुद्ध जन्मभूमि धकाः गर्व यानाः नं छगू नं बौद्ध संग्रहालय नं नेपालय् मदुगु अवस्थाय् थ्वं छगू दसुया रुपय् थःत न्ह्यब्वःगु दु । आः थुकियात गुकथं अप्वः आकर्षक, अर्थपूर्ण व शिक्षाप्रद दय्केगु धइगु जिम्मेवारी बौद्ध महिला संघ नेपालया लिसें फुक्क बौद्ध संघसंस्था, भिक्षु, भिक्षुणी, उपासक, उपासिका अले मुक्कं बौद्ध जगतया हे ब्वहलय् लाःवःगु दु ।
