२०८१ बैशाख ७, शुक्रबार

भोटो जात्रा छाय् याइ ?

प्रेम मान डंगोल |

नेपालया थीथी नखःचखः व द्यःपिनि जात्राया विशेषतां यानाः हे हलिमय् नां जायाच्वंगु दु । झीगु तजिलजि व झीगु परम्परां हे हलिमय् नेपालयात सांस्कृतिक देय् धकाः नां च्वंंवंगु दु । चित्रमय नखःचखः व जात्रा हनेगु झ्वलय् झीथाय् नेपालय् बुंगद्यःया जात्राय् भोटो जात्रा अर्थात जाह्वला जात्रा नं जुइ । थ्व प्वाकलं अथवा भोटो क्यनेगु जात्रा छाय् जुइ धइगु सन्दर्भय् झीगु समाजय् छगू पुलांगु व न्ह्यइपूगु किम्वदन्ती प्रचलित दु ।

छन्हुया दिनय् टौदहया कर्कोटक नागराजया जहान लानिया मिखा स्यात खनी । लानिया मिखा स्याःगु लंकाबीम्ह बैद्य मामां नागराजा कर्कोटक मनूया रुपय् थन पृथ्वीलोकय् चाःहिलाच्वन । व झ्वलय् बुँइ ज्या यानाच्वंम्ह छम्ह किसान खन । उगु इलय् व किसान थः दुगुचिया मिखा सफा यानाच्वंगु जुयाच्वन । व खनां मिखाया वासः याइम्ह बैद्य धकाः च्वनां नागराजां किसानयात थः जहानया मिखा स्याःगु लंकाबीमाल नु, धकाः धाल । किसानया छुं हे खँ तकं मन्यंसे कर यानाः नागराजां वयात ब्वनायंकल ।
 
टौदह सिथय् थ्यंकाः किसानयात मिखा तिसिके बियाः, वयात नापं ज्वनाः नागराजा पुखुलिइ कुब्वात । पुखुलिइ दुने थ्यंकाः अन किसानं नागराजाया भब्य दरवार खन । नागराजाया धात्थेंया रुप, दरवार खंबलय् किसान अलमल जुल, छु याय् छु मयाय् जुल । मनमनं ग्या नं ग्यात, नागराजाया दरवार खनाः । उबले कर्कोटकं थः रानीयात किसानया न्ह्यःने हयाः वया मिखा स्यानाः च्वने हे मफु, मिखा स्याःगु लंकाबी माल धाल ।
 
आः धाःसा व किसानयात फसाद हे जुल । सःगु ला मखु, मसः धाय् नागराजाया न्ह्यःने दु । करुणामयया नां कयाः ‘का प्रभु, जिं छुं नं मस्यू, छःपिनिगु हे शरणय् वया, थ्व रानीया मिखा स्याःगु लंकाबीमाल’ धकाः छु याय् छु याय् यायां थःगु गःपतय् ल्हा संकाच्वंगु, अन हे पिहांवःगु खिति रानीया मिखाय् तय्काबिल । अजूचायापुक किसानया व वासलं उघ्रिमय् रानीया मिखा स्याःगु लन । 
 
रानीया मिखा स्याःगु लंगु खंबलय् कर्कोटक नागराजा तसकं लय्ताल । ‘का छु फ्वनेयः फ्वँ, छं धाःगु बी’ धकाः नागराजां किसानयात धाल । किसानयात छु फ्वने छु फ्वने जुल । थय्क मिखा चाःहिकूबलय् कर्कोटक नागराजां फिनातःगु हिरामोती जडित स्वय् हे झःझः धाःगु भोटो खन व व हे छपाः माल धकाः फ्वन । कर्कोटक नागराजा नं  लय्तायाच्वंगु इलय् थम्हं फिनातयागु व रत्न जडित भोटो हे त्वःताः किसानयात बिल । व किसान लय् लय्तातां व भोटो फिनाः अनं थःगु छेँपाखे लिहांवन ।
 
छन्हुया दिनय् किसानया व हे भोटो फिनाः बुँइ ज्या याःवन । निभाः तसकं थिनाच्वंबलय् तसकं तांन्वयाः भोटो त्वःताः छमा सिमा क्वय् तयाः बुँ पालेगु ज्या यानाच्वन । उबले हे अन बुँइ भूत छम्ह वःगु जुयाच्वन । व भूतं बुँया सिथय् छथाय् हिरामोती दुगु स्वय्बलय् तसकं बांलाःगु भोटो छपाः अथें वांछ्वयातःगु खन । बांलाःगु भोटो खनेवं ल्वःवनाः भूतं व भोटो फिनाः वनाछ्वत । थःगु सुरय् बुँइ ज्या यानाच्वंम्ह किसानयात भूतं भोटो फिनाः वंगु होश हे मन्त । लिपा स्वःबलय् ला थम्हं तयाथाय् भोटो मदु, भोटो मखनाः किसानया आलाप विलाप यानाच्वन । 
 
दिन बिनावं वन । छन्हु करुणामय बुंगद्यःया जाह्वला जात्रा स्वय्त किसान जाह्वलाख्यलय् थ्यंकः वन । अन भूत नं व हे भोटो फिनाः जात्रा स्वःवःगु जुयाच्वन । थःगु भोटो खनेवं किसानं भूतयात ज्वनाः भोटो लितहिँ धाल । ‘थ्व जिगु भोटो खः, छं खुयायंकूगु खः । हचि जिगु भोटो’ धकाः हालाः किसानं भूतया गःतां ज्वंवन । भूतं नं ‘गन जिं थ्व भोटो खुयाहयागु खः, थ्व ला जिं लुइकागु खः’ धकाः धयाच्वन ।मिगु थ्व ल्वापुया खँ जुजु नरेन्द्रदेवयाथाय् तक हे थ्यन । नरेन्द्रदेवं उपिं निम्हेसितं ज्वनाः थःथाय् हचि धकाः सिपाहीँतय्त उजं बियाछ्वत । जुजुया उजं कथं निम्हेसितं जुजुया न्ह्यःने थनेहल । जुजुया न्ह्यःने थ्यंकाः नं उपिं निम्हं व हे कथं हालाः ल्वानाच्वन । थ्व खनाः जुजुं आः थ्व भोटो बुंगद्यःया हे जिम्माय् बीगु, सुनां थ्व भोटो थःगु खः धकाः दसि प्रमाणलिसें दाबी याः वइ, वयात हे दइ धकाः बुंगद्यःयात हे बियाबिल ।
 
व हे इलंनिसें आःतक्क बुंगद्यःया जात्राया लिपांगु दिनय् भोटो क्यनेगु यानावःगु खः । प्यंगुलिं हे दिशाय् भोटो क्यनेगु याइ । थ्व भोटो जात्राय् न्हापाया इलय् जुजु व थौंकन्हय् राष्ट्रपतिलिसें मन्त्री, भाइभारदार दक्वसिनं ब्वति काय्माःगु परम्परा दु । भोटो जात्रा क्वचाःगुलिसें बुंगद्यःया मूर्तियात चिग्वःगु खतय् तयाः कुबियाः बुंगय् लित यंकी । झिंनिदँय् छक्वः धाःसा रथ हे सालाः बुंगय् लितयंकी । बुंगद्यःयात बुंगय् खुला व यल तःबहालय् खुला तय्गु याइ ।