२०८० चैत्र १५, बिहिबार

नेवाः पहिचान – यःमरि

प्रा. सुवर्ण शाक्य, ओमबहाः येँ | थिंलाथ्व चतुर्दशी ११४०,पुस १४ मंगलवाः

नेपालय् नेवाः छगू जाति खः । थ्व धर्मया जाति नं मखु, जीन (Gene) या जाति नं मखु । थाय्थासंया मिश्रणं एकता कायम यानाः छगू हे भाषा, छगू कथंया संस्कृति, सभ्यता कःघानाः वः जाति खः । नेपाःया सृजनांनिसें थःगु हे जाति कायम यानाः पहिचान दय्काः वयाच्वंगु जाति नेवाःया सांस्कृतिक पहिचानया झ्वलय् यःमरि नं छगू नेवाःया पहिचान खः । यःमरि धयागु नसाया छताजि उगु ईया राष्ट्रिय मरि खः । थ्व मरि नेपालय् हलुवाइमरि मदुनिबलय्या नेवाःतय्सं सृजना याःगु प्राचीन मरिता खः । थ्व मरि जाकिचुनं दय्कीगु खः । थ्वया आकार प्रकार, बस्तुसज्जा, आध्यात्मिक व भौतिक आधार नं दयाच्वंगु दु । 
 
सामाजिकरुपय् सांस्कृतिककथं थ्व मरि जनजीवनया छ्यलाबुलाय् दुथ्यानाच्वंगु दु । मनूया जन्म, आयू व व्यवहारनाप थुकिया स्वापू दयाच्वंगु दु । थ्व हे कथं सृजनशील सांस्कृतिक गतिविधिइ थ्वया प्रयोग जुयाच्वंगु दु । थ्व यःमरि जन्मया प्रतिककथं सुयानाप गुथाय् गुकथं छ्यलीगु जुल उथाय् इमिगु लागि इमिगु जीवन व चलनय् प्रेरणास्वरुप छ्यलाः सम्मान याइगु व हौसला बीकथं खनेदु । व्यवहारय् चलन कथं मिस्तय् मचा प्वाथय् दइबलय् इमि थःछेँपाखें धौबजिया नापं यःमरि नकःवनी । मचाया निदँ बुदिंनिसें प्यदँ बुदिं, खुदँ,, च्यादँ, झिदँ, झिंनिदँतक्क छसिकथं निगः, प्यंगः, खुगः, च्यागः, झिगः व झिंनिगः यःमरिया माः क्वखाय्केगु याइसा परिवारया लिसें थःथितिपिन्थाय् तकं इनाः नय्गु याइ । 
 
जाकि दइगु वा पीगु थिति न्हापां हःम्ह बलभद्र नांयाम्ह व्यक्ति धाइ । यःमरि दय्काः न्हापलाक्क कृतज्ञतास्वरुप वइत छाइगु धाइ । बलभद्रया देनस्वरुप निर्मित शुभ वस्तुकथं सामाजिक विधि व्यवहारय् यःमरिं लुइगु, यःमरि ह्वलेगु चलन दयाच्वंगु धाइ । तःतःधंगु पूजा पताःछाः व ज्याथः जिथि जंक्वबलय् नं थुगु यःमरि छ्यली । छेँ दनाः पल्लिं चीबलय् नं छेँय च्वंनिसें यःमरि लुइ । अथे हे, येँया जनबहाःद्यः सालीबलय् व यलया बुंगद्यः सालीबलय् रथय् यःमरि छानाः उकियात याइ । यःमरिनापया थुज्वःगु अनेक विधि परम्परा दु । कृषि नाप स्वापू दुगु थुगु यःमरि दय्केगु चलन पनौतिया सुचन्द्र गृहपतिया पालंनिसें वःगु धाइ ।
 
यःमरियात यमाःद्यः (यलम्बर नं धाः) यात यःगु मरि जूगुलिं यःमरि धकाः नां छूगु नं धाइ । झी म्हतिं म्हतिं नं स्वादव्याद फुक मिले जुयाः, ऋतुसापेक्ष पौष्टिक नं जूगुलिं थुकियात यँलाय् यमाःद्यःयात छाइगु व म्हपूजाबलय् छ्यलेगु याःगु धाइ । यःमरिया नामं अनुकूल तिथि स्वानाः दच्छिइ छकः नखः हनेगु यानावःगु दु । मार्गशीर्ष शुक्ल थिंलाथ्व पुन्हिकुन्हुयात यःमरि पुन्हि धकाः हनेगु जुयाच्वंगु चलन थौंतकं दनि । थुकुन्हुया दिनय् आकासय् तिमिला बांलाक थीगु जूगुलिं थ्व लायात ‘थिंला’ धयातःगु खः । थथे हे, नेवाः बाहेक नेपाःया थीथी जातजातियापिन्सं नं थुगु दिंयात गौरव ताय्काः छगू न छगू सरोकारकथं नखः हनीगु जुयाच्वंगु दु ।
 
उत्तर नेपाःयापिन्सं ‘गैडुपूजा’ धकाः सागः (गोठ) पूजा याइ । किरातीतसें उधौली पूजा धकाः नखः हनी । भोत्य् धनेश्वर मेला जुइ । ख्वपय् रानीकोटय् मेला जुइ, दत्तात्रय जयन्ती हनी, पुन्हिया व्रत नं च्वनी । थ्व छगू मानववादी विशुद्ध शाकाहारी नखः खः । थुकिं जातीय संस्कार व जातीय गौरव च्वनाच्वंगु खनेदु । झी नेवाः दुने थीथी जातजाति दयाच्वंगु दु । झीथाय् किसानीया नातां परिचितपिं ज्यापु खलः खः । यःमरि पुन्हिकुन्हुयात ज्यापुवर्गं ज्यापु दिवसकथं पर्व हे कथं हन । यःमरि पुन्हिया नखः नेवाः मात्रयागु जुयां नं ज्यापुवर्गयागु थें जक यानाः यःमरि पुन्हियात ज्यापु जातयागु थें जक सीमित यानाः दिवसया नां छुत धकाः गुनासो वयाच्वंगु न्यनेदत । नेवाः पुचलय् थुकथंया गुनासो प्वंकाच्वने माःगु खनेमदु । ज्यापु स्वयं नं नेवाः जूगुलिं नेवाः दुनेया दिवस कथं काय्गु उचित जू ।
 
ज्यापुतसें नं थःपिं नेवाः परिवारयापिं जूगुलिं नेवाःया प्रतिनिधित्व जूगु खः धकाः काय्माः । नेवाः दुने नेवाःया थःथःगु कवःया विशेष दिं छुनाः उकियात विशेष दिवस कथं हनेज्यू । गथे शाही–खड्गी जातिं पाहांचः¥हेयात ‘नायः दिवस’ धकाः हनेधुंकूगु दु । नेवाःया गुगु नं जातजातिं थः हे सर्वश्रेष्ठ खः धकाः छता न्ह्यब्वय्मज्यू । प्रत्येक नेवालं नेवाः मात्रया गौरव कयाः नेवाः दुनेया दक्व दिवसयात समूचा नेवाः परिवार धकाः च्वनेगुलिइ गौरव जक मखु, अस्तित्वया हे जगेर्ना जुइगु खः धकाः धयाच्वनेमाःगु खँ जुइमखु ।
 
ज्यापु दिवस हंगुलिइ किसानया नातां थः धयाबिल धाःसा आदिवासीया नातां नेवाः मात्रया पहिचानकथं स्वत्व च्वनीगु स्वभावतः जुवइ । झीथाय् न्हापा नेवाःया थीथी जातजातियापिन्सं नं किसानी ज्या व घरेलु बस्तु उत्पादनया ज्याय् च्वनावःगु दुगु खः । नेवालं थःगु संस्कृतिइ गौरव ताःथे थःपिंके मांभासय् गौरव फ्यासुका वनाच्वंगु नं न्हिंज्याखँय् खने दयावइच्वंगु दु । नेवाः जुयाया गौरव व पहिचान थःपिन्सं ल्हाना वयाच्वनागु मांभाय् नेवाः भाय्या नं खः धइगुलिइ ध्यान क्वात्तुके मालाच्वंगु दु । भाषा छ्वासुया वनाच्वंगु खँय् मस्त्य्त स्यनेगु शिक्षांनिसें कयाः न्हून्हूगु साथ, संगत व पेशायात कयाः स्वःवन धाःसा ज्यापु जगत्य् झन खड्के जुइकथं खने दयावइच्वंगु दु । नेवाःया मेगु जातिइ भाषा, संस्कृतिया खँय् न्ह्यवः न्ह्यवः हे शिथिल जुयाः वयाच्वंगुलिइ ज्यापुजाति भचा थःगु पनय् धस्वानाच्वन धाय्थाय् दयाच्वंगु खः ।
 
आः वयाः संस्कृतिया अंश दुगु खँय् ईया ह्यूपाः धाधां परिवर्तनपाखे न्ह्याना वयाच्वंगु सीदयावःगु दु । पुनेगु पोशाकय् नं थःगु पनय् छ्वासुया वयाच्वंगु दु । ज्यापु वसः धाइगुलिइ नं डिजायन हिलाः लंसुरुवाः पर्सितकं पानावय्धुंकूगु दु । नेवाः प्याखं व सांस्कृतिक कार्यक्रम धाइगुलिइ पोशाकनिसें कयाः नाले हे मछिंक विकृतिं थाय् काय्धुंकूगु दु । थ्व समाजय् खनेदुगु नेवाः विपरितया तःधंगु विकृति खः धाय्माःकथंया जुयावयाच्वंगु दु । परिवर्तन धइगु मजिल, मनिल, मछिन धाय्वं जक याय्गु खः । सौखं व रहरं परिवर्तन याय्बलय् मौलिकता तनावनीगु खः ।
 
स्वय्बलय् निग्ति खँ थें च्वंसां छता उदाहरण न्ह्यब्वय् – यःमरि नय्बलय् त्वँसा पासा काइपिं जुल धाःसा झीगु थःगु छेँय् दय्कीगु थ्वँ तसकं ज्वं । थौं यःमरि नइबलय् हे थ्वँया सट्टा व्हीस्की, बियर थज्याःगु त्वँसा साथ काइगु जुयावःगु दु । थुज्वःगु बानिं कन्हय् वनाः यःमरि पुन्हि हे व्हीस्की, बियरया नखः जुयावनी धाय्बलय् म्वाःगु खँ थें जुइला ? न्हूगु यूगया नामय् परिवर्तन याय्गु धकाः धाय्वं थःगु हे पनं जग बल्लाना च्वनेधुंकूगु प्राचीन उत्तमगु (Classical) धिमय्या बोल हिलेगु जुलकि धिमेय्या गौरवमय अस्तित्व च्वनीला ? न धिमेय् थाइपिनिगु हे मू दयाच्वनी । थुज्वःगु मतलबपूर्णगु खँय् फेरय् जुइके ज्यूला, न फेरय् याय् फयाच्वनीगु जुइ । धिमेय् बाजंयात बाजं जक धाय्गु खःसा (अंग्रेजी भासय् ब् A kind of Drum धाइथें) धिमय् लसिवःगु बाजं दुनियाय् यक्व दु ।
 
थाय्थासय्या यक्वं जनजातिं थःथःगु बोलिं थानाच्वंगु दु । अथे हे भुस्याः, न्ह्याथासं न्ह्याम्हेसिनं नं थाः । यःमरिं नेवाः पहिचानयात कयाः थुज्वः थुज्वःगु खँपाखें थःगुपन व परिणामया खँयात लुमंकाः ज्यापु दिवस न्ह्याःवनेमाःगु खँ ल्हाय्बलय् अत्युक्ति जुइमखु । थःगु धइगु दय्काः थःगुपनय् च्वने मफुसा थःपिनि दथुइ गुरुहनाया छु मतलब जुइ ? यःमरि पुन्हि हनाया छु न्हाय् जुइ ?