होलि पुन्हि
– जीतेन्द्र विलास बज्राचार्य
चिल्लाथ्व पुन्हि, फागु पुन्हि, चकं पुन्हि नेवाःतसें छुंछुं थःगु पहलं हनीसा छुं पूर्व भारतपाखें हना वयाच्वंगु होलिकथं हना वयाच्वंगु दु ।
‘होलि पुन्हि’ फाल्गुण शुक्लपक्ष पुन्हि चिल्लाथ्व पुन्हि शिशिर ऋतुया अन्तिम दिन व वसन्त ऋतु सुरु जुइगु खः । थ्वयात उत्सव उल्लासया पर्वकथं हनीगु खः । थ्व सुथय् पुन्हि दुसा जक हनी, बहनि पुन्हि क्यन धाःसा हनि मखु ।
थीथी पुराणत नारद पुराण, भविष्य पुराणय् नं होलिया ब्याख्या यानातःगु दु । हिरण्य कश्यपुं वया काय् प्रल्हादं विष्णु भगवान जक नां काःगुलिं प्रल्हादयात स्याय्त होलिकायात प्रल्हाद मुलय् तयाः सिँपय् तयाः च्याकूगुबलय् होलिका च्यात, तर प्रल्हादयात मिं मथ्यूगु खः । अननिंसे अबीर जात्रा यानाः थुगु पर्व शुरु जुल धाइ ।
बौद्धधर्म ग्रन्थय् ‘होलि पुन्हि’यात मूर्खतय्गु पर्व धयातःगु दु । थ्व कारणं २५०० दँ न्ह्यः हे होलि व्यापककथं चलय् जूगु धाय्फु । इसापूर्व ३००दँ न्हापा भारतया विद्याञ्चल क्षेत्रया रामगढया अभिलेखय् नं ‘होलि’ खँग्वः च्वयातःगु दु । महाद्यवं कामदेवयात भस्म याःगु प्रतीककथं चीर दहन भस्म याःगु धकाः नं च्वयातःगु दु ।
ख्वपय् भूपतीन्द्र मल्लया शिलालेखय् नं होलि उल्लासपूर्वकं हन धइगु च्वयातःगु दु ।
होलि पुन्हि कुन्हु सिद्धार्थ गौतमं बुद्धत्व प्राप्त यानाः दकलय् न्हापां थःगु जन्म जूगु थाय् कपिलवस्तुइ भिक्षाटन याना बिज्याःगु दिंकथं नं हनेगु याइ ।
होलि चिलाथ्व अष्टमि कुन्हु वसन्तपुरय् स्वतः जाःगु छत्रथें च्वंगु पंया चीर थीथी रंगिचङ्गी कापः खायाः धंकल कि होलि सुरु जुइ । चीर धाःगु वस्त्र खः, व नं मिसापिनिगु वसः, थ्वयात लाज (इज्जत) नं धाइ । झीथाय् आः नं लाज इज्जत काल कि चीरहरण यात धाय्गु नं याः । चीर मेमेगु थासय् नं स्वाइ । हनुमानध्वाकाया न्ह्यःने, यलय् कृष्ण देगःया न्ह्यःने व मेमेगु थासय् चीर स्वाय्गु चलन दु । थन कचा यक्व दुगु वसिमा, आरुबखराया मा, धचा पासिमाय् रङ्गीविरङ्गी कापः खाया चीर स्वाइ ।
कृष्णयागु थीथी लिला मध्ये राशलीला यमुना खुसिइ गोपिनीपिनीगु वस्त्र म्वःल्हुया च्वंबलय् वस्त्र कयाः कदमया सिमाय् खायाः लाजया पाठ स्यगुंया प्रतीककथं कापः खाइगु खः ।
ख्वपया भिंद्यःया देगलय् मिजंया प्रतीक सिँग्वःयात लिङ्ग व ह्याउँगु कापःयात मिसातय्गु चिं योनीकथं खायाः च्यान्हुतक ल्वाकी । थ्व खासांनिसे होलि सुरु जुइ ।
होलि खास यानाः उमंग व यौवनया महत्व उत्सव जूगुलिं वैशं जाया वःपिं मिजं, मिसापिनिगु दथुइ म्हितीगु पर्व खःसां मचानिसे बुराबुरीतक नं म्हितूगु खनेदु । पुचः पुचः मुनाः म्हितीगु, पुचः मुनाः चाःहिलाः न्हापा लोला अर्थात झौं(मेन) फुलय्ु यानाः थ्वया दुने अबीर, सितारा व जरि तयाः कय्कीगु खःसा आः वयाः बेलुन, प्लाष्टिकया झोलाय् लः तयाः कय्कीगु याइ ।
न्हापान्हापा थःथःजक रंग इकाः म्हितीगु होलि छु दँ न्ह्यः वयाः जबरजस्ती रंग इकेगु, हाकः पाकेगु, लखं छ्वाकेगु, लागु पदार्थ नयाः वा त्वनाः होलियात हे बदनाम याःगुलिं थजाःगु ज्याखँयात सरकारं कडा निगरानी व कारवाही याःगुलिं थौंकन्हय् होलिइ थजाःगु ज्या म्हो जुया वनाच्वंगु दु ।
लिच्छवीकालनिसे होलि पुन्हि कुन्हु चाँगुनारायणय् राधाकृष्ण व रुक्मणीया खः जात्रा यानाः त्वाःत्वालय् चाःहिकी । खः ज्वनावःपिन्त अबीर छ्वाकाः होलि म्हितीगु चलन दु ।
नेपालय् हे न्हापांगु ख्वाःपाः प्याखं हरिसिद्धि द्यःया प्याखं होलि पुन्हि कुन्हु ल्हुइकी । हरिसिद्धि भवानी भारतया उज्जैन मंहाकाल पीठ साधना यानाः हरिसिद्धि भवानी येँया ज्ञानेश्वरय् नीलतारा थापना यानाः हरिसिद्धि प्याखं ल्हुइकल । थ्यंमथ्यं १३००दँ न्ह्यः हरिसिद्धिइ ल्ह्ययाः प्याखं हुइकेगु चलन न्ह्यात । लिपा बन्द जुयाच्वंगु ३५०दँ न्ह्यः मल्लकालय् हाकन न्ह्याकल ।
यलय् स्वनिम्ह च्वंम्ह योगेन्द्रनन्द राजोपाध्याय गयजुजु तान्त्रिक विद्याकथं प्याखं ल्हुइकेगु चलन जुल । थ्व प्याखनय् बालि व सुग्रीव ल्वापु, रामायणया भाव नं प्याखं ल्हुइकी ।
थँबहीया तःधंम्ह बञ्जाः सिंह सार्थबाहु रत्नाकर व्यापार यानाः राक्षसपिंपाखें बचय् जुयावःगु दिं होलि पुन्हिया कन्हय् कुन्हु अबीर छ्वाकाः जात्रा यानाः देय् चाःहिकाः विक्रमाशिला महाविहार सिंह कल्पनगर भगवान बहालय् हइ ।
होलि पुन्हि कुन्हु मू चुकय् तयाः विधिपूर्वक पुज्याइ, चान्हय् फल्चाय् तया तइ । पारु कुन्हु थँबही, ज्याथा, असं, वघः, वतु, हनुमानध्वाका, कुमारी छेँ क्वय्, मरु भुतिसतः जुयाः प्याफः, यतखा, त्यंगः, थायमदु, थँहिति जुयाः थाय्थासय् पुजा फयाः थँबहिली लिहां विज्याकी । न्यतनिसें इतुंबहालतक व वंघलं वतु चिधंबाहातक वनीबलय् बाजं थाइमखु । इतुंबहालय् ससःकिजा केशचन्द्र छु यानाच्वन धकाः सुनां मसीक स्वः वंगु धाइ । थ्व द्यःया ख्वाःपाः प्रशत्र मुद्रा जूगुलिं चकंद्यः धाःगु धाइ ।
इतुंबहालय् फागु पुन्हिया चान्हय् गुरुमापायात तिनिख्यःया याकः सिमाय् वनाः छमुरी जाकि व छम्ह मेय्या ला तयाः जा तःवनेगु चलन दु । केशचन्द्रया तता सिंहसार्थबाहुया जहान खः । थः जूजक म्हितेमाःगुलिं सम्पत्ति दक्व फुत । तताया थाय् जा नः वंबलय् लुँया भुइ तयाः जा नकुबलय् भु खुया हल । अथे हे वयागु केंयागु भु नं खुया यंकूगुलिं बँ इलाः बँय् हे जा तयाब्यूगुलिं तसकं अपमान ताय्काः जा रुमालय् तुं प्वःचिनाः जंगल वन । व हे जासां नय्माल धकाः स्वःबलय् जा पाउँसे बास वल, अले पानाः नय्माली धकाः जा पात । पानातःगु जा बखुँतसें नयाबिल ।
केशचन्द्र दंबलय् जा मखंगुलिं ह्वाँय्ह्वाँय ख्वल । ख्वःगु स्वय् मफयाः बखुँतसें लुँ खि फाना थकल । थ्व लुँ ज्वनाः वय् मफयाः छम्ह राक्षस गुरुमापायात पाजु दय्काः क्वबिका हल । गुरुमापा राक्षस जूगुलिं मनूया ला मनःसें मगाः । वयात मचा कावा मधाय्कं नय् दइमखु धकाः वाचा याकातल । लिपा खुयाः नयाहःगुलिं गुमापायायात तिनिख्यलय् यंकाः विशेषकथं वाचा ल्हाकाः होलिया चान्हय् जा तःवनेगु चलन न्ह्याकल ।
थीथी थासय् थःथःकथं न्ह्यइपुकाः धार्मिक आस्था विश्वास तयाः होलि पुन्हि हनेगु याइ । श्रीपञ्चमी निसें मञ्जुश्रीया पूजा याःसां होलिनिसें होलिया म्ये हालाः त्वाःत्वालय् थःथितिपिं मुनाः ससु पूजा न्याय्कि । थ्व पाहाँचःह्रेतक ससुपूजा न्याय्कीगु चलन दु ।
