दक्कले न्हापां यःमरि पुन्हि गुकथं न्ह्यात धइगु खँ दुवाले । यःमरि पुन्हियाबारे पौराणिक बाखं छपु नं दु । पाञ्चल (पनौती) देशय् च्वंम्ह सुचन्द्र धाःम्ह गरीब छम्ह मनू दु । अय्सां व दान, धर्म याय्गुली तसकं च्वन्ह्याः । छन्हु कुवेरं फ्वगिंया भेषधारण यानाः सुचन्द्रया थाय् फ्वं वःबलय् साःगु,भिंगु दुथे फुथे बांलाक्क नकूगुलिं फ्वगिं भेषकया वःम्ह कुबेरं ज्ञानगुणया खँ कनाः तःसि छगः बियाः यःमरि दय्काःभकारी तयाःपूजा या धकाः थः कुबेरयागु रुप क्यनाः अनंतुं अन्तर ध्यान जुयावन । कुबेर ंधाः थेंतुं हे यःमरि दय्काः प्यन्हुतक स्वनाः थःम्हं नं न याः दान यासांनिसें झन्झन् भरिपूर्ण जुल न ंधाइ । गनं गनं जाकिचुंया मरि दुने साखः, हाम्वः तयाः दय्का तःगु यःमरि कुबेरयात दानबीगु व उबलय् निसें जिया वयाः सुचन्द्र महाजन जुल धाइ ।

 

स्वयम्भू महाचैत्य दय्के न्ह्यः छगू नमूना कथं गुम्बज आकार दय्कूगु जुल, थुकी दुने न्यागः आखे ५म्ह बुद्ध प्रतीक खः । थुगु हे इलंनिसे ंदुने चाकुतयाः जाकिचुंया यःमरि दयेकाः कुथिइ स्वनाःपूजा यायेगु व यःमरि पुन्हि हनेगु चलन न्ह्याःगु विश्वास समाजय् दु ।

गौडा देसया जुजु प्रचण्डदेवं दीक्षाकयाःशन्तिकराचार्य जुयाः स्वयम्भूया ज्योतित्वपुयाः स्वयम्भू महाचैत्य दय्कल । थ्व गौडा देस थौंकन्हय् कलकत्ताया जःखः लाः ।अनया थाय्यात पुर धाय्गु याः। काशीपुर, शिखरपुर, मेदनीपुर, मेमेगु नं पुरत दु । शिखरपुरय् नं यःमरि पुन्हिया जःखः यःमरि हे आकार ंजाकिचुंया मरि दय्काः थुकी दुने नैक्या व साख तयाः दयेकेगु याइ । थ्व यात पिते धाइ। सुथय् झीथाय् ब्यांचा वःतः थें अन बुँया प्यकुनय् ब्यांचा ब्वतइ । अन शक सम्वतमाने याइसा सूर्य दिनमान कथं झीथाय् स्वयां छन्हु लिपालाः । झी थाय् २ गते सा अन १ गते अर्थात संल्हुजुइ । तर चन्द्रमास कथं तिथि धाःसामिलय् जू । अन नं यःमरि किसानत मण्डल, सरदार, नसकार, दासतसें दय्कीसा मेमेगु जाति नंदय्कू। उमिन ंवा दुकयाः हे उकिया हे मरि दय्काः पुज्याइ । गनं झीगु यःमरि पुन्हिया अननं स्वापू दु कि !थ्व अध्ययनया विषय खः ।

 

नेवाःतय्गु मरिचरि अप्वः धइथेंपिने आयातित खः । व जक मखु, मरिया नां तकं आयातित खः । थ्व यःमरि नामं निसेंहे झीगु थःगु हे पहिचान दुगु मरि खः । थ्व दिनस ंवाया भकारी स्वनी । अप्वः धइ थें नेवाः तय्गु परम्परागत मू ज्या धइगु हे बुँज्या खः । वालय् धुंकाः तःसिंयात बालि पुले सिधय् धुंकी । तःसिं व म्हय् तसे ंभकारि स्वनाः यःमरि जाकि चुंया गणेद्यः, लक्ष्मी द्यः, कुबेर, ज्यापु,ज्यापुनी, यक्ष, कित्रर, फै, त्वाःदेवा देवा, सुकुन्दा आदि कथंया कलात्मक वस्तु दय्काः स्वनाः पुज्याइ । कृषिप्रधान देय् जूगुलिं कृषि उपजयात हे धन कथं काइगुलि ंवाया भकारी जाय्काः पुज्याइ। भकारीइ वा तयाः पूजा याइगु जूगुलिं गुलिसिनं थुगु दिनयात धान्य पुन्हि न ंधायेगु याः ।

गौंडा पूर्णिमा धकाः नेवाः बाहेक पहाडी जातितसे ंगोठ यचु पिचु यानाःगोठयात पुज्याइ।

 

यःमरियात पञ्चतत्वया प्रतीक कथं नं काय्गु याः । जाकिचुं धर्ती, चाकु अग्नि, लःजल, खालि थाय् आकाश खःसा, हाम्वः वायु धाइ । यःमरि पुन्हि कुन्हु जक मखसें नेवाःतय्गु मेमेगु भिंगु ज्याय्नं यःमरि मदय्कं मगाः । मचा निदँ बुदिं बलय् निगः ,प्यदँ बुदि ंबलय् प्यंगः, थुकथं खुदँ, च्यादँ, झिदँ, झिंनिदँ बलय् दँकथं यःमरि व ल्वहंचा मरि क्वखाय्की । थुकथं मिजं मचा जूसा कय्ता पुजा व मिसा मचा जुसा इहिपा यातल्लेयः मरि क्वखाय्केगु चलन दु । थथे क्वखाय्कीगु यःमरि दुने न्यागः आखय् तइ। थ्व यात पञ्च बुद्ध पञ्चतत्वया प्रतीक कथं काइ । पञ्चतत्वं जुइगु भय कष्ट तरय् यानाः रक्षा याइ । बुरा जंक्व बलय्यः मरिंलुइ, म्ह्याय् मचा प्वाथय् दइ बलय् धौबजि नकः वनेबलय् यःमरि नं नकेमाः । छेँय् पलिंची बलय् नं यःमरि,चता मरिं लुइगु, ह्वलेगु यायेमाः । थ्व पुन्हिस रत्नकीर्ति महाविहार मखं बहालय सुथय् आगंद्यः, क्वाःपाःद्यः व तुयू चीभाःद्यःयाथाय् यःमरिं लुइगु चलन दु।

 

थ्व दिंनिसें यःमरिया च्वका तिन्हिं ताःहाकः जुयाः चा चीहाकः जुइ धाइ । यःमरि दय्केत लस्सा दुगु जाकिमाः । न्हापा न्हापासा झी थाय् यागु रैथाने जाकि मार्सि ,तैलिया खः। थ्व हे जाकिया यःमरि दय्कीगु खः। थ्व जाकि छपी बुँइ निमुरि जक सइ । वहे कारणं

तःसिंयात छपीया छमुरि बालि बीगु खः । २०२४ सालपाखे टाइचिन जाकि दुहा ंवःसांनिसे झीगु जाकि तना वन। टाइचिन छपी बँुइ खुमुरिनिसें झिमुरि तब्क सइ । टाइचिन जाकिइ लस्सा यक्व दइगु जूगुलिं थ्व जाकि चुंया यःमरि दय्केगु चलन जुयावल । तराईपाखे टाइचिन जाकिकाय् थाकु । अनया अनह ति जाकिया चुं नं यःमरि दय्केज्यू। थ्व जाकिइ नं लस्सा यक्व हे दु । नेवाःतय् थीथी नखः चखः बलय् फ्वनेगु चलन दु। यःमरि पुन्हि बलय् त्यःछिं त्यः, सिला चः¥हे बलय् सिँ, गथां मुगः बलय् आजु दे हा! धकाः धेबा फ्वनेगु, चन्द्रग्रहण, सूर्य ग्रहण बलय् गंकि, मिला पुन्हि बलय् चाँगुनारा ंद्यः हनुमान ध्वाखाय् हइ बलय् चाया थलबल फ्वनेगु चलन दु । थज्याःगु चलन दथुइ यःमरि फ्वनेगुया छगू अलग हे पहःदु । त्यःछिंत्यः फ्वनेगु नं छगू आन्दोलन कथं न्ह्याकूगु खनेदु । 

 

नेपाल भाषा मंकाः खलकं मंकाः छेँ दय्केत धकाः त्यःछिंत्यः फ्वनाः वःगु धेबा छकू जग्गा न्याना तःगु व चित्तधर हृदयं दान बियातःगु जग्गाय् आः दबू छेँ दय्के त्यंगु दु ।अथे हे इलय् ब्यलय् थीथी संस्थां आपालं मनू मुंकाः त्यःछिंत्यः फ्वंगु नं खः। थनिं १६दँन्ह्यः स्वास्थ्य राज्यमन्त्री तीर्थराम डंगोलया पालय् यःमरि पुन्हिकुन्हु ‘ज्यापु दिवस’धकाः राष्ट्रिय कथं घोषणा यासांनिसें मेमेगु संस्थापाखें व मेमेगु जातिपाखें त्यः छिंत्यः हाःवनेगु म्ह्वःजूगु खः कि ।

 

त्यःछिंत्यः फ्वंवनी बलय् “त्यःछिंत्यः, बकछिं त्यः, लाता पाता कुलिंचां जुसिंत्यः” धकाः म्ये हालावनि। थ्वया अर्थ “प्यमना तिनि मना तिला क्वपाक्व कुलिसां जुसि ति” धाःगु खः । त्यःछिंत्यः धुवा तयाः यक्व यक्व हे साँस्कृतिक भाषिक राजनैतिक जातीय चेतना जागरण बीगु म्ये नंचिनातःगु दु। जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठं “च्वाफि ज्वनाः द्यःला जु, जमु ज्वनाः गुभाःजु, न्ह्याम्ह न्ह्यागु हे जूसां नेवाः नेवाः छवाः जु” धकाः च्वयादीगु दु । थज्याःगु जागरणया यक्वयक्व म्ये दु । नेवाः संघसंस्थां थ्व ‘त्यःछिं त्यः’यात आर्थिकरुपं सबल जुइगु, सामाजिक भाषिक चेतना बीगु कथं यंकेमाः । थ्वयात गुलि ब्यापक याय् फत, उलिहे नेवाःतय्गु पहिचान, भाषिक सांस्कृतिक रुपं म्हसीका बीत छगू धिसिलाः गु नखःजुइ।