ज्ञाणपूर्णिकयात आधुनिक पुस्तां म्हसीकेमाः
० सुनील महर्जन
प्रत्येक मनूतय्गु थःथःगु हे विशेषता दयाच्वनी । छुं दिं न्ह्यवःतिनि हे दिवंगत जुयाबिज्याःम्ह संघनायक भिक्षु ज्ञाणपूर्णिक महास्थविरया बिस्कं हे व्यक्तित्व व म्हसिका दु । वय्कःयात वय्कःया हे ऐतिहासिक सन्र्दभ व परिस्थितिया सापेक्षताया मिखां स्वय्माः । थ्वयां न्ह्यःया संघनायक भिक्षु अश्वघोष महास्थविरया बिस्कं हे विशेषता दु । वय्कःया नियति व परिस्थिति पाः । वय्कःयात स्वय्गु मिखां भिक्षु ज्ञाणपूर्णिक महास्थविरया व्यक्तित्वयात स्वय्गु न्यायसंगत जुइमखु । भिक्षु ज्ञाणपूर्णिक महास्थविरयात वय्कःया परिस्थितिया अन्तरसम्बन्धं जक वय्कःयाके दुगु विशेषता व व्यक्तित्व पिब्वय्फइ ।
गुरु शिष्य परम्परां हे शिक्षा आर्जन याय्गु नेपालया स्थविरवाद बुद्ध धर्मया शुरु शुरुया पुस्ताया भिक्षुपिंमध्ये भिक्षु ज्ञाणपूर्णिक महास्थविर बुद्ध धर्म व मेगु शिक्षाय् औपचारिक शिक्षा काःम्ह सम्भवतः न्हापांम्ह भिक्षु जुइ । खय्तला भिक्षुत्व, अध्यात्म र औपचारिक शिक्षा बिस्कं बिस्कं विषय् खः । तर नं भिक्षु जीवनया अभ्यास व साधनाया लागिं ज्ञानया दायरा व समझ थकाय्त औपचारिक शिक्षाया महत्वपूर्ण भूमिका दइ । औपचारिक शिक्षाया माध्यमं भिक्षु ज्ञाणपूर्णिकया व्यक्तित्वया अझं थकाःगु खः । बर्माय् ११दँया मेहनत लिपा वय्कलं सन् १९६३ स शासनधज धम्माचरिय उपाधि कयाबिज्याःगु खः ।
धम्माचरिय उपाधि परीक्षा ताःलाःम्ह वय्कः न्हापांम्ह विदेशी भिक्षु खः । बर्माय् अध्ययन धुंकाः वय्कलं भारतया वाराणसी संस्कृत विश्वविद्यालयं संस्कृतय् स्नातक उतीर्ण यानादिल । लिपा नेपाल लिहां वयाःलि यलस्थित सुमंगल विहारय् च्वनेगु झ्वलय् वय्कलं स्नात्तकोत्तर अध्ययन पूवंकादिल । थुकिया प्रतिध्वनी वय्कःया खँग्वः खँग्वःया दुग्यंगु विवेचना यानाः धर्म व्याख्या याय्गु व बर्माया दुर्बोध्य धयातःगु प्रतित्यसमुत्पाद, अभिधम्म सम्बन्धी ग्रन्थया अनुवादय् खनेदु । शिक्षां वय्कःया धर्मप्रवचन व ग्रन्थ अनुवाद याय्गु ज्याय् निपूर्ण दय्कूगु खः । चित्त, कर्मफल, प्रतित्यसमुत्पाद, बुद्धवाद थुज्वःगु गहनत्तम ग्रन्थ वय्कःया प्रतिभा व साधनाया देन खः ।
मेखे नेपाल व म्यानमार दथुइया स्वापूयात सुमधुर व सुदृढ दय्केत निगू देय्या जनता दथुइया स्वापूया तसकं महत्वपूर्ण थाय् दु । निगुलिं देय्या जनता दथुइया स्वापूया आधार खः, बुद्ध धर्म । भिक्षु ज्ञाणपूर्णिक थ्व हे लिधंसाय् दंम्ह छम्ह शिखर पुरुष खः । धार्मिक कुटनीतिकया मिखां वय्कःया योगदान सरकारया लागिं हनेबहःजू । ताः ई बर्माया बाय्, अध्ययन, पाली बर्मिज विश्व कोषया सम्पादनय् वय्कःया संलग्नता व देशय् विदेशय् धर्मप्रवचनं नेपाल म्यानमारया स्वापूयात सुमधुर दय्केत तसकं महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह याःगु खः । अय्जुयाः धार्मिक कुटनीतिया दृष्टिं वय्कःया उच्च योगदान दुगु खनेदु ।
नेपाल स्थविरवाद बुद्धधर्म पुनर्जागरणया ताः ईतक्क स्वयम्भुस्थित आनन्दकुटी विहार केन्द्रबिन्दुइ च्वन । स्थविरवाद बुद्ध धर्मया न्ह्यलुवा व्यक्तित्व च्वनाच्वंगु, आनन्दकुटी विहार गुठी, राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रिय म्हसिका उकिया समष्टिगत रुप खः । व केन्द्र समयक्रमलिसें न्ह्यावँवं विश्व शान्ति विहारतक्क थ्यंकःवन । अर्थात समकालीन नेपालय् बुद्ध धर्म सम्बन्धी ज्याया केन्द्र विश्व शान्ति विहार जुल ।
थुकी भिक्षु ज्ञाणपूर्णिकया नेतृत्वय् न्ह्याःगु न्हूपिं भिक्षु उत्पादन व शिक्षणया ज्या, नेपाल बौद्ध परियति केन्द्रया ज्याखँ, लिपा वनाः थेरवाद बुद्धिस्ट कलेज संञ्चालनं नं विश्वशान्ति विहारयात केन्द्रविन्दुया रुपं स्थापित याःगु खः । बौद्ध परियतिया विस्तार, देय्या थीथी जिल्लां भिक्षु वय्गु व राष्ट्रिय अले अन्तर्राष्ट्रिय स्वापू विश्व शान्ति विहारया हे जःखः जुयावंगु खनेदु । केन्द्रया गुरुत्व भिक्षु ज्ञाणपूर्णिकया राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रिय छवि व मान्यता खः । व केन्द्रबिन्दुयात यथावत तय्त थनया ज्याखँयात अझं चलायमान दय्केमाःगु भाला दु । संस्थागत परिपाटीयात बल्लाकातय्गु हे थुकिया मुख्य उपाय खः ।
नेपाल बुद्ध जन्मभूमि देय् जुयाः नं थन बुद्धधर्र्म सम्बन्धी दुथ्यंगु सफूया न्ह्याबलें अभाव दु । हिन्दीइ बाहेक श्रीलंका, थाईल्याण्ड व बर्माया सफू ब्वनेत भाषिक ज्ञानय् सर्वसाधारणयात अःपु मजू । अझ बुद्ध वचन मुना त्रिपिटकया सुत्तपिटक, विनयविपटक व अभिधम्म पिटक मध्ये विनय व अभिधम्मय् नेपाल व नेपालीतय्त सहज पहुँच अझं मदुनि । वीरपूर्ण पुस्तक संग्रहालयमार्फत थुगु दिशाय् ज्या जुयाच्वंगु दु । थुगु ज्याय् भिक्षु ज्ञाणपूर्णिकया प्रेरणा, तदारुकता व चिन्तां थुगु संग्रहालयया नायः दुण्डबहादुर बज्राचार्यया अनुभूतिइ तःधंगु हःपाःया ज्या याःगु खः । वय्कःया विशेषज्ञता थुगु ज्याय् यक्व हे सदुपयोग जूगु खः । थुकी वय्कःया विशेषता अझं मानिगु खः । तर थ्व सःयात इलं मन्यन ।
म्यानमारया नांजाःगु सफूतमध्ये बुद्धवाद ज्वः मदुगु विश्लेषणात्मक सफू खः । अथे हे, प्रतित्य समुत्पाद लिसें ६० स्वयां आपाः ग्रन्थत अनुवाद यानाः बर्माया बुद्धया अध्ययन धारायात म्हसीकेत वय्कःया विशेष देन दु । भिक्षु ज्ञाणपूर्णिक केवल ला व क्वँय्या जक मनू मखु । वय्कःया मामं ११दँया मचा हिरालालयात समर्पण यानाद्यूगु इलंनिसें ल्याःखाय्गु खःसा झन्डै ७० दँय जीवन बुद्ध धर्मया विकास व विस्तारय् समर्पण यानाबिज्यात । अमूल्य मनू जीवन, छगू हे विचार वा क्षेत्रय् समर्पण याय्गु सर्वसाधारणया लागिं अःपूगु विषय पक्कां मखु । थ्व अर्थय् वय्कःया निष्ठा व त्यागया प्रतिमूर्ति नं खः । भावि पुस्तां वय्कःया त्याग, निष्ठा व योगदानयात लुमंकेगु व म्हसीकेगु कथं वय्कःया स्मृति प्रतिष्ठान दय्केगु वा छुं न छुं रुपं लुमंकेगु लिधंसा दय्केगु आःया सामयिक कर्तव्य खः । भिक्षु ज्ञाणपूर्णिक पुलांगु पुस्ता व आधुनिक पुस्तायात स्वाइगु महत्वपूर्ण स्वापू खः ।
वय्कःया निधनं वय्कःया लुमन्ति, जीवनी, त्याग ल्वःमनीगु अवस्था वइगु अवस्थां बुद्धधर्मया विकास व विस्तारया दिशाय् तःधंगु द्यापं जुइ । नेपालया बुद्धधर्मया क्षेत्रय् मेम्ह ज्ञाणपूर्णिकया जन्म हाकनं जुइमखु । गुकथं वय्कलं विशेषतः भिक्षु प्रज्ञानन्द, भिक्षु बुद्धघोष महास्थविरया अध्ययन व चिन्तन धारायात न्हूगु जालय् थ्यंकाबिज्यात, अथे हे वसपोलं समग्रय् बियादीगु योगदानया जाःयात मेगु जालय्तक्क थ्यंकेत भिक्षु ज्ञाणपूर्णिकया अन्र्तदृष्टि, प्रतिभा, योगदानया पाय्छि समिक्षा व अध्ययन याय् जरुरी खनेदु । वय्कःया यान्त्रिक नक्कल मखु, समग्र जीवनं न्हूगु अन्र्तदृष्टि प्राप्त यानाः न्ह्याःवनेमाःगु दायित्व नं आधुनिक पुस्ताया खः ।
मेखे, वय्कःया ७० दँया जीवन्त इतिहासया आलोकय् स्थविरवाद बुद्धधर्मया धारा अझ तःमि व तब्या दय्की । पुलांगु पुस्ताया भिक्षुतय् निधनं याःगु क्षति व उकियात न्यूनीकरण याय्गु उपाय लुइकेत नं भिक्षु महाप्रज्ञापाखें शुरुआत जूगु स्थविरवाद बुद्धधर्मया विकासया धारायात भिक्षु ज्ञाणपूर्णिकया निधनतक्क वःबलय्या अवस्थाबारे सुक्ष्म विश्लेषणया आवश्यकता दु । वसपोलया निर्वाण कामना याना ।
(च्वमि बौद्ध युवा कमिटी यलया पूर्व नायः अले पत्रकार खः)
