कैद्यः पुज्यायेत ब्यांचिया ला माः
पन्नारत्न महर्जन | पोहेलागा नवमी ११४१, माघ २४ सनिवाः
मनूतय् हि, छ्यंगू आदी बिकार वल धाय्वं थीथी कथंया कै वये यः । थथे वइगु कैलय् गुलिं छ्यंगुली जक वइगु दःसा गुलिं दुनेनिसें वइगु कै नं दु । दुनेंनिसें वइगु कैमध्ये तःकइ नं छगू खः । थन कैद्यः पुज्यायेगु धकाः तःकै वइबलय् पुज्याइगुयात कुलाच्वनागु खः ।
थीथी कथंया कैमध्ये तःकैयात ग्यानापूगु कैकथं नालातःगु दु । थौंकन्हय् थ्व कैया जिवाणुत संसारय् मदय्धुंकल । न्हापा न्हापा थ्व कैनं उल्का मचय् यानाः कोलाहल हे यानाबीगु । थ्व कै वइबलय् म्हय् जक मखु ख्वालय् नं वइ । थुकिया जिवाणुत छम्हं मेम्हसिके अःपुक हे पुने यः । अथे जुयाः थ्व कै छथाय् हे छम्ह सिकं अप्वःसिके नं वय्गु याइ । थ्व कै नं छ्यंगू हेहे ताकी । बांलाक बिचाः यानाः लाय्के फःसां कै वःथाय् छ््यंगुली हेहे ताक्क दाग थाइ । उकें थ्व कै वयाः लाःपिं छ्याकः जुइ ।
उगु बखतय् तःकैनं यक्व हे उल्का मचय् याःगु खः । झीथाय् जक मखु बिश्वन्यंकं हे याःगु खः । थ्व कै नं यक्व हे मनूतय्त दुःख बिल । थथे दुःख बियाच्वंगुलिं यानाः थ्व बिषययात कयाः संसारया यक्व बैज्ञानिकतसें च्यूताः तयाः अनुसन्धान यात । थथे अनुसन्धान यानाच्वंपिं बैज्ञानिकतमध्ये बेलायति बैज्ञानिक डा. इडवार जेनरं (म्च।भ्मधबचम व्भललभच) ई.सं १९०० या दशकय् अयध उयह वःपिंके थ्व कै मवःगु खँ पत्ता लगय् यात ।
अयध उयह कैया जिवाणुत तःकैया जिवाणुत थें न्ह्याथासं न्यनाच्वनीपिं मखु । थ्व कैया जिवाणुत सागःया जःखः व सायाके जक दइ । अथे जुयाः सायाके व सायानाप सामिप्य च्वनेमाःपिं सापूतय्के थ्व कै वय्गु याइ । थ्व कै वय्धुंकूपिं सुयाके नं तःकै वःपिं नापं हे च्वंसां पुनीमखूगु खँ डा. जेनरं पत्ता लगय् याःगु खः । अयध उयह वय्धुंकूपिंके तःकै मवइगु जूगुलिं डा. जेनरं अयध उयह या ति लिकयाः मेपिनिगु म्हय् छकूचा घाः यानाः तयाबीगु यात । थ्व बिधिं वयाके अयध उयह वल तर तःकै मवल । लिपा थ्व बिधि यक्व बिकसित जुल । झीथाय् थ्व बिधियात ख्वपय् यायेगुया नामं नां जाल ।
ख्वपय् यानाः अयध उयह वय्धुंकूपिंके तःकै वइगु म्ह्वः जक संभावना दु । अथे जुयाः थ्वयागु वासः धयागु हे ख्वपय् याय्गु जुल । ख्वपय् याय्गु धयागु नं छगू कथं कै हे वय्केगु खः । ख्वपय् यानाः वय्केगु कैपाखें तःकैया जिवाणुत मदय्का छ्वय्गु यात । ख्वपय् याना मतःनिपिं बाय् कै मवःनिपिं मचातय्त कचिमचा धाइ । तःकैया जिवाणुतसें अप्वः यानाः थज्याःपिं मचातय्त थःगु शिकार याय्गु स्वइ । न्हापां थज्याःपि मचातय्के वय्यःगु कै जूगुलिं रणबहादुर शाहं थः ल्यासेम्ह कलाःयात कै पुनी धकाः कचिमचात दक्वं पितिना छ्वःगु इतिहास दु । थ्व बिषययात कयाः जनमानसं म्येनापं चिनातःगु दु ।
न्हापा न्हापा झीगु समाजय् ख्वपय् यानाः स्ववाः दतकि द्यः पुज्याय्माःगु चलन दु । थुगु इलय्तक्क कैनं लुयावय् धुंकी । ख्वपय् यानाः वःगु कैया जिवाणुतय्पाखें तःकैया जिबाणुत न्हनावनीगु ताय्काः लय्ता प्वंके कथं व थःपिसं यानागु ज्यायात सम्मानस्वरुप पुजा याय्गु चलन जनमानसय् दय्कातःगु दु । थथे याइगु चलनय् थःपिसं इस्टदेव कथं मानय् यानातयाम्ह अजिमा द्यःपिन्त न्ह्यलुइकाः पुजा याय्गु याइ । थज्याःगु पुजाय् थाय्कथं गनं स्वयम्भूया अजिमा मानय् याःसा गनं सितला माजुयात मानय् याइ । थ्व पुजायात कैद्यः पुज्याय्गु कथं म्हसिका दय्कातःगु दु । कैद्यः पुज्याइबलय् थीथी कथंया पुजा ज्वलंया लिसें ब्यांया ला नं मदय्क मगाः धयागु चलन दु । थ्व मदय्कं मगाः धयागु चलनया लागि जक दय्कातःगु मखु । थुकी यक्व रहस्य सुलाच्वंगु दु ।
ब्यांचिया ला माःगुया नामय् जक तय्माः यानातःगु मखु । थुकिया लागि न्ह्याम्हं ब्यांचा बाय् न्ह्याथें ज्याःगु जूसां ज्यू धयागु जुइमखु । दछिंदत्तले लुँब्यां मदुसा चिचीचाधिकःपिं हाकुब्यां माः । वनं कचिगु मखु छुयाः बुकातःगु माः । थ्व छगू वासः ब्वति कथं छ्यलातःगु खः । कैद्यः पुज्याइबलय् थज्याःगु ला चिचीचाकू यानाः द्यःयात छानाः प्रसादया रुपय् कै वःम्हेसित नकेगु याइ । ब्यांचात चिकुला ज्वःछि चाया तःलय् च्वंच्वनी । नहे मनसे चाया तःलय् च्वंच्वंसां थुमित छुं हे जुइमखु । थ्व अबस्थाय् थुमिगु म्हं छ््यंगुलिइ छगू कथंया रसायनया बिकास याइ । थ्व हे रसायणं थुमित चाया तःलय् ख्वाउँसे च्वंसां लुमुका तय्गुया लिसें गनंनं घाः जूसां घालय् छुं हे कथंया बिकार मजुइक सुरक्षित यानातइ । थुमिके दइगु थज्याःगु गुण दुगु थ्व रसायण छगू कथंया वासः जूगुलिं हे थुपिं सुरक्षित जुयाच्वने फइगु खः । थुमिके दइगु थज्याःगु वासःया गुणं कैद्यः पुज्यानाः ब्यांचिया ला नकलकि ख्वपय् यानागु घालय् छुं कथंया बिकार मजुसे कै याकनं पाकय् जुयाः नं याकनं सुनावनी ।
ब्यांचा धयाम्ह स्वय् हे फोहरि व घच्चायापुस्से च्वंगुलिं मचातय्त नकेत गुलि गुलिसितं गय् थें गय् थें तायाः गरखेसे नं जुयावइ । वासःया गुण स्वत्तलें गनं थज्याःम्हेसिगु ला नकाः स्यनीगु जकं मखुला धयाथें नं मनय् लुयावइ । थ्व स्वभाबिक नं खः । तर ब्यांचा लाना हयाखतं थ्वया ला नकीगु धाःसा मखु । थ्वयात माःकथं यचुपिचु यानाः जक नकेगु याइ । उकिसं कैद्यः पुज्याइगु अप्वः धयाथें चैत बैशाख महिनापाखे लाःवइ । थुगु बखतय् ब्यांचात दइमखु अथे जुयाः दइगु बखतय् हे लानाः जतन यानातइ । थथे जतन यानातय्गु लागिं ब्यांचा लाना हय्वं भ्वरि लिकयाः यच्चुक सिलाः सफा याइ । नतुलिइ तियाः बाभू वंज्वलं मिइ पनाः भुतू फुसय् खायातइ । भुतुलिइ न्हिंन्हिं च्याकीगु मिया रापं निन्हु प्यन्हुं हे बांलाक बुइ । उकथं भुतू फुसय् खायातइबलय् मियालिसें वइगु कुं गयाः थुकी हानिकारक सुक्ष्म जिवाणुत ल्यं दयाच्वंसा नं नष्ट जुइ । थुकथं हानिरहित याय्धुंकाः तिनि जतन यानातःगु ब्यांया ला मालीबलय् ज्या काय्गु याइ ।
ख्वपय् यानाः वइगु कै याकनं पाकय् यानाः याकनं लंकेया लागि कैद्यः पुज्याइबलय् ब्यांचिके दइगु च्वय् न्ह्यथना कथंया वासः ब्वति छ्यले कथं ब्यांचिया ला माः यानातःगु खः । थ्व छुं अध्यात्मिक विश्वास कथं यानातःगु मखु । ब्यांचिया ला माःया नामय् न्ह्याथें ज्याःगु नं ज्यू यानाः तय्गु जूसा मतःसां छुं पाइमखु । तय्माःया नामय् तयातःगु जक थ्व मखु । थ्व छगू बिज्ञानया आधारय् दय्कातःगु चलन खः । कैयात छक्वलं पाकय् यानाः छुं कथंया बिकार मज्वीक याकनं सुकाः लंका छ्वय्त वासः ब्वति कथं म्हसीका दयाच्वंगु ब्यांया ला नकेया निंतिं द्यः न्ह्यलुइकाः धर्मया आस्था न्ह्यब्वयाः पुजा याकाः जूसां ब्यांया ला नकेबीत यानातःगु खः । थ्व छगू बिज्ञान सम्मत खँ खः ।
