विधेयकलित काय् धुंकाःझीसं छु यायेगु ?
सानुराजा शाक्य
गुथि विधेयक सरकारया नितिं तःधंगु शिक्षा जूगु दु । सरोकारवालात नाप दुग्यंग सहलह मयासे हइगु विधेयकया हविगत गजाःगु जुइ धइगु दसु जुल गुथि विधेयक। सरकारं थ्व खँयात वाः चाय् कूगु नं दु । थ्व विधेयक लित काय् केत जनदवाव जक मखुकि सत्तारुढ दलया नेवाः नेता कार्यकर्तातसें नं ढिपी यानाः लित मकाल धाःसा उकिं ब्वलंकीगु विरोध फयां फय् मफइगु अवस्थायात कयाः नेता तय्त सचेत याकू गुलिं नं सरकारं विधेयक लित काय्त न्ह्यःच्यूगु खः ।
मखु धइगु खःसा ला सरकारया मानसिकता दुई तिहाई थःगु पक्षय् दु, छगू विधेयक लित काल धाःसा मेमेगु विधेयक नं लित काय् मालीगु अवस्थाय् सरकार मछिंगु अवस्थाय् लाइ, विधेयक कानून धइगु संसदं दय् केगु खः नकि सतकं धकाः सत्तारुढ दलया सुं नेतात हाला च्वंगु खः, तर जन दबावया न्ह्यःने सुंयां छुं लगय् मजुल ।
विधेयक दय् कूपिन्सं गुथिया चरित्र, अवस्था व उकिया सामाजिक मूल्य मान्यता व साँस्कृतिक पक्षयात अध्ययन मयासें गुथि धइगु जग्गा नाप जक स्वानाः विधेयक हःगुलिं हे थ्व समस्या पिदंगु दु । गुथिया अंग्रेजी अनुवाद ट्रष्ट धकाः थुइकूसां गुथियात ट्रष्टया रुपय् नेवाः तय्गु गुथियात स्वय्गु पाय्छि मजू । नेवाःतय् धार्मिक साँस्कृतिक व संस्कार अलय् परोपकारी ज्या नाप स्वानाः दय् कातःगु गुथि छुं ज्या न्ह्याकेत खः । थ्व कम्युन टाइपया, समुदाय हे सहभागी जुइगु कथंया अमूर्त साँस्कृतिक सम्पदाया रुपय् विकास जुया वयाच्वंगु दु, तर पिने जिल्लाय् हिन्दू धार्मिक मठ मन्दीर लिसे स्वानाच्वंगु गुथि उबलय्या राजा महाराजतें छगू ट्रष्टया रुपय् स्वना तःगु खनेदु । थजाःगु गुथि नेवाः समाजया गुथि नाप ज्वः मलाः । उकिं हे गैरनेवाःतसें गुथियात स्यंकाः ‘गुठी’ धकाः धाय्गु चलन याःगु जुइ ।
नेवाःतय् गुथि गुथ्याः दइसा पिने जिल्लाया ‘गुठी’ मठ मन्दीरय् पूजा व संस्कार न्ह्याका तय्त पूजारी, मठाधीस व अजाःगु मठ मन्दीरयात आयस्ताया रुपय् फ्यानातःगु जमिन नाप स्वाना च्वंपिं मोहीत दइ । उकिं नेवाःतय् गुथि व पिने जिल्लाय् गैरनेवाःतनाप स्वाना च्वंगु ‘गुठी’या चरित्र हे पाः । तर विधेयक हःबलय् नेवाः तय्गु गुथियात ध्यानय् तयाः स्वयां पिने जिल्लाया‘गुठी’यात ध्यानयात याःहः बलय् थुकिं नेवाःतय् गुथियात अःखः असर लाकीगु खनेदत । गुकिं यानाः नेवाः तसें न्ह्याका च्वंगु, तर देय्या साँस्कृतिक पहिचानया रुपय् विश्वय् नांजाःगु अमूर्त साँस्कृतिक सम्पदा हे दीगु कथं विधेयकं न्ववात ।
उकिं तसकं विरोध जूगु खः । गुथियात व्यवस्थित याय्गु खःसा नेवाःतसें न्ह्याकाच्वंगु गुथि व पिने जिल्लाय् दुगु गुठीया समस्यायात कयाः अलग अलग हे परिभाषा बियाः विधेयक दय् केमाः । छगू हे बजि दालाय् तयाः विधेयक दय्कल धाःसा हाकन नं समस्या ब्वलनी । नेवाःतय् गुथि परम्परा अजाःगु अमूर्त साँस्कृतिक सम्पदा खः, गुकियात यूनेस्को अन्तर्गत विश्व सम्पदाया रुपय् हे दुथ्याके बहः धकाः नेवाःतय् बारे अध्येता बेलायतया अक्सफोर्ड विश्वविद्यायलया प्राध्यापक डा. डेभिड गेल्नरं नं धयादीगु दु ।
पत्रकार मय्जु नापं फोटोग्राफर रेखा शाक्यं थःगु सामाजिक सञ्जालय् छगू पोष्ट तयातःगु दु “जो सुस्ताउँछ त्यो अस्ताउँछ ।” वय्कलं वंगु असार ४ गते फिब्व ख्यलय् गुथि विधेयकया विरोधय् नेवाःतय् तःजिगु प्रदर्शन धुंकाःविरोध प्रदर्शनया निरन्तरताया आवश्यकता यात संकेत यानादीगु खः । थ्व छगू समस्या खःकि तःजिगु प्रदर्शन धुंकाः प्रदर्शनकारीत सुस्त जुया वनीगु । सरकारं विधेयक लित काःसां उकियात परिमार्जित यानाः हाकनं मेगु विधेयक हइ तिनि,उबलय ्झीगु दवाव यात निरन्तरता मबिल धाःसा सरकारं यक्व खँ मह्यूसे व हे विधेयकयात हइ धइगु आशंकां नं दवावया निरन्तरताया महसूस जूगु खः ।
तत्कालया नितिं झीसं गुथि विधेयकया विरोध याःसां गुथि संस्थानयात हे निरन्तरता बिया च्वनेगु झीगु हितय् नं मखु । थुकियात परिमार्जित यानाः संघीय शासन व्यवस्था नाप ल्वय्क कानून हय् माःगु आवश्यकता ला दु हे दु । झीगु दवावं विधेयक लित काय्केगु जक हे झीगु विजय मखु,थ्व दवावया उपयोग झीसं महेन्द्रया भूमि सुधार अलय् गुथि संस्थान दय्काः झीगु मौलिक गुथि परम्परायात लाकूगु लिच्वःया क्षति पूर्ति जुइ कथं न्हूगु गुथि सम्बन्धी सरकारी दायित्व सहितया विधेयक हय्के फत धाःसा जक झीगु धात्थेंगु विजयी जुइ ।
जात्रापर्व नाप स्वाना च्वंगु गुथि नाप स्वाना च्वंगु जग्गा जमीन गुलिला उबलय् हे भूमि सुधार लागू जुयाः लिपा वनाःगुथि संस्थान स्वनाः दुकाय् धुंकल । न्हापा गुथि नाप स्वाना च्वंगु जग्गा जमीनया आयस्तां हे झीगु जात्रा व साँस्कृतिक परम्परात न्ह्याकेत संभव दुगु खः । लिपा वनाः भूमिसुधार लागू यानाःउकी मोहियानी हक लगे यानाःजग्गाया छगू ब्वःमोहीया नामय् अलय् ल्यं दुगु गुथि संस्थानं दुतकयाः साँस्कृतिक परम्परा न्ह्याकेत गुथि संस्थानं बीगु अनुदान सीमित जक जुयावनाः साँस्कृतिक परम्परा न्ह्याकेत तकं थाकुल ।
गुलि परम्परा, जात्रापर्व गुथि संस्थानया कारणं हे दिना वंगु यक्व दु । उकिं गुथि संस्थान प्रति नेवाःतय् गुथि सकारात्मक जुइ मपूmगु खः । गुथि संस्थान हयाः झीगु गुथिनाप स्वाना च्वंगु जग्गा जमीन लाका कयाः जात्रापर्व न्ह्याके मफइगु अवस्थाय् थ्यंकल धकाः द्वपं बिया च्वना । उकिं गुथि संस्थानया विकल्पला झीत माः हे माः, तर गुथि संस्थानया विकल्प धकाः वःगु प्राधिकरण झन् हे महागुथि संस्थानया रुपय् वय्त्यं गुलिं झीगु तःजिगु विरोध खः ।
जात्रा,पर्व, साँस्कृतिक परम्परा न्ह्याकेत स्वना तःगु राजगुथिया जग्गा जमीनला गुथि संस्थान स्वनाः जग्गाजमीन दुकाय् धुंकल, तर प्राधिकरण हयाः नितान्त नीजि गुथियात नं सरकारं अपहरण याय् त्यंगु आशंका ब्वलंगु खः । सरकारं गुथिया जग्गाजमीनय् मिखा ब्वइगु, तर दायित्व धाःसा पूम वं कीगु फाकूगु अनुभव दु । लिपा राजनीतिक ह्यूपाः लिपा थ जाःगु जात्रापर्व व साँस्कृतिक परम्परायात स्थानीय निकाय पाखें आर्थिक अनुदान बियाःग्वाहालि याना च्वंसां थजाःगु साँस्कृतिक परम्परा व मौलिक पहिचान लिसे स्वाना च्वंगु जात्रापर्वयात सरकारया आर्थिक, भौतिक दायित्वया रुपय् गुथ्याःतय्त संगठीत यानाः ग्वाहालि याय् माःगु कथं कानून हय् माःगु आवश्यकता दु ।
थ जाःगु कानून विधेयक मार्पmत वय्माः । थुकिया नितिं गुथियात वर्गीकरण यानाः छुं छुं जात्रापर्व, साँस्कृतिक परम्परायात संघं, प्रदेश व स्थानीय निकाय नं स्वय्गु जक मखु कि दायित्व नं कु बीगु धइगु कथं धकाः विधेयक वय्माः । तर सरकारं लित काःगु विधेयकय् दायित्व स्वयां नं सरकारं थःगु अधिकार क्वत्यलाःआम्दानी यक्व दुगु गुथियात च्वय् आम्दानी आयस्ता हे मदुगु गुथियात न्हना वंसा ज्यू कथं धकाःवर्गीकरण याय्त स्वल । थजाःगु खँय् नं झीगु आपत्ति खः ।
