२०८० चैत्र १५, बिहिबार

स्वन्ति विवादया विवाद

–प्रा. सुवर्ण शाक्य
 
नेवाःतय् स्वन्ति धाय्बलय् लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा व किजा पुजाकथंया नखःयात काइ । ‘स्वन्ति’ धइगु ‘स्वन्हु तिथि’या चिहाकःगु खँग्वः खः । खस भासय् नं ‘त्रिहार’या अपभ्रंश जुयाच्वंगु खँग्वः खः । ‘त्रि’ धइगु ‘तीन’, ‘हार’ धइगु ‘दिन’ खः । अथे हे, हिन्दुस्तानीतय् ‘त्यौहार’ धया यंकल । ‘स्वन्ति’ धकाः स्वन्हु हनीगु नखः ज्योतिषीतसें पिकयातःगु पात्रोकथं तिथि टूट बढी जुयाः गबलें निन्हु हनीगु व गबलें प्यन्हु बिकाः हनेगु याः ।
 
नेवाःतय् दथुइ छगू थःगु हे ताल दु कि तिथि टूट बढी जूसां झ्वःलिक्क स्वन्हु हनायंकी । नेवाः जुयाः नं थःगु समुदाययागु वास्ता मयासे पात्रोय् दुगु तिथि धाधां उकी च्वयातःथें हे हनीगु याइपिं नं दु । दिं पाय्सातं ईब्यः हे थुखेउखे लाइगु । गबलें लक्ष्मीपुजा सुथय् सा म्हपुजा बहनी । म्हपुजा व किजापुजा नं छन्हुं हे लाइगु तकं जुयाच्वं । नेवाःतय् स्वनिगःया स्वथी हे कथं व गांगांया गुथिकथं नं नेवाःतय् स्वन्ति हनेगु जुयावं । न्हापा नेवाःतय् थःथितिपिनि दथुइ सहिष्णुताकथं थःथःगु तालय् नं याइगु खः । आः नेवाः छवाःया इलय् थ्व विवादया खँ जूवल ।
 
 
थुगुसी जक नं कार्तिक १०, ११ व १२ गते यलयापिनि व ११, १२ व १३ गते येँयापिनि स्वन्ति नखः हनीगु जूबलय् थःछेँय् वनाः किजापुजा याःवनीपिं व थःथाय् सःताः किजापुजा याइपिं निथाय्या म्ह्याय् मस्त भौ मस्तय्त तसकं ततःक्यन । गनं म्हपुजा मयाय्कं किजापुजा याय्मज्यू धाइगु, गनं किजापुजाया साइत दिं त्वःफिके मज्यू धाइगु तःधंगु विवाद ।
 
 
नेवाःतसें नेवाः नं धाइगु, नेवाःपन नं धाइगु, गैर नेवालं क्वः छ्यूगु दिंपाखें लिनावनाः नखः हनेगु याइगु । धाथें ला म्हपुजा धकाः घडी, पलाः स्वयाः याय्गु विधि थ्व मखु । मनय् जक मखु, म्हगसय् तकं दुःस्वप्न मजुइकेभनं द्यनेन्ह्यः म्हपुजा याय्गु याइगु खः । फूसा थ्वकुन्हु मद्यंसे जाग्राम हे च्वनेगु खः । करबलं थः यःयःबलय् थ्व पुजा याय्गु मखु । गुगु इच्छा थःम्हं तातुनागु खः, उकिया पूर्तिया नितिं उगु हे खँनाप सम्बन्धित द्यः बाय् बस्तुयागु साधना पुजा खः थ्व पुजा । झी न्ह्यागु खँया बस्तुयात नं द्यः धकाः भाःपीगु मनोविज्ञानकथंया जू । वनद्यः धाःगु वनस्पति संरक्षण याय्त नालाकाःगु खः । बृक्षदेवता धाःगु फल सय्केत खः । थथे हे पृथ्वी, जल, तेज, वायु व आकाशथें जाःगु पञ्चतत्वयागु पुजा व ग्रह आदि पुजा नं याइगु खः । पञ्चतत्वया पुजा झीनाप सम्बन्धित दक्व वस्तुया प्रतिनिधित्व याइ ।
 
 
म्हपुजाबलय् छ्यलीगु सिसाबुसा, इताः, क्वखा, स्वां–सिन्हः, नसा–बस्तु, द्यः–मन्दः, विधि–नीति दक्वं भौतिक आध्यात्मिक इहलोक परलोकनाप शारीरिक सम्बन्धया प्रतीकया बस्तु खः । पुजा हनेबलय् गबलें थुकथं छ्यलाच्वनागु वस्तु उपलब्ध मजुल धाःसा बाय् थिकेगु जुल धकाः उकिया पलेसा उथेंया बस्तु नं छ्यलेगु याः । गथे तःसिया पलेसा ग्वःगु नैंक्या तइगु । तःसि हे स्वयम् गबलें पूमजुइगुया प्रतीक जुइधुंकल धाःसा उगु प्रतीकया नं प्रतीककथं मेगु बस्तु तय्गु संस्कृतियात खस्कय् याना यंकेगु जुइ । उकिं अथे जुल धाःसा वास्तविक फल नं प्राप्त जुइकथं जुइमखु ।
 
 
थौंकन्हय् प्रत्येक प्रतीकया वस्तु नक्कली वय्गु याय्धुंकल । म्हःसिन्हः भुइसिन्हः खनेमन्त । स्वांतकं नक्कली वःगु विडम्बना जुइधुंकल । छुं नं वस्तु मिश्रित याय्गु धइगु प्रदुषित याय्गु खः । संस्कृति धइगु मल्वय्धुंकूगुयात मछ््यलेज्यू, किन्तु विकृत याय्मज्यू । मखुथें याय्मज्यू । मन धइगु चञ्चल, उकिं न्ह्यागु नं याय्त स्वइ । अथे जूगुलिं मतिइ वःथें याय्मज्यू धाइगु खः । थथे ज्यू–मज्यूया खँ फुक्क थौंकन्हय् विवादया खँ जुइधुंकल ।
 
 
‘किजापुजा’ धकाः नं खँग्वलंनिसें किजायात पुज्याय्गु खः धकाः क्यं । गुलिसियां दाजुयात नं पुज्याना च्वनी । थःत हनीपिं क्वकालिपिन्त नं पुज्याय्माः धकाः क्वःपुजा, खिचापुजा याय्थें किजायात पुजा याइगु खः । थ्व व्यवहार, आदर सत्कार व आचार व्यवहारलिसे मानवता व आदर्शकथं तसकं मिलय् जूवः । किजांलिसे दाजुपुजा याय्गु वैज्ञानिक व व्यवहारिक खँ मजू । छाय् कि दाजु धइम्ह ला अथें हनेमाःम्ह थथें हनेमाःम्ह धासेंलि किजानापं तुं छाय् पुज्याय्माःगु दु ? थजाःगु दाजुपुजाया खँय् नं विवाद ।
 
 
म्हपुजा, किजापुजा धइगु लँय्लँय् ब्वय्गु संस्कृति मखु, छेँय् छेँय् याय्गु संस्कार व विधि खः । कर्कियात विधि क्यनाः बराय् चाय्गु, अझ थःगु शक्ति कर्कियात इने हथाय्कथं दुपिन्त म्हपुजा, किजापुजा याकेगु मखु । थ्व थःपिन्सं हनेगु खः । थ्व नेवाःतय् धुकू खः ।
 
 
नेपालय् थःथाय् हे नेपाःमिपाखें देसया नामं सम्बत् सिर्जना जूगु दु । दच्छियंकया तिथिमितियात कःघाःगु दु । नखः हनेबलय् तिथिमिति पाय्सातं, दिं पाकेसातं सम्बत् हीकेगु खय् नं उलि हे अलमल व विवाद । म्हपुजा कुन्हु लाकाः सम्बत् हीकेगु यानातःगुली म्हपुजा हे बेठेगानया तिथिकथं पात्रोय् लाइबलय् देय्न्यंक छक्वलं सम्बत् हिलेगु गथे धइगु खँ चानचुनया विवाद मखु । थौंकन्हय् न्हूदँ हनेगु धकाः थीथी ज्याझ्वः तयाः नगर गां चाःहिलेगु व सकलें मुनाः देय् चाःहिलेगु तकं जुइधुंकल । तिथि उखेथुखे लाय्वं छेँय् छेँय् नखः हनेत तर्जुमा याय्गुली गजाःगु फसाद ! सम्बत् थेंजाःगु खँ ला अन्तर्राष्ट्रिय जुइमाःगु खः । 
 
 
मतिइ वःथे धाय्गु, याय्गु जुइ मज्यूगु खः धइगु जूसेंलि तिथिया दिंया एकरुपता मवय्सातं नेवाःतय् छधी जुइगुली हे विवादया खँ जुयाबिल ।
 
 
नेपाल सम्बत्यात ऐतिहासिक जुयाः नं नेपालय् दुने हे नेवाःतय्गु जक सम्बत् खः धाइपिं थीथी जातियापिं दु । नेपालय् थःगु देय्या दक्व जनजातिपिन्त कःघाइगु मौलिककथंया थःगु सम्बत् खय्क खय्कं नं देय्या हे पहिचानगतकथं थःगु सम्बत् थःगु धकाः छ्यलाः अन्तर्राष्ट्रिय जगतय् न्हाय् ब्वय्गु खँ सरकारंतक थुइके मफयाः थुइके बीत नेपालपुत्रपिन्सं हण्डर ननं कुतः याय्माःगु गजाःगु विवाद व विवादया खँतकं जूगु दु ।
 
 
नेपाल सम्बत् देय्या नामं देय्न्यंक दक्व नेपाःमिया मंकाःगु आस्थाया सम्बत् धइगुली स्पष्ट जुइक नं मेगु ध्वं, खिचा, माकःया सम्बत् व जाति विशेषया सम्बत्नाप स्वानाः छगू हे ताय्कीगु गजाःगु विवादया खँ ! नेपाःया राष्ट्रिय सम्बत् धकाः मान्यता बीधुंकाः नं थःगु हे सरकारं थःथाय् देय्न्यंक सरकारी ज्याखँय् पूवंक मान्यता बियायंकेपाखे विवाद पिथनाच्वनीगु छगू विवादया दुने विवाद ब्वलनेकथंया अवस्था दु ।
 
 
सरकारं गनं नं विवाद पिज्वइगु अवस्था दय्सातकं ज्यंकेकथं नियम कानून दय्काः थःपिनिदुनेया रीतिथिति, चालचलन बसय् यानाः हनायंकेगु ला ज्या हे जुल । सरकारं देसय् हनेबनेमाःकथं क्वःछिनाः न्ह्याकाच्वंगु दिं, पर्व, सभा, समारोह ला न्ह्याना हे च्वंगु दु । सरकारं क्वःछित कि बिदा धकाः ला मानय् हे यानाच्वंगु दु । अड्डा अदालतया ज्या फुक्क देसय् मानय् हे यानाच्वंगु दु । सम्बत्या विषयस क्वःछी मानिगु खँतकं ल्यंकातय्गु नं विषयगत विवाद ।
 
 
गुलि लसतां हना वयाच्वनागु स्वन्ति थौं विवादया विवादय् लानाः नेवाः स्वयम् हे विवादय् लाना वनाच्वंगु स्थिति दु । थ्व इलय् नेवाः पात्रो दय्केगु, नेवाः संस्कृतियात परिभाषित याय्गु, नेवाः पहिचानय् प्रतिबद्ध जुइगु नेवाः एकताय् हाथ्याःथें जुयाच्वंगु खँय् न्हूदँया प्ररेणां विवादमुक्त जुइगु नेवाः शक्ति नेवाःयाके दुथ्याय्माःगु दु ।