हलिं नेवाः व नेवाः सञ्चार ख्यः
– पुष्कर माथेमा
नेपाःयात माकुक्क नस्वाकाच्वंगु नेवाः संस्कृति व सम्पदा थौँ हलिमय् न्यंक नस्वानाच्वंगु दु । नेपालय् शङ्खधरया झ्वाताय् स्वांमाः क्वखायेका च्वनेबलय् लण्डनय् वय्कःया एनिमेटेड संकिपा न्ह्यब्बयाच्वनि; नेपालय् मन्दः च्वयाच्वनेबलय् सानफ्रान्सिस्कोय् म्हपूजा जुयाच्वनि; नेपालय् पुलुकिसि प्याखं हुलाच्वनिबलय् सिक्किमय् कुमारीया जात्रा न्ह्यानाच्वनि । नेवाः भासं न्वचूबीदतकि अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयया प्रा. डेभिड गेल्नरया ख्वाः पलेस्वांथेँ ह्वयेयः, धिमे बाजं थायेदतकि जर्मनीया प्रा. गेर्ट माथ्युस वेग्नरया म्हय् ल्याय्म्हसू लिहाँवयेयः ।
थ्व तःजिगु अवस्था धयागु नेवाः सभ्यताया अन्तरराष्ट्रियकरण खः । थ्व अवस्था सिर्जनाया ल्यूने नेवाः सभ्यताया लालित्य, गहनता, सम्पन्नता थजाःगु तःजिगु गुणया जक भूमिका दूगु मखःसे हलिमय् न्यंक नेवाः सभ्यताया दूतकथं वनाच्वंपिं नेवाःतय्गु नं उत्तिकं योगदान दु ।
नेवाः पहिचानया विश्वव्यापीकरण जुयावनाच्वंगु छगु सत्य खः धाःसा राष्ट्र दुनेहे नेवाःत उपेक्षित, पीडित व सीमान्तीकृत जुयाच्वनेमाःगु मेगु सत्य खः । हलिमय् सम्मानित जुइगु तर थःगु हे देसय् उत्पीडित जुइमाःगु थ्व विरोधाभाषपूर्ण स्थितिया तःगु हुनितमध्ये छगू तःधंगु हुनि सशक्त सञ्चार माध्यमया अभाव नं खः ।
नेपाःया मूलधार पत्रकारिताय् राज यानाच्वंगु खस पत्रपत्रिकाया प्राथमिकताय् नेवाः जक मखसे नेपाःया आदिवासी जनजातिया समस्या गबलेँ लाःगु खनेमदु । जनजातीय घाःयात उलेगु मयाःगु जक मखु, गबलेँ गबलेँ जनजातीय सन्दर्भ कयेच्याइबलय् पक्षपातपूर्ण असङ्गत व्यवहार यायेगु यानाच्वंगु दु । जातीय मुद्दा न्ह्यब्बयेगुला तापागु खं, खस पत्रपत्रिकाय् खंग्वः छ्यलायात जक स्वःसां विभेदया नवलं न्हाय् कयेकुंके मालिगु अवस्था दु ।
इमिगु मिखाय् नेवाःतय्गु लोवनापुस्सेच्वंगु वास्तुकला ‘नेपाली वास्तुकला’, अले नेपालयागु हे संवत् ‘नेवार संवत्’; तुनिख्यःया पःखा दुने हनिगु घोडेजात्रा ‘नेपाली पर्व’, अले अबलय् हे त्वाः त्वालय् तःजिक न्यायेकिगु पाहाँचह«े ‘नेवार पर्व’; हलिमय् गुँ कुँचाय् तीजया प्याखं हूसा तधंगु ‘कभरेज’, अले हलिमय् न्यंक म्हपूजा, येँयाः हंसां मतःच्याका नं बुखं खनेमदइगु ! थूकथं ‘यःसा थः, मयःसा कतः’ या प्रवृत्ति जक इमिके दूगु मखु, जातीय मुद्दायात मखुकथं व्याख्या यायेगु, म्वयेथ्याना न्ह्यब्बयेगुनिसेँ कयाः छुं धायेथाय् मन्त धाःसा ‘साम्प्रदायिक’, ‘विखण्डनकारी’ थजाःगु आपत्तिजनक सम्बोधन यायेत नं लिफः स्वःगु खनेमदु ।
थ्व पाउँगु यथार्थया दथुइ नेवाः पहिचान व नेवाः च्यूतायात क्वातुक्क ल्हनेगु, नेवाः मुद्दायात खःकथं न्ह्यब्बयेगु खःसा नेवाः सञ्चार ख्यःयात धिसिलाकायंकेगु सिवाय् मेगु लँपू मदु । नेवाः स्याःयात स्याचुक्क ब्वयेफुम्ह नेवाः सञ्चार हे खः, नेवाः सरोकारयात क्वातुक्क ल्वनेफुम्ह नेवाः सञ्चार हे खः, अले नेवाःतय्त थःगु म्हसिकाप्रति जागरुक यानातइम्ह नं नेवाः सञ्चार हे खः ।
थौँया सूचंया युगय् नेवाः अस्तित्व म्वाकातयेगु खःसा नखःचखः न्यायेकां जक गाइमखु, तजिलजि हनां जक गाइमखु, सञ्चारया ख्यलय् हे बल्लायेमाः, सञ्चारयात नं संस्कृतियाहे छगु ब्वकथं हनायंकेमाः ।
खतुं नेपाःया जनजातीय भासं पत्रकारिताया शङ्खनाद नेपालभासा पत्रकारितापाखेँ हे जूगु खः, थनिं गुइस्वदं न्ह्यः । नेपाःदुने राणा शासकया हैकमया दथुइ बुद्धधर्मया प्रचार सम्भव खनेमदुसिनि नेसं १०४५ स भारतया कलकत्तां नेपाःया काय्मचाः धर्मादित्य धर्माचार्यं पिथंगु ‘बुद्धधर्म’ नेपालभाषाया जक मखसे नेपाःयाहे जनजातीय भासं पिहाँवःगु न्हापाँगु पौ खः ।
नेपालभाषा पत्रकारिता ख्यलय् वयांलिपा सलंसः पत्रिकात पिहांवल, बुखंपौ जक हे दर्जनौँ पिदन तर ताःईतक म्वाःगु पौ धाःसा लुइके थाकु । पिहाँवयाच्वंगु छगु पौ दी, अले मेगु पिहाँवई, व नं दी, अले हानं मेगु पिहाँवई – त्वाः त्वाः दलाच्वंगु ध्वःया नियति म्वानाच्वंगु दु नेवाः पत्रकारिता ।
नेवाः पत्रकारिताया क्यबय् ह्वःगु स्वांत लोकंमह्वाःगु मखु । नेपालभाषा पत्रिका, इनाप, विश्वभूमि, न्हूगु विश्वभूमि, सन्ध्या टाइम्स थजाःगु बुखंपौत नेवाः ब्वमिपिंसं जक मखु, गैरनेवाःतसेँ नं ययेकूगु इतिहास दु तर इपिंमध्ये छुँ नं झीगु दथुइ थौँ मदु । नेपालभासं पिहांवःगु झिगु न्हिपौमध्ये नेपालभाषा टाइम्स जक थौकन्हय् झीगु न्ह्यने ख्वाःक्यं वयाच्वंगु दु । अथेहे १९ गु वाःपौमध्ये न्यागु व स्वंगु बाछिपौमध्ये निगुजक बजारय् खनेदयाच्वंगु दु । थ्व परिदृश्यं नेवाः सञ्चार ख्यःयात धिसिलाक्क न्ह्याकेगु खःसा दूरदृष्टियुक्त योजना, स्वस्थ व्यावसायिकता, पर्याप्त
लगानी व प्रशिक्षित जनशक्तिसहितया सशक्त व्यवस्थापन न्ह्यनेवयेमाःगु सन्देश ब्यूगु दु ।
नेपालभाषा पत्रकारिता स्वयं छगु जातीय व भाषिक अभियान खः । नेवाः सञ्चार ख्यलं थःसिनाः नं नेवाः पहिचानयात म्वाकेगु ज्याय् माध्यमया ज्या यानावयाच्वंगु दु । नेवाः सञ्चार बमलाइगु धइगु नेवाः पहिचानया यात्रा हे बमलाइगु खः, अले नेवाःतय्त बेक्वः मिखां स्वयाच्वंपिनिगु निंतिं अवसर तब्याकाबिइगु खः । थौँया अवस्थाय् मूलधारया खस भाय्या पत्रिकातय्गु स्तरय् नेवाः पत्रकारितायात न्ह्याकेहे माले धुंकुगु दु, थ्व आवश्यकताया सम्बोधनया निंतिं नेपालभासं छपाः तपाःगु न्हिपौ (ब्रोडसिट डेली) पिकाये हथाय् जुइधुंकुगु दु ।
नेवाः सञ्चार ख्यलय् लगानी यायेफूपिं मदुगु मखु तर नेपालभासाया पत्रिकातय्गु अल्पायु खनाः थ्व क्षेत्रय् लगानी प्वंकेत इमिके ग्याःचिकु खनेदु । थनथाय् थुइकेमाःगु खं छु धाःसा नेपालभासाया पत्रिकात दिनावंगुया हुनि थ्व प्रतिफलमूलक जूगुलिं मखु, पत्रिका सञ्चालनय् व्यवस्थापकीय व व्यावसायिक कुशलताया अभाव खः । नेपालय् समावेशी, सहभागितामूलक राज्य व्यवस्थाया निंतिं सकारात्मक जनमत व वातावरण सिर्जना जुजुं वयाच्वंगु पृष्ठभूमिइ नेवाः पत्रकारितायाव्यावसायिक विकासया निंतिं सम्भावना तब्या जुजुं वःगु खंयात ल्वमंके मज्यू ।
नेवाः समुदाय उद्योग व व्यापार ख्यलय् सक्रिय जूगुलिं आकर्षक प्रस्तुति बियेफतधाःसा विज्ञापन म्हयेगु सम्भावना नं यक्व मदुगु मखु ।
अथेहे बहुसङ्ख्यक नेवाःत शिक्षित जूगुया नापनापं थःगु भाय् व संस्कृतिह्यमि जुइगुया नापनापं थःगु पहिचानया प्रवद्र्धनप्रति सजग जुगुलिं ब्वमिपिं हे मदु धइगु खँय् नं मूकं सत्य खनेमदु । गैरनेपालभाषी पत्रकारिताय् संलग्न जुयाच्वंपिं दक्ष व प्रतिस्पद्र्धी नेवाः पत्रकारतय्गु ल्याः यक्वहे दुगुलिं इमित नं नेपालभाषा पत्रकारिताय् सालेफत छ्यलेफत धाःसा सशक्त जनशक्तिया कमी नं जुइगु खनेमदु । नेवाःत थःगु लजगाप्रति प्रतिबद्ध, गम्भीर व क्षमता विकासप्रति सजग जूगुलिं दक्ष पत्रकार उत्पादनया सम्भावना नं यक्व दु । थुलिमछि सकारात्मक परिस्थितिइ नं नेपालभासं तपाःगु न्हिपौ अस्तित्वय् मवयाच्वंगु छगु अजूचायापूगु खं खः ।
नेवाःतय्गु स्वतन्त्रता, सामाजिक न्याय, समतामूलक समृद्धि व कला, विज्ञान व भाय्या थपूया निंतिं हलिमय् न्यंक नेवाःतय् दथुइ एकता प्रवद्र्धन यायेगुया नापनापं नेवाःतय्गु थःगुहे पहःया सांस्कृतिक सम्पदा, भाय् व धरोहरया प्रवद्र्धन व संरक्षण यायेगु तातुना हलिं नेवाः दबू निस्वंगु न्हय्दं दयेधुंकुगु सन्दर्भय् दबुलिं थःगु ताः बाँलाक ताःलाकेत थःगु छगु कार्यक्षेत्र कथं नेवाः सञ्चार ख्यःयात नं कयेच्यायेमाःगु खनेदु । न्हापांगु हलिं नेवा दिंया लसताय् हलिं नेवाः दबुलिं येँय् ग्वसाःग्वःगु हलिं नेवाः सम्मेलनया घोषणापत्रया खुगुगु बुँदाय् “नेवाः कला, संस्कृति, सम्पदा, सभ्यता, भाय्, साहित्य व पत्रकारिताया विकासया निंतिं हलिंन्यकया मंकाः कुतः कथं हलिं नेवाः कोष स्वनेगु” खँपू न्ह्यथंगु तसकं लसकुस यायेबहः जू ।
नेवाःतय्गु बसोबास थौकन्हय् हलिंन्यंक जुयेधुंकुगु सन्दर्भय् इमि दथुइ एकता प्रवद्र्धनया परिकल्पना सशक्त सञ्चारया अनुपस्थितिइ सम्भव जुइगु खनेमदु । भौगोलिक दूरीयात निकटताय् हिलेगु माध्यम स्यल्लागु सञ्चार हे छगु जक खः । अजाःगु सञ्चार माध्यमं नेवाः समाजयात छायेपियाः नेपाःदुने व हलिंन्यंक नेवाः सः थ्वयेकेया निंतिं नं नेपालभासं छपाः तपाःगु न्हिपौ पिकायेगुया नापं उकिया अनलाइन संस्करण सञ्चालन यायेमाःगु आवश्यकता लेहेँपुयावःगु दु । तपाःगु न्हिपौया निंतिं लगानी नं तःधंगु हे माःगु यथार्थयात अनुभूत यासेँ नेपाःदुनेया लगानीकर्तातनाप सहकार्य यायेकथं नेवाः डायस्पोरापाखेँ नं लगानी म्हयेया निंतिं उत्प्रेरणात्मक वातावरण सिर्जना यायेगुलि हलिं नेवाः दबुलिं तःधंगु भूमिका निर्वाह यायेफइगु खनेदु ।
