२०८० चैत्र १५, बिहिबार

समुदाय स्तरया होमस्टे अवधारणाः संस्कृति संरक्षणया बैकल्पिक कडी

राजेश बज्राचार्य
 

विषय प्रवेश :

 
विश्व जनसंख्याया ५० प्रतिशत स्वयां अप्वः शहरी क्षेत्रय् बसोवास याइगु व सन् २०३० दुने थुगु संख्या ५० करोड थ्यनीगु विश्व राष्ट्र संघया जनसंख्या कोषं (युएनएफ) अनुमान याःगु ताः ई दत । संयुक्त राष्ट्र संघया अनुमान कथं सन् २०१७ निसें २०३० दुने थ्यंमथ्यं १०गू करोड जनसंख्या मेगु १३ दँतक शहरपाखे केन्द्रित जुइ धयातःगु दु । थुगु जनसंख्याया ल्याः एसिया व अफ्रिकाय् अप्वइगु हुनिं अनया सामाजिक, आर्थिक व वातावरणीय रुपान्तरण तीव्र जुइगुलिसें थ्यंमथ्यं ६४गू प्रतिशत विकासोन्मुख देय् तीव्र शहरीकरणय् परिणत जुइगु अनुमान यानातःगु दु । स्वनिगलय् नं थुगु खँ वास्तविकताय् परिणत जुयाच्वंगु झीसं वाःचायेकेमाःगु अवस्था वःगु दु ।
 
शहरीकरण प्रक्रिया देय्‌या अर्थतन्त्र विकासया कडी जुइगु वास्तविकता खः । अथेसां शहरी विकासलिसे स्वानाः वइगु विविध समस्याया खँ स्वनिगलय् भौतिक पूर्वाधारया नामय् जुयाच्वंगु सडक विस्तारया समस्या जक दुवालाः स्वःसां झीसं थुइके फइ । शहरीकरणं हइगु मेगु सामाजिक समस्या खः — संस्कृति, सभ्यताया ह्रास ।
 
शहरी विकासया सन्दर्भय् विश्वया थीथी देय्‌या इतिहासपाखें जक मखु, नेपाःया ५०दँ दुने दुवालेगु खःसा देय्‌न्यंकया संस्कृति न्हनाच्वंगु खनेदइ । उकीनं स्वनिगःया नेवाः सभ्यता ल्यंकेकथं तान्त्रिक विधिकथं न्ह्याकेमाःगु नेवाः द्यः प्याखंत न्हापाया इलय् स्वनिगःया संरक्षण याइपिं शक्तिपीठया रूपकथं नालातःगु खनेदु । थुपिं द्यः प्याखंत दीर्घकालीन व्यवस्थापनया नितिं पूर्वजपिन्सं यानाथकूगु प्राचीन गुथि व्यवस्थाया बावजूद तक नं झ न्हनाच्वंगु यथार्थ झीथाय् न्ह्यःने थौकन्हय् छगू हाथ्या कथं दनाच्वंगु दु । 
 
संस्कृतिया सरल अर्थ धइगु रहनसहन, परम्परा व चालचलन हे खः । नेपाःया सन्दर्भय् धायेगु खःसा थनया द्यः प्याखं हे मुलुकया प्राचीन सांस्कृतिक धरोहर नं खः । राज्यं नेपाः म्हसीकेगु लिसें पर्यटकतय्‌ आकर्षण यायेत छ्यलीगु आधार नं हिमालय् ट्रेकिंग व संस्कृतिलिसे थ्वहे अमूर्त संस्कृति खः । 
 
नेपालया प्राचीन द्यः प्याखंमध्ये हरेक १२दँय् ल्हुइकीगु येँया भद्रकाली खड्ग सिद्धि नाच, पचली भैरव, नरदेवी, किपूया बाघ भैरव, दँय्‌दँसं हुइकीगु ख्वपया नवदुर्गा, यल थेच्वया नवदुर्गा, जलया हरिसिद्धि भवानी देवी नाच व खोकनाया सिकाली प्याखं प्रमुख खनेदइ । थौंकन्हय् थुपिं द्यः प्याखंत उचित संरक्षणया अभावय् लोप जुयावनाच्वंगु अवस्था दुसा गुलिखे गुथि संस्थानया अधीनय् लायेधुंकाः आर्थिक अभावया हुनिं सञ्चालन तकं याये थाकुयाः लोपोन्मुख जुजुं वनाच्वंगु दु ।
 
 

संस्कृति संरक्षणया च्यूताः

मेखे नेपाःया पर्यटन तथा नागरिक उड्ययन मन्त्रालयपाखें मूर्त/अमूर्त संस्कृतियात मू आधार तायेकाः थुगु आर्थिक दँय् २०गू लाख पर्यटक दुकायेगु आज्जु तयातःगु दु । तर मेखे अर्थ मन्त्रालयया दँय्‌संया बजेट स्वयेबलय् देय्‌या अमूर्त संस्कृति (देवी नाच) नितिं धकाः बजेट तक नं म्हयेगु चलन खनेमदु ।
 
यलया ऐतिहासिक सांस्कृतिक पर्वया संरक्षणया सवालय् ललितपुर उद्योग वाणिज्य संघया संयोजनय् नीस्वंगु यल सांस्कृतिक पर्व संरक्षण समितिं थुगु विषयस च्यूताः प्वंकाः छगू गोष्ठीया ग्वसाः ग्वल । ललितपुर जिल्ला समन्वय समितिया ग्वाहाली जूगु उगु ज्याझ्वलय् राज्यया निकाय व गुथि संस्थानं उचित ध्यान मब्यूगु हुनिं संस्कृति हे लोपोन्मुख जुइफूगु निष्कर्ष नं पिकाःगु खनेदत ।
 
ज्याझ्वलय् संस्कृतिया अध्ययन व रिपोर्टिङ्ग यानादीम्ह पत्रकार प्रशान्त मालीं न्ह्यब्वःगु मू ज्यापती संस्कृति संरक्षणय् राज्यं प्राथमिकता मब्यूगु, गुथि संस्थानपाखें विनियोजित बजेट समयानुकूल मजूगु, सरोकारवाला गुथ्याःपिं दथुइ समन्वय, एकता र प्रशासनिक पहुँचया अभाव व आर्थिक अभाव हे अमूर्त संस्कृति संरक्षणय् खनेदुगु मू समस्या धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।
 
 

यलय् गोष्ठीपाखें लूगु बिकल्प

नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू यल कचाया कार्यसमिति दुजः तकं खःम्ह पत्रकार मालीं सरोकारवालापिं छधी जुयाः सुचंया पहुँच अप्वयेकाः सरकारी निकाययात खबरदारी यानाच्वनेमाःगु खँय् बः बियादिल। वय्‌लं निष्कर्षकथं राज्यया मांकथंया ध्यानाकर्षण मजूतल्ले पर्यटन प्रवर्ध्दनया राष्ट्रिय नीतिकथं व्यवस्था जूगु होमस्टेया अवधारणायात संस्कृति संरक्षणया नितिं जूसां अवसरया रुपय् काये हथाय् जुइधुंकूगु धयादिल ।
 
थुगु खँयात बः बीकथं ग्वसाः खलःया संयोजक एवं वाणिज्य संघ यलया सविन श्रेष्ठं संस्कृतियात अर्थतन्त्र व पर्यटन उद्योग प्रवर्ध्दननापं स्वाकेगु सम्भावना दु धयादिल । य्‌लं थौंकन्हय् जेनतेन ल्यनाच्वंगु पाटन दरबार क्षेत्रनापं सम्बन्धित थीथी साँस्कृतिक पर्व न्हनीगु सम्भावनायात कयाः सरोकारवालात गम्भीर जुइमाःगु खँय् सकारात्मक व मंकाः पहलया सम्भावना होमस्टे अवधारणा जूगुली नं बः बियादिल ।
 
सरोकारवाला व सम्बन्धित निकाय दथुइ समन्वयात्मक समाधानया लँपु दयेकेत यल सांस्कृतिक पर्व संरक्षण समिति नीस्वंगु सकारात्मक उपलब्धीयात स्थापित यायेमाःगु वरिष्ठ उपाध्यक्ष रविन्द्र ताम्राकारं धयादिल । यलय् पर्यटकपिं निघौ जक च्वनीगु वातावरण हीकेत संस्कृति पर्व संचालन यानाच्वंपिनिगु समुदाय दुने होमस्टे अवधारणा संस्कृति व अर्थतन्त्र स्वाकेगु न्हूगु आयाम जुइफुगु खँय् वय्‌लं बः बियादिल ।
 
 

होमस्टया अभियानः संस्कृति संरक्षणया बैकल्पिक कडी

ज्यापौलिसें संस्कृति संरक्षणया विषयस जूगु अन्तरक्रियाय् थीथी गुथिया प्रतिनिधिपिन्सं विद्यमान आर्थिक व जिन्सी विनियोजनया लिधंसाय् प्याखं न्ह्याके मफइगु अवस्था वयेधुंकूगुपाखे गुथि संस्थान व स्थानीय तहया अधिकारीपिनिगु ध्यानाकर्षण याःगु खः । गोष्ठीइ सम्बन्धित गुथ्याः व समुदायया आर्थिक अवस्था धिसिमलाय्‌कं संस्कृति संरक्षण याये थाकुइगु धासें थेच्व नवदुर्गा प्याखं व अष्टमातृका गं प्याखंलिसे सम्बन्धित समुदायया प्रतिनिधीपिन्सं सामुदायिक होमस्टे अवधारणा कार्यान्वयन यायेत तयार दुगु प्रतिबद्धता नं प्वंकूगु अवस्था ब्वलंगु दु ।
 
ज्याझ्वलय् यलया गुथि संस्थानया अभिव्यक्ति कथं थौंकन्हय्या अवस्थाय् संस्कृति संरक्षण याये थाकूगु स्वीकार यासें गुथि संस्थानया ऐन समयानुकूल संशोधन मजूगु स्वीकार याःगु दु । जिल्लाय् ४२२गू पर्व दुगु व भुखाय्‌ लिपा असंख्य देगःया निर्माण दायित्व नं अप्वःगुलिं सीमित बजेटं जात्रा, पर्व, संस्कृति संरक्षणय् अपेक्षा याःकथं यायेफूगु व थुकिया नितिं सरोकारवाला दथुइ सहलह व गोष्ठीइ न्ह्यथंगु हाथ्या ज्यंकेगुपाखे धिसिलाक्क पलाः न्ह्याकेगु प्रतिबद्धता प्वंकूगु अवस्था ब्वलंगु दु ।
 
 

निष्कर्ष :

सञ्चार क्षेत्र, यलया उद्योग बाणिज्य संघ व स्थानीय गुठियारपिनिगु सामूहिक पैरवीया लिच्वःकथं यलय् साविक उपमहानगरपालिकां पर्यटन प्रवर्ध्दननापं विकास ज्याझ्वःया नितिं वंगु परिषदया क्वःछिनापाखें संस्कृति संरक्षणय् निदुगलं मयाक्क बजेट फ्यायेत ताःलाःगु दु । यलय् साँस्कृतिक पर्व हनेत राज्यं बीगु दरबन्दी न्हापाया तुलनाय् न्ह्यथनेबहःकथं अप्वःगु अवस्था दु । 
 
मेखे पर्यटन व्यवसायपाखें जुइगु लाभयात समुदायया पहुँच दुने लाकेगु संरचना निर्माण व थुकिया विकास यायेगु राज्यया पर्यटन नीति २०६५ नं न्ह्यथनातःगु दु । नेपाःया ग्रामीण व शहरी भेगय् होमस्टेया माध्यमं पर्यटनया विकास, प्रवर्ध्दन, व्यवस्थापन व नियमन यायेत होमस्टे संचालन कार्यविधि, २०६७ जारी जुइधुंकूगु अवस्था दु ।
 
संस्कृति जगेर्नाया नितिं समस्याकथं खनेदुगु पुस्तान्तरण समस्यालिसें न्हूगु पुस्तायात सक्रिय यायेत पर्व सम्बन्धित परिवारया दथुइ पर्यटकया उपस्थितिं संस्कृतिया च्यूताःअप्वयेकेगु लिसें आर्थिक विकास जुइगु सम्भावना नं खनेदु । संस्कृतियात अर्थतन्त्रलिसे स्वायेगु पलाः कथं समुदाय स्तरय् होमस्टे अभियान अवधारणाया कार्यान्वयन नेवाः व नेपाःया नितिं हे छगू नमूना स्थापित जुइगु सम्भावना नं खनेदु । 
 
अथेहे, शहरीकरणया तीव्रता दुने संस्कृति संरक्षणया नितिं झी नेवाःत स्थानीय तहया योजना तर्जुमा प्रक्रियाय् जागरुक जुयाः मंकाः कथं न्ह्यज्यायेमाःगु खनेदु । स्थानीय तहया प्रशासनय् स्थानीय गुथ्याः व सरोकारवालापिनिगु पहुँचलिसें क्षमता अभिबृद्धिया नितिं सरोकारवाला दथुइ मदिक्क गोष्ठीपाखें उपलब्धी कायेत नेवाः समुदाय न्ह्यज्यायेमाःगु नं खनेदु । थजाःगु गतिविधिं गुथिं जग्गाजमिनया उचित व्यवस्थापन, अनुचित न्यायेमीगुयात प्रतिबन्धित यायेत ग्वाहालि जुइसा गुथियात हाकनं समयानूकुल संस्थागत विकास व युवापुस्ता दथुइ नेवाः गुथिया महत्व पुनःस्थापित यायेत तिबः जूवनेफु ।  
 
यलय् ब्वलंगु साँस्कृतिक पर्व संरक्षण समितियात छगू नमूनाकथं न्ह्यज्याकेगु व समुदाय स्तरय् संस्कृति न्ह्याकाच्वंपिनिगु छेँखाय् होमस्टेया अवधारणा लोपोन्मुख झीगु संस्कृति ल्यंकेत छगू अवसर कथं पिलूगु खनेदुु ।