२०८० चैत्र १६, शुक्रबार

समस्याया निकास चुनाव जक मखु

सानुराजा शाक्य

राष्ट्रपति धइगु जुजुया विकल्प जक खःला ? संवैधानिक राजतन्त्रय् जुजुया गुगु भूमिका खः, गणतन्त्र नेपालय् नं राष्ट्रपतिया भूमिका धइगु म्हिगः जुजुं छु यानावन व हे खःला ?
 
राष्ट्रपतिं दलया नेतातयत सःताः माघ ७ दुने स्वंगू तहया नं चुनाव याकेत सरकारयात दबाब बिल धइगु समाचार वःगु दु । संविधानया संरक्षक राष्ट्रपति जूगुलिं चुनाव याकाः संविधान कार्यान्वयन याकेगु राष्ट्रपतिया दायित्व धकाः थुइकेफु। अथेखःसा संविधानयात कयाः देयया तःधंगु हिस्सा असन्तुष्ट जुयाच्वंगु स्वीकार जुइधुंकाः असन्तुष्ट जनतायात कयाः राष्ट्रपतिया दायित्व छु ले ? न्ह्यसः स्वभाविक रुपं ब्वलनी ।
 
तर राष्ट्रपतिया ध्यान संविधानयात कयाः असन्तुष्ट जूपिं जनसमुदाययात नं सन्तुष्ट यायेमाल धकाः धायेगु स्वयां नं एमालेया केपी ओली ‘भ्वाइस’ कार्यान्वयन यायेगुपाखे जक वन । संविधान जारी यानाः नं कार्यान्वयनय् हये मफयाच्वंगु एमाले, कांग्रेस व माओवादीयात चुनाव जुलधाःसा संविधान नं कार्यान्वयन जुल धकाः धायेछिनी धकाः चुनावया खँ ल्हानाच्वंगुली शंका मदु, तर राष्ट्रपतिं नं स्थानीय तहया चुनावया मिति घोषणा यायेमाल धकाः प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालयात एमालेया नेतात साक्षी तयाः संविधान जारी याःपिं दलया शीर्ष नेतातयत सःता: दबाब बिल । चुनावया मिति घोषणा यायेत प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालयात तःधंगु दबाब वःगु खनेदत ।
 
संविधानयात कयाः जूगु आन्दोलन व उकिं यानाः थ्यंमथ्यं ख्वीम्हं मल्याक जनतां ब्यूगु सहादतयात वेवास्ता यानाः चुनावया रटान जक राष्ट्रपतिं छाय् बियाच्वंगु ? छु राष्ट्रपति एमालेया पूर्व नेता जूगुलिं एमालें छु छु धाल व हे जक राष्ट्रपतिया ‘भ्वाइस’ खःसा राष्ट्रपतिया नं विरोध छाय् याना महयेगु ?
 
राष्ट्रपतिया जिम्मेवारी फुक्क जनताया भावनायात कःघाःना वनेमाः धइगु खःसा संविधानयात कयाःआन्दोलित जूपिं जनताया भावनायात नं याकनं संबोधन यानाः चुनावया वातावरण दयेकि धकाः सरकार व प्रमुख दलतयत राष्ट्रपतिं छाय् न्वायेमफूगु ? थुकथंया न्ह्यसःत नं जनताया दथुइ थनेमाःगु अवस्था पिदंगु दु ।
 
नेपाःया राष्ट्रपति धाइम्ह उद्घाटन मन्त्री, विमोचन मन्त्रीया विकल्पया व्यक्ति धाःसां पाइमखु । राष्ट्रपतिया ज्या दक्कलय् न्हापां जुजुपिं थें मठमन्दिरय् सरकार प्रमुख उपस्थित जुइमाःगु थासय् उपस्थिति जुइगु व धुंकाः उद्घाटन, विमोचन सभा समारोहस उपस्थित जुइगु व अले ल्यं दुगु ई दलया नेतातयत सःताः भिं मनू थें च्वंक उपदेश बीगु भूमिकाय्सीमित दु । थुकथं हे छुं ई न्ह्यः राष्ट्रपतिं स्थानीय तहया चुनावया मिति घोषणा यायेमाल धकाः संसदया मूमू दलया शीर्ष नेतातयत तयाः प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालयात स्थानीय तहया चुनावया मिति घोषणा यायेत दवाव ब्यूगु खनेदत ।
 
इलयब्यलय् राष्ट्रपतिं संसदया प्रमुख दलया शीर्ष नेतातयत सःताः राजनीतिक छलफल स्वयां निर्देशन बीगु कथंया व्यवहार क्यनेगु याः । राष्ट्रपतिया थःगु हे स्वविवेकं स्वयां अमूक पार्टीया नेतातय् सल्लाहकथं प्रमुखदलया नेतातयत सःताः दवाव बीगु रणनीति ज्वनाच्वंगु खनेदु ।
 
प्रमुख पार्टी सुसु धकाः स्वयेगु खःसा थौंकन्हय् संसदय् दक्कलय् तःधंगु पार्टी  नेपाली कांग्रेस व धुंकाः नेकपा एमाले, माओवादी, राप्रपा व धुंकाः संघीय समाजवादी फोरम खः । तर राष्ट्रपतिं व प्रधानमन्त्री नं मुँज्याय् सःतीबलय् राप्रपा धुंकाःया दक्कलय् तःधंगु दल संघीय समाजवादीयात मसःतूसे विजय गच्छेदारयात सःतेगु यानाच्वंगु दु । राष्ट्रपति वा प्रमुख दलया मुँज्याय् संघीय समाजवादी फोरमयात सःतल धाःसा चुनावया खँ स्वयां नं संविधान संशोधनया थःगु तर्क तइगु, उकियात राष्ट्रपतिलिसें प्रमुख दलतया नेतातयसं तार्किक ढंगं खण्डन याये मफइगु जूगुलिं विजय गच्छेदारयात सःताः मधेसी आदिवासी जनजातिलिसेंया जनताया सशक्त पार्टी कथं न्ह्यःने वयाच्वंगु संघीय समाजवादीयात मसःतूगु खः धइगु अःपुक्क हे सीदु ।
 
 
नागरीक समाजं नं याकनं चुनाव घोषणा यायेमाल धकाःगोष्ठी याःगु खनेदत । नागरिक समाज धकाः ख्वाःक्यंवःपिं अमूक दलया‘भ्वाइस मेकर’ जुयाः न्ववायेवं चुनाव जुइमखु धकाः मस्यूपिं बौद्धिक धकाः धाइपिन्त छु धायेगु ?
 
देसय् सशस्त्र युद्धया इलय् नं यक्व दल व बौद्धिक नागरीक समाजं शान्ति, शान्ति धकाः थःगु ख्वाः टेलिभिजनय् क्यंवःगु ल्वःमंगु मदुनि । मात्र शान्ति शान्ति धकाः जप यायेवं शान्ति वइमखु धइगु उबले नं प्रमाणित जुल । अमूक शान्तिया जप यायेगु स्वयां राजनीतिक समाधानया नितिं निकासया बारे उबलेया दलतय् दथुइ समझदारी जुइवं तिनि सशस्त्र युद्धया अन्त जूगु खः । उकिं आः नं ‘चुनाव चुनाव’ धकाः चुनावया रटान यानाः जक चुनाव जुइफइगु अवस्था मदु । चुनाव जुइगु वातावरण दुसा जक चुनावया सार्थकता दइ ।
 
संविधान संशोधनया मुद्दायात निष्कर्षय् मथ्यंकूसे स्थानीय चुनावया मिति घोषणा यात धाःसा असन्तुष्ट मधेसी व आदिवासी जनजाति दलतयसं आन्दोलनया घोषणा यायेगु धकाः स्पष्ट याये धुंकल । थजाःगु अवस्थाय् चुनावया मिति ला घोषणा जुइफु, तर नेपाःया पहाडी लागाय् जूसां तराई मधेसया समथर भूभागय् चुनाव याकेफइगु संभावना मदु ।
 
सरकार व संविधानजारी याःपिं दलतयत न्हापां पहाडी लागाय् चुनाव क्वचायेकाः अले सरकारया शक्ति फुक्क तराई मधेसय् केन्द्रीत यानाः जूसां चुनाव याकेफइगु म्हगस खन जुइफु, तर थजाःगु हर्कत नेपाःया अखण्डताया विरुद्ध पुसा पीगु जक जुइ । चुनाव प्राविधिक विषय जक खः । चुनाव जुइवं हे नेपाःया वर्तमान राजनीतिक समस्या ज्यनीमखु । तर संविधान जारी याःगु दलया नेतातयसं चुनाव जुल धाःसा राजनीति सललल बाः वनी धकाः कोरा कल्पना यानाच्वंगु दु ।
 
नेपाःया हे म्हिगःया अनुभव ल्वमंकाः चुनाव हे सर्वपरी सत्य खः धकाः थुइकेगु सा पंचायतया इलय् नं चुनाव जूगु हे खः, छयालीस साल धुंकाः नं संसद व स्थानीय निकायया चुनाव मजूगु मखु, तर नेपाःया थीथी समस्या मज्यं । उकिया लिच्वः थं माओवादीत जनयुद्ध यायेत ताःलात । ज्ञानेन्द्रं थःगु राजकीय सत्ताया उपभोग यायेखंगु जक मखुकि चुनावं वःगु कांग्रेस एमालेया सरकारत असक्षम व भ्रष्ट जुयाः राजनीतियात कयाः वितृष्णा ब्वलन ।
 
खयतला संविधान जारी जूसांनिसें हे विशेष यानाः संघीयता कार्यान्वयन मजुइगु अवस्था थ्यंकेत थीथी शक्तितयसं भूमिका म्हिताच्वंगु दु । कमलथापा व चित्रबहादुर केसीं संघीयताया विरोध यानाच्वंगु आवरण जक खः,जबकि संविधान हे संघीयता विरोधी जुइगु कथं च्वया हयेधुंकल । संघीयताया ज्यान हे स्यानाः संघीयता सहितया संविधान जारी जुल धकाः खुसी जुइमाःगु मदु । संघीयता कार्यान्वयन यायेगु खःसा दक्कलय् न्हापां स्थानीय तहया मखु, प्रादेशीक तहया चुनाव याकेमाःगु खः ।
 
तर थ्व संविधान यथास्थितिइ हे स्थानीय तहया चुनाव न्हापां जुल धाःसा मेगु प्रदेशया चुनाव मया:से संविधान जारी याःगु दलतययसं संसदया चुनाव नि याकी । प्रदेशया चुनाव मजूसे संसदया चुनाव जुइधुंकाः संघीयता विरोधी, गणतन्त्र विरोधी दलतय् गठबन्धन क्वातुकाः छगू इलय् एमालेया केपी ओली प्रधानमन्त्री जूबलयया सत्तारुढ गठबन्धनया शक्ति बल्लाकाः संघीयता बर्खिलापय् खुल्लमखुल्ला षडयन्त्र यानाः नेपालय् स्थानीय तह व केन्द्र जक दुगु केन्द्रीकृत शासन व्यवस्थायात सुदृढ याइ । थुकथं ग्रायण्ड डिजाइन निक्वःगु संविधान सभाया चुनावया लिच्वः लिपा हे शुरु जूगु खः । 
 
विकास निर्माण ठप्प जुल, स्थानीय निकायया कर्मचारीत भ्रष्ट जुल,उकिं स्थानीय चुनाव जुल धाःसा फुक्कफाक्क ठीक जुइ धकाः जनताया मनय् खःला धइथें च्वंक संविधानजारी याःगु दलया नेतातयसं तर्क तयाच्वंगु दु । तर चुनाव जुयाः निर्वाचित निकाय दयवं हे विकास फटाफट जुइगु व भ्रष्टाचार मदइगु खःसा आः नं संसदय् निर्वाचित निकाय दु, छु नेपाःया राजनीतिक व कर्मचारी ख्यलय् भ्रष्टाचार ब्याप्त मदुला ।
 
नेपाः आः नं विश्वया दक्कलय् भ्रष्ट मुलकया धलखय् दु । संविधान जारी याःपिं दलया शीर्ष नेतातयसं पुलिसया आइजिपि नियुक्ति यायेत याःगु षडयन्त्र जक मखुकि न्यायाधीश नियुक्ति, बोर्ड नियुक्ति निसें कयाः संसदया चुनाव जुल धकाः सत्तारुढ व प्रमुख विपक्षी दलया नेतातयसं भ्रष्टाचार यायेगु दिकूगु दुला ?