“झीसं झीगु भाषा व संस्कार ल्यंकेगु खःसा .... ”
झीगु भाषा व संस्कार ल्यंकेगु ज्यायात धात्थें हे ताःलाकेगु जूसा जितः ताः, न्हापा झीसं थःथःम्हेस्यां हे झी नेवाः खः, अलय् झीसं हे थः मस्तय्त न्हापा झीगु छेँ नं हे नेवाः भाय् ल्हाय्गु÷ल्हाकेगु ज्या याय्माःगु दु धकाः सुरी याय्माः । झी फुक्कस्यां थ्व याय्माःगु धकाः स्यूसां झी सकस्यां थःगु छेँ छेँय् थ्व ज्या गतिलाक्क याय् मफुनि थें जितः ताः ।
छाय्धाःसा झी नेवाः जुयाः नं झीसं झी मस्तय्त थःगु मां भाय् छ्यलेगु ज्याय् झी फुक्क ल्यूने लाना वनाच्वंगु दु । थ्व झी सकस्यां नं वा चाय्काच्वनागु खः । जितः ताः, थुकियागु कारण झीसं दुवाला स्वय् हे माःथें च्वं ।
नेपाः देसय् नेवाःत यक्व थाय् थासय् न्यना वनाच्वंगु जुयाः थीथी बस्ति, लागाय् नेवाःत दु । स्वनिगलय् हे अप्वः प्रतिशत नेवाःत च्वनाच्वंगु दु । नेपाः देय् धइगु फुक्क नेवाःतय्सं ल्हाना वयाच्वंगु नेपालभाषा, अलग अलगकथं न्ह्याका वयाच्वंगु संस्कृति, संस्कार, नखःचखः, बाजं अथे हे परापूर्वकालनिसे न्ह्याका वयाच्वंगु कलाकृति, ब्यापारं यानाः विश्वय् नेपाः धकाः म्हसीका बिया वयाच्वनागु दु ।
आः वयाः झी नेवाःत नेपाः देय्या स्वनिगलय् तक नं अल्प जातिकथं सीमित जू वनाच्वंगु अवस्था दु । थ्व छाय् जुया वयाच्वन धाःसा झीसं हे झीगु पहिचानयात त्वःतेगु ज्या यानाच्वंगु दु थें ताः । झीसं स्यू, झीसं हे थ्व स्वनिगलय् च्वना नं झीसं थःगु छेँ छेँय् तक नं नेवाः भाय् झीगु मांभाय् जूसां नं नेवाः भाय् ल्हाकेगु ज्या मयाना । उकिं झी नेवाः मस्तय्सं नेवाः भाय् ल्हाय् मसयाः थःगु भासं आखः ब्वने, च्वय् आदि ज्या मजू ।
झी नेवाः मस्तय्सं झीगु मांभाय् नेवाः भासं आखः ब्वने मदयाः इमिसं गैर नेवाः भाय् अर्थात खस भासं आखः ब्वने माला च्वंगु अवस्था दु । थुकिं यानाः मेपिं खस भाषा ल्हाइपिनिगु मांभाय् खः, इपिंलिसे धेंधें बल्ला याकाच्वंगु दु । अथे जूगुलिं झीसं नं झी मस्तय्त नेवाः भासं आखः स्यनेफूसा झी नेवाः मस्तय्सं नं याकनं आखः स्यना कयाः शिक्षा ख्यलय् अझ बांलाक्क
छ्यलाबुला याय्फइ । थुकिया नापनापं झीगु भाषा नं बल्लाना वनी, अलय् भाषाया व्यापक प्रचारप्रसार नं जुइ, नापनापं झीगु संस्कार, संस्कृति नं ब्वलना वनी थें जितः ताः ।
जिं थ्व हे विषयस झीसं बिचाः दय्केमाल धकाः निम्ह प्यम्ह पासापिंलिसे खँल्हाबँल्हा जूबलय् जितः लुमं, थ्व ज्या झीत यक्व थाकुइ धकाः यक्व भाषाप्रेमी तय्सं तकं नं धाःगु खः । छाय्धाःसा मस्तय्त हरेक विधाय् आखः स्यनेगु नितिं थीथी विधाया झीके विज्ञत नं आपाः मदुनि । उकिं विषययात कयाः सफू च्वइपिं च्वमितसें पिकाय्गु ज्या आःतक नं जुइ मफुनि । मेमेगु भासं च्वयातःगु सफूयात नेवाः भासं हिलेमाःगु ज्या यक्व ल्यंदनिगु जुल । थ्व ज्या झी सकलें जानाः मेमेगु भाषाभाषीतय्त आपालं स्वापू तयाः जक ज्या जुइफइ धकाः धाइगु खँ जिं न्यनातयागु खः ।
जितः आः ताः, थ्व हुनिं हे झीसं झी नेवाः भासं स्यनेगु ब्वनेकुथि, कलेज आदिया कल्पना जक याय्फइ थें च्वं । धात्थें थ्व कल्पनायात साकार याय्त झी सकल नेवाःत थीथी ख्यलय्, बिधाय् ज्या सनाच्वंपिं छप्पँ जुयाः ज्या यात धाःसा छेँछेँय् थ्व ज्या न्ह्याकेफइ । थुकिया नितिं झीसं छगू पुचः वा समिति दय्काः बांलाःगु रणनीति दय्काः न्ह्याःवनेमाःगु जितः ताः ।
जितः ला आःतक झी नेपालभषााया ख्यलय् नांजाःपिं उपन्यासकार, कवि, कवयित्री, साहित्यकार, कलाकार, इतिहासविद् आदिपिं यक्व दु । तर उलि जक दयाः नं झीगु नेपालभाषायात ब्वलंकेगु, नेपालभासां शिक्षा बीगु वा नेवाः भाय् मांभाय् धकाः जक नाला वनेफइ मखुथें जितः ताः । झी समाजय् म्वाय्त झीसं नेपालभाषाया नापनापं मेमेगु भाषाया नं ज्ञान दय्केमाःगु आःया आवश्यकता खः । अंग्रेजी भाषा थौंकन्हय् हलिमय् फुक्क जातिजातियागु भाय् स्वयां यक्व मनूतय्सं सय्का सीका वयाच्वंगु दु । अथे हे झीसं नं झीगु मांभाय् नेपालभाषापाखें थःगु संस्कृति ब्वय्गु, भाषाया प्रचार प्रसार फुक्क देशय् च्वंपिन्त याय्फत धाःसा अझ बांलाः जुइ ।
थौंकन्हय् वयाः मांभासं नं शिक्षा बीगु धइगु छगू मानवाधिकार खः धकाः हलिंया थीथी देसय् क्रान्ति नं जूगु झीसं स्यू । उकी मध्ये दक्षिण एशियाय् च्वंगु छगू देय् बङ्गलादेशया जनतातसें फुक्क जानाः इपिं शिक्षित जुइगु नितिं इमिगु मांभाय् बङ्गाली भासं शिक्षा काय्गु अधिकार दय्माः धकाः क्रान्ति यानाः संयुक्त राष्ट्र संघय् तकं थ्वय्काः थःगु अधिकार स्थापित याय्गु ज्या जुल । झीसं स्यू, संयुक्त राष्ट्र संघ फुक्क देसय् च्वंपिं जनजाति व मेमेगु जातितय्त अधिकार बीगु खँय् दँय्दसं फेब्रुअरी २१ तारिखयात ‘मातृभाषा शिक्षा दिवस’ धकाः हन । व दिन झी सकलसिगु नितिं तसकं च्वछाय्बहःगु दिं खः । थुकिं मातृभासं शिक्षा बीगु धइगु छगू अधिकार खः धइगु खँयात साबित याःगु दु ।
तर झीगु देय्या न्हापाया सरकारनिसें कयाः आःतकया सरकारं थ्व अधिकार सम्बन्धि खँयात कयाः छुं हे च्यूताः तःगु खनेमदु । खय्त ला झीगु देय्या न्हूगु संविधानय् देय्या थीथी भाषा
ल्हाइपिनिगु फुक्क मांभाय्यात राष्ट्रिय भाषा खः धकाः ब्याख्या याःगु दु ।
झी नेवाः सांसदत नं देय्या थीथी पार्टीइ लगय् जुयाच्वंगु दु, तर वय्कःपिन्सं गुलितक नेवाःभाषाया उत्थान वा भाषाया हःपाः बीत थःथःगु पार्टीया ह्वीपयात हाचां गायाः नेवाः नेता नेतृ धाःपिन्सं नेवाःतय्गु समस्या ज्यंकेत फुक्क नेवाः सांसदत जानाः फुक्क पार्टीयागु खँ छखे तयाः छधी छप्पँ जुइमाःगु खः, तर आःतक सु नं थजाःपिं सांसदत नेपाः मां नं बुइकेफूगु मदुनि । उकिं यानाः नेवाः व नेपालभाषा थाहाँ वय्मफूगु खः ।
स्वनिगलय् च्वनाः नं गनं वडाया ज्याकुथिइ तक नं नेपालभाषां पौ, चिट्ठी, प्रशासनिक ज्याय् छ्यलेगु ज्या नं जूगु खनेमदु । नेवाःतय्गु अग्राधिकार धकाः नेवाःतय्त छुं अवसर बीगु ज्या सार्थक मजू । थजाःगु अवस्थाय् ब्वनेकुथि, कलेजय् नेपालभाषाया शाखा दय्काः थः यःगु विधाय् आखः ब्वनेदइ धइगु खँ नं याकनं जुइफइथें खनेमदु ।
नेपाः देय् तसकं बांलाःगु देय् खः । नेपाःयात थौंकन्हय् हलिमय् दुगु बाबांलागु देसत मध्ये थःगु जीवनय् छक्वः स्वय् हे माःगु देय् मध्ये झिगू ल्याःया दुने नेपाः न्यागू ल्याखय् तयातःगु दु । थ्व झीगु देसय् वयाः चाःह्यू वइपिं पर्यटकपिं अप्वः यानाः झीगु देय् भाषा, संस्कृति, संस्कार, कलाकृति इत्यादि स्वइगु खःसा थ्व झीगु नितिं तसकं गर्वया विषय खः ।
जिं छाय् थ्व खँ धयाच्वनागु धाःसा झी नेवाःत तसकं हे सुसंस्कृति व कलाकृतिं जाःपिं खः । थ्व स्वनिगलय् च्वंपिं नेवाःतय्सं जक यानाः मखु, अथे हे स्वनिगलं विस्थापित जुयाः थीथी जिल्लाय् वंपिन्सं थःगु मांभाय् सीमित जक बोलिचालिइ छ्यलाच्वंगु खःसा इमिसं थःगु संस्कृति, संस्कार वा थीथी नखःचखःवलय् सान्दर्भिक जात्रा न्ह्याका वयाच्वंगु खनेदु । झी नेवाःतय्गु थजाःगु हे म्हसीका ल्यंकाच्वंगु दु, अलय् सु स्वयां नं म्हो मजू धकाः क्यनाच्वंगु दु ।
थुकिया नापनापं जिं धाय्त्यनागु खँ छु धाःसा आः झी नेवाःत धइपिं मेमेगु देसया मनूतय्गु भाषा, पर्व, चालचलन, रीतिरिवाज आदि देखासिकी याय्गु नितिं झीसं झी मस्तय्त नेवाःभासं खँ ल्हाकेगु, संस्कार स्यनेगु, संस्कृति हनेगु त्वःताः वनेगु ज्या जुयाच्वंगु दु धइथें च्वं । नेवाः भाय् ल्हात कि वा पुलांगु न्ह्याना वयाच्वंगु संस्कार हनेगु जुलकि पुलां बिचाःधारायापिं खः धकाः धाइथें झीके हीनभावनां यानाः झीसं मस्तय्त मांभाय् मल्हाकागु खःला धइथें च्वनाच्वंगु दु । नापनापं नेवाः भाय् ल्हानाः छु फाइदा, छु अवसर दइ, स्कूल कलेजय् मेपिंनाप गथे यानाः धेंधेंबल्ला याय्फइ धकाः हःपा बीगु ज्या मजूथें जितः ताः ।
झी सकल नेवाःतसें मनय् तय्माःगु खँ थ्व खः कि झीगु नेवाः भाय् धइगु पुलांगु झीगु सम्पत्ति व धरोहर खः । झीगु भाय्यात झीगु जातीय पहिचान खः धकाः झीसं थुइकेमाःगु दु । उकिं झीसं थःगु मांभाय् मल्हात, छेँछेँय् झीसं मछ्यल वा मस्तय्त भाय् मस्यनेगु ज्या जुल धाःसा झीगु भाषा मदयावनी । झीगु नेवाः जातिया दसू नं तनावनी । झीगु स्वरुप नं विस्तार विस्तारं न्हनावनी । थ्व खँ झी फुक्क नेवाःतय्सं थुइकेमाःगु जुल । आपाः यानाः झी देसं पिहांवनाच्वंपिन्सं नं थ्व खँयात थुइकेमाःथें च्वं । भाय् ल्हाय्गु त्वःतावन धाःसा चाय्कं मचाय्कं भाषाया ल्यूल्यू झीगु संस्कार, संस्कृति फुक्क तनावनी । उकिं झीगु भाषा, संस्कृति, साहित्य, कला, संस्कारयात मतिना यानाः सम्बद्र्धन व संरक्षण यानातय्त झी सकसिनं गुलिफु उलि कुतः याय् हे माः । थुकी झी सकस्यां गौरव ताय्केमाः ।
झी फुक्क नेवाःतय्सं ‘झी नेवाः छवाः खः ।’ धइगु भावना ब्वलंकेमाः । झीसं सः थ्वय्केमाल । झी सकलें छप्पँ जुइमाल, झीगु भाषा, संस्कार, संस्कृति, कलाकृति म्वाकातय्त सकल छप्पँ जुयाः झीगु अधिकारया नितिं सः थ्वय्केमाल । अलय् झी मस्तय्त झीगु भाषा, संस्कार स्यनाः झीगु गौरव म्वाकातय्गु ज्याय् न्ह्यज्याय्माल । झी फुक्क नेवाःतय्के ‘नेवाः नुगः’ दय्केमाल । जय् मां भाय् ।
