“कवि बुद्ध सायमिया मांया नुगः वालाबलय्”
– प्रतिसरा सायमि
अंग्रेजी न्हूदँ सन् २०१७ वये खुन्हु जक न्ह्यः, क्रिश्चियन धर्म माने याइपिनिग न्ह्यइपूगु नखः ‘क्रिश्मस डे’ हनाः न्ह्यइपुका च्वंबलय् नेवाः समुदायस छगू ख्वाउँगु बुखँ वल – विद्रोही कवि बुद्ध सायमि मन्त ।
गन छगू समुदायया न्ह्यइपुक्क, झिलिमिलि मत च्याकाः रमझम, गन मेगु समुदाय दुने छप्वाः मत फ्वाक्क सित । भगवान बुद्धया बचन लुमंका जिं –
‘अनिच्चावत संखारा’
संसार अनित्य खः, आः दु अले मदयेफु, सकतां नाशवान खः, बस् थ्वहे लुमंका यंकुयंकुं झी कवि बुद्ध सायमिया मचा इलय् छक्वः दुस्वः वना ।
‘जि विधवाया मचा,
प्वलःचा ल्हातं पना च्वनी सिन्हः
छम्ह मिसाया
कलाः जुइ मगाःनिम्ह मांया ।’
बौ हे बांलाक्क म्हसीके मखंम्ह, छम्ह बौया मतिनां द्याःम्ह नःलिम्ह मचाया मां, व नं थः भाःत न्ह्यःने मदयेका च्वने बाध्यम्ह मां जिगु न्ह्यःने दं वल । काय् बुयाः हर्ष बढाई याइगु समाजय्, मेखे भाःत मदयेकाः च्वनेमाःगु फाकुगु जिन्दगी । व मां नं ‘यः प्राण’ धकाः विलाप निं यायेगु कि, नःलिम्ह थः भाःतया दसु थः मचायात ‘यः पुता’ धकाः नुगलय् प्यपुंकेगु ?
गजाःगु निका लँय् इतिमिति कंक छत्थुं वायेहल उम्ह मांयात ? हाकनं लुमंके – आः ल्यंदनिगु, न्ह्यःने वयाच्वंगु म्वाये मानिगु ताःहाकःगु जिन्दगी, उकीसनं अबु मदुम्ह मचा ज्वनाः झीगु समाजय् म्वायेमानिम्ह – कलाः जुइ मगाःनिम्ह मां !
मनूतय् इहिपा यानाः २५दँ, ५०दँ, ७५दँया लसता हंगु झीसं न्यना, स्वया, भ्वय् नयाः लसतां भिन्तुना । तर झी कविया मांया विडम्बना लुमंके – कलाः हे जुइ मगाःनि । छम्ह नःलिम्ह मचाया मां जुल, तर बौ नं थ्व संसार त्वःता वन ।
व मांया हियूगु नुगः छक्वः वाले झीसं । थीथी लकसं कलाः जुइ मखंपिं, जुइके मबीपिं तत्वत, प्रकृतिया त्रूmर नियतिं चहिक लाका यंके बीमाःपिं आदि झीसं आपालं थ्व समाजय् ध्वदू । तर थः नःलिम्ह, अबु मदयेका च्वनेमाःम्ह निर्दोषम्ह मचायात थ्व समाजं बीगु ‘पगरी’ लुमनी, उम्ह नःलिम्ह मांया नुगः गथे हिहि लन जुइ, छक्वः कल्पना याये ।
मांम्हं स्यू, उम्ह मचाया छुं दोष मदु, न बुइकूम्ह मांया हे, न उम्ह अबुया हे छुं दोष दु । दुसा प्रकृतिया क्रुर नियतिया कासा जकं खः, तर थजाःगु कुचक्रया भुमरीइ लाःम्ह मांयात सम्बेदनशील नुगः तसें न्ह्याक्व ह्ययेकूसां वया कलाः जुइ मगाःगु नुगः वं थातय् तयेफइ हे मखु, फइमखु । थ्व मनोविज्ञानया खँ खः ।
मचा खनी, मतिनाया ख्वबि हायेकी, हाकनं गजाःगु इलय् जन्म जुल छ मचा, हे भगवान धाधां व मांया चिल्लाय् झीसं कल्पना यायेफु । वया छातिं हाःगु अमृत तकं मचायात मत्वंकुसें वया कंहाःगु बेदनाय् सुनावन खयफु, म्वय् हे हिलाछ्वये ला धइथें तं वल खयफु ।
थपाय् हाकःगु जिन्दगी आः जिं गथे यानाः म्वाये ? अबु मदुम्ह मचा याकःचा गथे ब्वलंके ? समाजं छु गथे जक धाइगु जुइ थ्व मचायात ? छझाः झीसं उगु लकस लुमंके –
लँ दथुइ चाघः तज्यानाः वाःगु लःथें
उखे थुखे मधासें
चिच्चा दंगु जिगु सलं
धाये, जिगु अस्तित्वया खबरदारीं
छम्ह कुन्तीं
म्हू चिनेत बाध्य जुइ ।
छम्ह नःलिम्ह मां, नकतिनि नःलिम्ह बूम्ह मचायात थ्व हलिमय् हःम्ह मां, जीवन व मृत्युया दुवातं नकतिनि लिथ्यंम्ह मां, वं याःगु बलं थ्व संसारय् दुहां वयेफुम्ह मचाया मां, वं फुकूगु तागतयात तनेत झीगु सांसारिक, सामाजिक वासःत नयेगु ला गन, व मांयात नियतिया चक्कुतसें वइगु हिनू मालाः चफ्फुइत स्वयाच्वन मखा व इलय् ।
झीसं खनाच्वना – वासः खुना नकाः, घ्यःचाकु, थ्वँ, न्हिच्छिया स्वछाः प्यछाः जा नकाः, न्हिं निक्वः मां व मचा निम्हेसितं निभालय् तयाः, तुख्वः च्याकाः (थौंकन्हय् हिटरय् नं) मि पंकाः मचाबू लहिनाः मां व मचा निम्हं प्वात्या प्वात्याच्वंक स्वये जीकाः अबुया छेँय् निला लिपा छ्वइ । झी कबिया मांया बिडम्बना स्वयादिसँ –
न मचाया अबुं मचा स्वयाः जि हेरा ! जि पुता ! जि काय् ! धकाः छक्वः न्वाकूगु स्वयेखन । न थःम्हं लसतां मचायात नुगःपाय् प्यपुंकाः स्वयेफत – विकराल बैधब्यया तिसां तियेमालाः
नःलिम्ह मचाया निर्दोषगु चिच्चाः दंगु खबरदारीं व मामं म्हू चिनेमाःगु बाध्यता दुने, वया हिमही, वया ललःमलः धाःगु प्याःगु मिखात, वया ख्युंगु वर्तमानं कयकुने बाध्यगु ख्युंगु न्हातिका, थुपिं दक्वं सिखःत चफ्फुनाः व मामं गनं खुसिइ क्वब्वानाः सीत मस्वल जुइला ? वा गनं कःसिं क्वब्वानाः थःगु जीवन लीला क्वचायेकेत मस्वल जुइला ?
विडम्बना ! नःलिम्ह निर्दोष मचाया चित्कार, खबरदारी ! वं फ्वनीगु मचाया अधिकार ! मचां तायेकी –
उफ् जिमि मांया मिखाय् जि
थःगु प्वाथं पिहांवःगु न्यवः ।
गन दइ जितः गन दइ जितः
“जि हेरा” धकाः फयाकाइगु नुगः ?
थजाःगु हीमही, थलाः क्वलाःगु, अय् याये थय् याये मदुगु भज्यंगु लकसय् ब्वलंम्ह छम्ह नाबालकं ख्वयाः, मिखां उखेथुखें मां अबु मालाः, ल्ह्ययाः ल्ह्ययाः, तायतिति यायां तःधी जुल पाजु मल्जुया मुलय्, तेबहाःया मचा – तेबहालय् । मचायक तःधी जुजुं वःगु वया पलाखय् वयागु झसुकालय्, वयागु शून्यताय् विद्रोहं पासा नालाच्वंगु दु ।
अबुं जक मखु, मामं नं याकनं त्वःतावंगुया नुगः हे काईंया मिनीगु भाव ब्वयादिल – गन दइ जितः, जि हेरा धकाः फयाकाइगु नुगः ? नुगः मछिंसे च्वंसां थुगु आखः ग्वलं नं मचाया अधिकार मालाच्वन झी कबिं ।
झी कबि बुद्ध सायमिं उगु ईया वयकःया मांया म्वायेमाःगु लकस, बाध्यता विषयस वयकःया जीवंकाःछि सहलह जिं यायेमखन धायेत्यनागु खँ – मांया नुगः नं ब्वना स्वयेमाः, मां मतिनाया प्वः खः, उगु प्वः फ्यनाः पिहांवःम्ह सम्बेदनशील च्वमि झी बुद्ध सायमि खः ।
‘अनिच्चावत संखारा’
