स्वन्ति नखःः तःजिगु नखः
मुनीन्द्ररत्न वज्राचार्य
नेपाःदे संस्कृति बिलि बिलि जाया च्वंगु पवित्रगु देश खः। नखःचखया तजिलिजं थ्व दे झ झ धाया च्वंगु दु । नखःचखःयात म्वाका तय्गु लागी अझ नेवातः तसकं च्वन्ह्याना च्वंगु दु । गन तक नेवाःत दई अनतक नेवाः संस्कृति दइ । नेपाःया मूल्य मान्यता व संस्कृति ल्यना च्वनी । वास्तवे नेवातसें हना वया च्वंगु नखः चखः या कारणं थ्व दे झः झः धाया च्वंगु दु ।
दसुया लागि झीसं खना च्वना मोहनीइ धुंकाया वइगु स्वन्ति नखः गुलि न्ह्याइपुसे च्वं, गुलि तःजि । न्यान्हु यंक तःजिक हनिगु स्वन्ति नखः दच्छि दुनेया दकले तःजिगु नखःधाय्माः । थ्वयात थी थी कथं यमपंचक धया च्वंसा गुलिस्यां दिपावली, दिवाली व तिहार धाय्गु याना च्वन । न्ह्यागु नामं न्हयागु धयाच्वंसां थ्वयात नेवाःतसें स्वन्तिनखः व स्वन्तिचह्े धका तःजिक हनेगु याना हे च्वन । नेवाः संस्कृति द्योपिं जक मखु थःपिं, पशु्, पंक्षि, कीतपतंग व थी थी वस्तया पूजा याय्मापिं खः । थःजक नयाँ मगाः सकसितं नकेमाःपि झी नेवाःत उदारवादीपिंं खः ।
न्यान्हुयंक हनेगु थुगु स्वन्ति नखः कथं दकले न्हापां कोपुजा वई । थ्व कार्तिक त्रयोदशि कौलागा खुन्हु निसें शुरु जुइ । थुखुन्हु यमराजया दूत कथं माने याना तःम्ह कोयात मरिचरि तया पूजा याइ । झीगु संस्कृति कथं को भिंगु मभिंगु खँ ज्वना वइम्ह सन्देश वाहक, ताआयू तक म्वाइम्ह, चलाखम्ह कथं कोयात नं महत्व बिया पूजा याइ । अथेहे थुखुन्हु वासः या द्यो धन्वतरी द्योयात नं वैद्यपिनि पुजा याय्गु चलन दु ।
अनंलि कन्हे खुन्हु खिचापूजा धका यमराजया दूत व व्दारपालया रुपय्, मनूतय्त सुरक्षा बिया चोनिम्ह, वफादारी खिचायात नं सासासागु परिकार तया स्वांमा कोखाय्का पूजा याइ । स्वन्तिया स्वन्हु खुन्हु धुमधाम नकसां लक्ष्मी पूजा शुर याइ । हरेक छेँछेँ पतिक सुचुपिचु यानाः बँ थिया पिखालखु निसें शुभलाभया चिं च्वयाःतइ । छेँछखां झयाले व लुखाय् गोदावरी स्वां या स्वामा हना तइ । थुखन्हु धनया देवी लक्ष्मीया मूर्ति वा तसवीर सजे यानाःधुमधा नक्सां पूजा याइ । थथपिनिगु ढुकुटी लक्ष्मीयात सजेयाना तइ ।
लक्ष्मीद्यो नं गुम्हसिया छें दनन मतच्याइ, सरसफाइ जुइ, नस्वा धूप थना तई अन हे लक्ष्मी वासं च्वंवइ धयाग्ु् जनश्रुति दु । उकें सकस्यां छेँ छेँ पतिक झिलिमिलि मतच्याका झः झः धाय्का तई । नेवाःतय् सन्याकाःइले पिखालुखुइ मन्दः चोयाःसकल मिसापिं जानाः मन्दले पुज्याना दकले न्हापां तुफिं पुयाः, लखंहाय्का, लसकुश याना लक्ष्मी दुकाय्गु चलन दु । अले थपिनिगु ढुकुटी बांलाक पुज्याना लक्ष्मीया तसवीर तिकाः,ब्वछाना प्रसाद ग्रहण याइ ।
गुलिसीयां सासागु नसात्वँसा तयाःभ्वय नइ । वज्राचार्य, शाक्य पिनि गुरुमण्डल धलं दना ताहाकः पूजा याय्माः । तर खँय् पर्वते लक्ष्मीपूजाया गाइतिहार धका सा, व्दहँयात पुजा या्गु चलन दु । हिन्दू धर्मकथं सा धयाम्ह लक्ष्मीया स्वरुप खः । थनिनिसें भैलो व देउसी हालेगु शुरु याइ । थुथाय् खँय्तय्गु संख्या अपोजुया वसेंली नेवाः संस्कृतियात अतिक्रमण याय् थें भैलो देउसी हाःवया योयोथे जबरजस्ती धेबा कया दुःख बिइगु याना हल । थजागु चलन स्वनिगले खनेमदुगु खः ।
स्वन्ति प्यन्हु खुन्हु म्हपूजा याइ । खँय्तय् गोवर्धनपूजा याइ । नेवातय् थ्व म्हपुजायात बिस्कं महत्व बिया पूजा याय्माः । म्हपूजा धका थःगु म्हयात पूजा याय्गु खः । आत्म शुद्धि याय्गु खः । नेवाःतय् थुकन्हु सारै हे लिलाइ मखु । छगूत थुकन्हु हे नेपाल संवत हिलेगु दिन खः । छँेज्याया नाप नापं जुलुसय् भिन्तुना राय्ली वनेमाःगुलि अति व्यस्त जुया चोनी । नेवाःतय् म्हपूजाया थःगु हे विशेषता दु ।
म्हपुजाया लागि छेँ छेँं सुचु पिचु याइ । अले सकलें सन्ध्याकाःइले छेँ जहान परिवार फुकसित म्हतिं म्हतिं चाकला मन्दः च्वइ । थुकि पोताय व अविरं मन्द च्वइसा उकी बिबता कथं वा, तछो हाकु मुस्या, माय्, ताय्नं छाय्पिइ । मन्दःया दत्थुइ आखेनं चिकिचाचागु गोलााक मन्दः छचा नं च्वइ । उकी हे लाक्क मिसापिसं मन्दया दत्थुइ चिकंमन्द थाय्गु याइ । जवय्ं जन्तिको, खवय् मन्तिको धका चोय् कोय् नं अलग्ग मन्दः च्वइ । अले थी थी वस्तुत हासा, तुफि, लःघ ब्वइ ।
पुजाभः म्हति म्हतिं तइ । गणेद्यो दुगु सुकुन्दा वा देवा, त्वादेवा मत च्याकी । मन्दः फुसे सिसाबुसा तःसि, भोगत्या, मोसम, चाकुसी, आमासि, केरा, सन्तरासी, खोसिं, लइँ, स्यांगुलि, आमासि आदि ब्वयगु याइ । म्ह दुछिदाया कोखा दय्केमा उगु कोखा नं तइ । सिसाफुसाया द्योने खेलुइताः ब्वइ । अले ग्वय् स्वांमा छमाः छमाः तइ । स्वन्ति नखः सिसाफुसा व स्वांया नखः खः । सकस्यां छकोलं पूजा सिधय्व छँेंया हामा मिसापाखें सकसितं पालंपाः फलफुल लःल्हाय्गु याइ । सकस्या.स्वामां व कोखा कोखाइ । खेलुइताः्रच्याका स्वको चाःहिला लःल्हाइ । अले धौसंग व ख्यँे न्या अय्लाः सगुन बिइ । सासागु मरिचरितया भ्वय् नइ । थुकथं म्हपूजा छँे छँे पतिकं याइ ।
म्हपूजा कुन्हु निसें नेपाल संवत फेरे जुइ । सुथं निसे न्हूदँया भिन्तुना बिइत थी थी थासय् राय्लि पिकइ । येँ देया स्वनिगःसकभनं झः झः धाय्का तइ । नेपाल संवतया थःगु विशेषता दु । थनि ११३७ साल न्ह्यो राघव देवया पाले थनया शंखधर साख्खालं प्रजाजनया ऋणयात पुलाः नेपाल संवत यात छेलेगु याःगु खः । मल्लकालय् थ्व नेपाल संवत छयला बुला जुया च्वंगु खः । लिपा पृथ्वी नारायण शाहं नेपाल मण्डल त्याकुसां थ्व संवत चले जुया च्वंगु खः। लिपा राणा प्रधानमंन्त्री चन्द्र शमशेरं थ्वयात लिकया विक्रम संवत चलेयात । थ्वयात सरकारी मान्यता मदय्काबिल ।
अनंलि पंचायती कालय् जातीय दमन कथं एक भाषा एक भेषया नीतिकयाः नेवा भाय् व फुक्क जातिया भाषायात कोत्यलेगु यात । रेडियो नेपालं नेपालभाषां समाचार बिइगु व जीवन दबु थें जाःगु कार्यक्रम लिकया बिल । अले छुं नेवाःतसें थुगु संवतयात छयलाबुला हय्त आवाज उथे यातः । तर सरकारं छुं याके मबिल । बल्ल लिपा जनयुद्धं लोकतन्त्र वसेलिं शंखधर साख्वालयात राष्ट्र्या छम्ह विभूति धकाःघोषणा यात । छुं कथं भतिचा थुगु नेपाल संवतयात गनं गनं प्रयोग याय् खन । सरकारी पत्र पत्रिकाय् नेपाल संवत यात छेला बुलाय् हल । पूर्ण सरकारी मान्यता लागि अझनं मदुनि उकें नेवाःतसें संघर्ष याना च्वंगु दनि ।
म्हपूजाया कन्हेखुन्हु किजापूजा याइ । किजाया ताःआयु कामना यासे, रोग, शोक दुःख मदय्मा धकाततां किजायात पुज्याय्गु याइ । तर थुथाय् न्हयाम्हस्या केँहे जूसां तता जूसां किजा पूजा याना हल । किजा पूजा याय् मखंपिं मिसा मिजंत न्हूपुखुली च्वंगु बालगोपाल द्यो दर्शन याः वनेगु चलन दु । थुकथं थ्व किजापुजाया यमराजया केँहेँ यमुनानाप स्वापु दया च्वंगु दु । किजापूजा सिमधय्कं सुनं किजायात काल यंके मफय्मा धका यमुनां यमराजयात बरदान फोंगु दिन खः ।
स्वन्ति नखःयात न्यान्हुयंक भब्य नक्सां आतक माने याना वयाच्वंगु दु । स्वन्ति नखः न्हापा न्हापा थेें रौनक मदु । राणाकालय् जू तकं च्वय्की । आः सातसाल लिपा प्रजातन्त्र वसेंली खुलेआम जू म्हितेगु प्रतिवन्ध तया बिल । तर अय्सा मखंक जू म्हितेगु चलन तोतूगु मदुनि । मन्दः च्वयाः म्हपूजा याय् मसया वने धुंकल । आपाल. नेपामित विदेशय् लाय् धुंकल । न्हापाया समय मखुत ।
अथेसां छुं नेवाःतसें समय व परिवर्तनकथं नेपाःया संस्कृति न्ह्यबोय्गु झोलय् आः सामुहिक म्हपूजा व किजापूजा विशेष थासे याय्गु चलन वल । थ्व तसकं बांलागु चलन खः । थुकि विदेशीतसें सहभागी जुया नेपाःया संस्कृतियात अनुभव काय्गु औसर दत । थःपिसं थःगु संस्कृति नाला काय् थाकुया वःगु इलय् थ्व छगु बांलागु संस्कार जू वंगु दु । थजागु स्वन्ति नखःयात सदां सदां ल्यंका तय्माः ।
थ्व स्वन्तिया याइगु लक्ष्मी पूजा, म्हपूजा व किजापूजाया छगू कथं हे महत्वं जाया च्वंगु दु । गुगुछँें लक्ष्मी स्थीर जुइ मखु उगु छें धन सम्पत्ति एैश्वर्य दइ मखु । धन बिना संसार चले जुइ मखु । म्हपूजाया आत्म शुद्धिमयाय्कं मनूया चित्त शुद्ध जुइमखु । किजापूजाया किजा व तताया दत्थुइ माया क्वातुक सम्वन्ध दया च्वनी । स्वन्तिया च्वइगु मन्दःपञ्चतत्वया ज्ञान कथं थ्व ब्रम्हाण्ड पञ्चतत्व दय्का तःगु झीगु नश्वर शरीर खः ।
पञ्चतत्व कथं चा, लः, फय्, मि व सर्ग कया तल । थ्व न्यागू तत्व स्थीर जूतले झीगु शरीर नं स्वस्थ जुया चोनी । लक्ष्मी पूजाया च्याकागु मतया अर्थ अन्धकार व अज्ञानता यात चिइका छोयाःस्वच्छ चकमन्न याना अज्ञानतायात हतय् याय्गु खः । गन तुयुजः दइ अन लक्ष्मी विराजमान जुवइ । अथेहे थ्व स्वन्तिया विशेषता कथं चिकंमन्दःथें गबले गना मवंसे,ग्वय्स्वांथें गबले सुकू मचिनेथें, खोसिं थे गबले मगंथें, तःसिथें पवित्र जुयाः ताआयूया आशीवार्द कयाm म्हपुजा, किजापूजा याय्गु याइ । थजागु पत्रिगु नखः स्वन्ति नखः नखःमध्येनं तसकं न्हयायपुगु तजिलजिं जाःगु नखः खः ।
