२०८० चैत्र १६, शुक्रबार

विभेदकारी संविधान छाय् मधायेगु ?

श्रीकृष्ण महर्जन
 
 
न्हापांगु संविधानसभा विघटन लिपा दय्कूगु निक्वःगु संविधानसभापाखें जारी याःगु नेपाःया संविधानयात नेपाःया आदिवासी जनजाति, मधेसी, दलितनिसें उत्पीडित समुदायतसें अस्वीकार यानाः आन्दोलन यानाच्वंगु सर्वसाधरण मनूतसें तकं सीधुंकल । लिपांगु इलय् वयाः संविधान जारी जूगु दिं असोज ३ गतेयात ‘हाकूगु न्हि’ हनेगु औपचारिककथं घोषणा याय्वं संविधानयात कयाः असन्तुष्ट दु धकाः स्पष्ट जूगु दु ।
 
संविधानसभाया ८०गू प्रतिशत स्वयां अप्वः सभासद्तसें ल्हाःचिं तयाः पिथंगु संविधान जूगुलिं नेपाःया ८०गू प्रतिशत स्वयां अप्वः जनताया समर्थन दु धकाः प्रमुख दलया प्रमुख नेतातसें दावी याना वयाच्वंगु दु । थजाःगु संविधान नेपाःया आदिवासी जनजाति, मधेसी, दलितनापं उत्पीडित समुदायया नितिं पाय्छि मजू, अले थुकी उत्पीडित समुदाययात विभेद यानातःगु दु
धयाच्वंगु अवस्थाय् गुकथं विभेद यानातःगु दु धकाः थुइकेमाःगु आःया आवश्यकता खः ।
 
 
 
संघीताय् मदय्कं मगाःगु केन्द्रय् साझेदारी सरकार व प्रदेशय् स्वायत्तता, स्वशासन अधिकारया व्यवस्था खः । तर जारी याःगु न्हूगु संविधानय् उकथंया व्यवस्था मयासे छगूकथं प्रशासनिक केन्द्र जक दय्केगुकथं न्हय्गु प्रदेश दय्केगु प्रस्ताव हःगु दु । अजाःगु संविधानं हे नेपाःया आदिवासी जनजातिनिसें उत्पीडित समुदायया हकहीत स्थापित याइ, अले समानता दइगु दावी याना वयाच्वंगु दु प्रमुख दलया नेतातसें ।
 
 
छखें स्वय्बलय् दुई तिहाई बहुमतं छुं नं धारा संशोधन याय्फूगु बांलाःगु खँथें च्वं, तर संशोधन याय्गु नितिं न्हूगु संविधानकथं हे संघीय प्रदेश अर्थात केन्द्रीय प्रदेशय् वनीपिं धाःसा व हे आगंसँ ताःहाकःपिं नापं संविधानय् हे ब्याख्या यानातःगुकथं खस आर्य (क्षेत्री, ब्रम्हु, ठकुरी, दसनामी, सन्यासी)त थ्यनीगु व्यवस्था यानातःगु दु । अले इमिगु हे चाहानाकथं संविधान संशोधन जुइगु अवस्था अवश्य नं जुइ । आदिवासी जनजाति, मधेसीनिसें उत्पीडित समुदायया मिखां स्वल धाःसा जारी जूगु वर्तमान संविधान अन्तरिम संविधान स्वयां नं ल्यूने जक मखु, २०४७ सालया संविधान स्वयां नं ल्यूने वंगु खनेदु ।
 
 
अन्तरिम संविधानय् समुदायगतकथं ल्यूने लानाच्वंगु आदिवासी, जनजाति, मधेसीनिसें उत्पीडित समुदाययात राज्यया हरेक निकायस समानुपातिक समावेशी प्रतिनिधित्वया सुनिश्चतता यानातःगु खःसा आः जारी जूगु संविधानय् ला राज्यं उत्पीडनय् लाका मतःगु खस आर्य समुदाययात संवैधानिक जाति यानाः मेमेपिन्त धाःसा असंवैधानिक अर्थात निगूगु दर्जाया जनता दय्काब्यूगु दु । २०४७ सालया संविधान स्वयां नं ल्यूने वनाः खस आर्ययात जक संवैधानिक जाति यानाब्यूगुलिं अवश्य नं जारी जूगु संविधान जनजाति, मधेसीनिसें उत्पीडित समुदायया
ल्याखं ल्यूने लाःगु दु धाय्त बाध्य यानाब्यूगु दु ।
 
 
छगू लख स्वयां अप्वः खँग्वः दुगु वर्तमान संविधानय् ब्याकरणविद्तय्गु धापूकथं ९२गू थासय् अशुद्ध जुयाच्वंगु दु हँ । मुक्कं यानाः ३०८ धारा दुगु व स्वीन्याब्वय् ब्वथलातःगु थुगु संविधानय् गुंगू अनुसूची तयातःगु दु । नेपाःया आदिवासी जनजाति समुदायया छम्ह मनूया ल्याखं स्वयाबलय् जारी जूगु संविधानय् ११गू प्रावधान ला आदिवासी जनजाति विरुद्ध दु । अले संविधानय् मुक्कं यानाः २३गू विभेदकारी प्रावधान दुथ्याकातःगु दु । आदिवासी जनजातियात बहिस्करणय् लाकीगु ४९गू प्रावधान दुसा खस आर्ययात सर्वोच्च कायम यानातःगु न्यागू धारा खनेदु । 
 
 
 
जारी जूगु संविधानया दकलय् न्हापांया प्रस्तावनाय् न्हापांगु खँपु अर्थात वाक्यय् हे सार्वभौमसत्ता सम्पत्र नेपाल जनता धकाः च्वयातःगु खना । अले व हे प्रस्तावनाय् छथाय् नेपाली जनता मेगु थासय् जनता धकाः जक च्वयातःगु खना । थ्व सार्वभौमसत्ता सम्पत्र नेपाली जनता सुयात धाःगु ?अले जनता सुयात धाःगु खः ? थुकिया अर्थ गनं खस आर्ययात सार्वभौमसत्ता सम्पत्र नेपाली जनता याय्गु, अले जनजाति, दलितयात जनता याय्गु सोचकथं परिभाषा जुयाच्वंगु जकं मखुला ? थ्व विभेद मखुला ?
 
 
संविधानया धारा ६स राष्ट्रभाषा च्वयातःगु जिं खना । राष्ट्रभाषा नेपालय् ल्हाइगु फुक्क मांभाय् राष्ट्रभाषा जुइ धकाः च्वयातःगु खनाः जि लय्ताया । तर अनं क्वय् हे धारा ७स नेपालय् सरकारी कामकाजया भाषाय् धाःसा देवनागरी लिपिं च्वयातःगु नेपाली भाषा नेपाःया सरकारी कामकाजया भाषा जुइ धकाः च्वयातल । अले नेपाली भाषाया अतिरिक्त प्रदेशं थःगु प्रदेशदुने बहुसंख्यक जनतां ल्हाइगु छगू वा छगू स्वयां अप्वः मेगु राष्ट्रभाषायात प्रदेशया कानूनकथं प्रदेशया सरकारी कामकाजया भाषा निर्धारण याय्फइ, भाषा सम्वन्धी मेगु खँ भाषा आयोगया सिफारिसय् नेपाल सरकारं निर्र्णय याइ धकाः च्वयातःगु दु ।
 
 
थ्व धारा स्वयाबलय् ला देवनागरी लिपिं च्वइगु खस भाय् जक नेपाली भाय् अले नेपालय् ल्हाइगु मेमेगु भाय् धइगु मांभाय् खः धकाः स्पष्ट याःगु दु । खस भाय् जक नेपाली भाय् जुइगु तर नेवाःलिसें मेमेगु समुदाय दुने ल्हाइगु भाय् गबलें नं नेपाली भाय् जुइमखु धकाः स्पष्ट यानाब्यूगु दु । लिपिया ल्याखं नं देवनागरी लिपि जक नेपाःया सरकारी ज्याखँया लिपि यानाब्यूगु दुसा नेपालय् दुगु प्रचलित नेपाल लिपिनिसें रञ्जना लिपियात तकं सरकारी ज्याखँय् गबलें नं छ्यले दइमखु धकाः अप्रत्यक्षकथं घोषणा यानाब्यूगु दु । खस भाय् धाःसा आः हे सरकारी कामकाजया भाय् जुल, अले संघीय सरकारंनिसें स्थानीय तगिमय् तकं छ्यलेगु ज्या जुल । तर थीथी समुदायपाखें ल्हाइगु मांभाय्या सवालय् धाःसा कानून दय्केगु धाःगु दु । कानून नं गथे याना दय्की धाय्बलय् दच्छिया दुने भाषा आयोग दय्कीगु व न्यादँया दुने भाषा आयोगं प्रदेशया नितिं सरकारी कामकाजया भाय्या रुपय् छ्यलेफइगु बहुसंख्यक जनतां ल्हाइगु भाय् धकाः संघीय सरकारयात सिफारिस याइगु ।
 
 
प्रदेश थःम्हं हे निर्णय तकं याय् मदइगु । थ्व ल्याखं खुदँतक ला खस भाय् छगुलिं जक राज्य चले जुइगु जुल । अले मेमेगु भाषाया सवालय् बहुसंख्यकया परिभाषा गुकथं बीगु नापं सिफारिस यात हे धाःसा कन्हय् वनाः आवश्यकता मताय्केगु ज्या यात धाःसा खस भाय् बाहेक मेगु भाय् प्रदेश व स्थानीय तगिमय् तकं सञ्चालन मजुइगु जुल । थुकिया अर्थ संघ अर्थात केन्द्रय् ला खस भाय् छगू जक जुइगु निश्चित जूगु दु ।
 
 
अथे हे नेपाः धइगु निसः व नीन्यागुलिं मल्याक जाति समुदाय च्वनाच्वंगु देय् खः धकाः सरकारं हे धयाच्वंगु दु । संविधनय् खस आर्ययात जक परिभाषा बीगु यानातःगु दु । खस आर्य धइगु खय् ब्रम्हु, ठकुरी, दशनामी, सन्यासी खः धकाः च्वयातःगु दु । थ्व संविधानय् गनं नं नेवाः, तामाङ, लिम्बु, मिश्र, परियार, यादव, चौधरीलिसें सलंसः जातिया नां तकं न्ह्यथनातःगु मदु । थुकिया अर्थ खस आर्य संविधानय् हे न्ह्यथनातःगु जूगुलिं आवंलि इपिं संवैधानिक जाति जुल । आदिवासी जनजाति दुनेया नेवाः, तामाङ, राई, लिम्बु, शेर्पा, गुरुङलिसेंया जातिया नां आदिवासी जनजाति प्रतिष्ठान दुने जक न्ह्यथनातःगुलिं इपिं निगूगु दर्जाया नागरिक जुयाब्यूगु दु ।
 
 
संविधानय् न्ह्यथनातःगु खस आर्य न्हापांगु संवैधानिक जाति अले संविधानया क्वय् ऐन जुइगु जुयाः जनजाति प्रतिष्ठानया ऐनकथं आदिवासी जनजाति दुनेया समुदाय निगूगु दर्जाया नागरिक जुल । दलित व मधेसी समुदाय दुनेया जातियात नियमय् जक ब्यवस्था यानातःगु दु । संविधान दकलय् च्वय् संविधान अन्तर्गत ऐन तयार जुइगु अले ऐनया नं क्वय् धइगु नियम दय्कीगु खः । थुगु ल्याखं संविधानय् जनतायात न्हापांगु दर्जा, निगूगु दर्जा व स्वंगूगु दर्जा यानाः विभेद याय्गु ज्या थ्व संविधानपाखें यानातःगु खनेदु । 
 
 
थुलिमछि ल्याखय् विभेद दुगु वर्तमान संविधानय् छुछु धारा उत्पीडित समुदायविरुद्ध दु, उकथंया धारा संशोधनया नितिं दबाव बीकथं गुलिसिनं हाकूगु न्हिकथं हनेगु, अले गुलिसिनं विभेदकारी धारात च्याकेगु धयाच्वंगु दु । न्ह्याग्गुसां थ्व इलय् छखे राज्यं ‘संविधान दिवस’ हनाच्वनीसा उत्पीडित समुदायपाखें विभेदयात थुइकेगु अभियान व राज्यपक्षेयात खबरदारी याय्गु ज्या धाःसा अवश्य नं याय्माः ।