२०८० चैत्र १६, शुक्रबार

स्थानीय निर्वाचन व येँया भविष्य

राजेन मानन्धर | बछलाथ्व नवमी ११४२, बैसाख २७ मंगलवाः

न्यादँया लागि राजधानी शहर येँया भविष्य निर्धारण जुइत तःन्हु म्वाःल । भिंम्ह मभिंम्ह, झीत भिंकीम्ह स्यंकीम्ह न्ह्याम्ह जूसां त्यानावःम्हेसित स्वीकार याय्गु झीगु बाध्यता अले कर्तव्य नं । येँ झीगु खः, झीगु निद्वः दँ पुलांगु सभ्यतां छाय्पियातःगु सुन्दर नगर खः।
 
गुगुं इलय् एशियाया हे छगू समुन्नत देय् धाय्का च्वनागु येँ थौ विश्वया हे प्रदुषित, अव्यवस्थित व अझ भ्रष्ट नगर जुयाबिल। थ्व दक्व परिवर्तनयात झीसं मूक दर्शक हे जुयाः स्वयाच्वना। देय्यात लँ क्यनीगु गुलि नं ततःधंगु राजनीतिक परिवर्तन झीगु हे येँया सतकं जुइ तर झी उकिइ दुमथ्याः। मेपिं करोडौं ध्यबा उखेथुखे याय्त वइ, झी मेय् छम्ह मबिल धकाः जक ल्वाना, तर राजनीतिक अधिकारया लागि झी न्ह्याबलें पिने।
 
आप्रवासन थनया मू समस्या खः। झीगु धयाच्वनागु येँया प्यब्वय् स्वब्व पिनें वःपिनिगु जुइधुंकल।अपवाद बाहेक व उमिसं काःगु मखु झीसं बियागु खः। खायुगु सत्य थ्व हे खः। झीसं द्वःबद्व दांया लागि झीसं झी मांयात मिया, अस्तीत्व न्हंका । थनया स्वबासी नेवाःत व पिनें वःपिं आप्रवासीत धाइपिं छुचुं व चिकं थें खः, न्ह्याक्व चाकुक भासन याःसां छता जुइफइ हे मखु, थुलि धाय्गुयात यथार्थया धरातलय् नश्लवादी वा जेनोफोबिक धाइमखु।
 
उमिगु सोच, आवश्यकता, उद्देश्य अले जीवनशैली दक्व दक्व हे पाः । पिनें वःपिन्त झीसं थः दय्केगु मस्वयागु नं मखु। राजनीतिक शेल्टर धकाः छेँय् तयाः नका, त्वंका, म्ह्याय् बिया, छेँबुँ बिया, लँ बिया, द्यःगः बिया, मसां बिया, जात्रापर्व बिया, झीगु धुकूया ताःचा हे बिया। अय् नं मगात। झीसं जिलाजं धकाः, भौ धकाः वा डेरावाल हे जक धयाःसां मान सम्मान हे जक यानाच्वना । आखिरय् झीत छु दत?
पिनें वःपिन्सं थन फसय् ध्यबा ब्वयाच्वंगु खनीगु, न्यादँ झीदँ मिहेनत यानाः जग्गा न्यानाः छेँ दनीगु, राजनीतिक प्रभुत्व तकं कायम याइगु, झी सलंसः दँनिसें व हे मुलु व हे सुका । गथे जुयाः झीगु उन्नति व प्रगति याय्गु बिचाः मवःगु ? विकास धाइपिन्सं थन लँ दयेकी, लः वय्की, धः दय्की, टेलिफोनया तार हइ, इन्टरनेटया ब्रोडब्याण्ड हइ, झी पुलांगु शहरय् लः निघः काय्त चान्हय् दनाः ल्हाः पम्पुइ घांन्तां घान्तां हे जक यानाच्वना। थ्व संक्रमणया दथुइ राजनीतिक पार्टीया नेतृत्व, उकिइ लबः काय् धकाः वनाच्वंपिं नेवाः कार्यकर्तात व सम्पदा संस्कृति संरक्षणया अभियानया न्ह्यलुवात च्याम्पति चाहिलेथें फनफन। उमिसं थन विकास धाधां अप्पा, रड व सिमन्टीइ खर्च यानाच्वनी, झी येँया म्हसीका हे थनया सम्पदा धकाः द्यःगः, बहा व जात्रायात प्राथमिकता बियाच्वनी। सम्पदा संरक्षण नं विकास व उन्नति नं नापनापं वनीगु मोडल हे मदूगु ला झीके ?
 
गणतन्त्र वय्धुंकाः छकः नेवाः राज्यया लहड वःगु झी सकस्यां खना। जिउ मजिउ, यः मयः, माः म्वाः या दथुइ छगू चरण सिधल। विशेष यानाः माओवादीया सक्रियता दयाच्वंबलय् नेवाः राज्य वइगु खँ कनेत हे निम्ह प्यम्ह नेवाःतय्त व पार्टीं च्वय्या थाय् बिल। झीत उलि दुसा गाःगु जुल। न्ह्याबलें कचवं वइगु संघर्ष समिति नं थःथःगु पार्टीयात खँ कंवनेगु सुलसुले संस्था जक जुल। झी ह्यंग्वाः मजुइगु गफ जक यानाच्वना, उमिसं न्ह्यागु निकायलय् नं खय् बरमू जक न्ह्यनीगु संघीयता हयाबिल। न झीके नेवाः राज्यप्रति छुं चाहना वा लगाव दु, न हय्मफूगु वा मवःगुया विश्लेषण वा समीक्षा दु, नत झीत ध्वंलाःपिं नेतातप्रति ईख हे नं दु।
 
स्थानीय चुनाव स्थानीय खः। तर थन स्थानीय सुयात धाय्गु धइगु दुविधा न्ह्याबलें दु। चुनावय् पिनेयापिं व थनयापिं धकाः ब्वथलेगु ज्या पिएल सिंह मेयर जूबलय् निसें न्यनाच्वनागु। संख्यात्मक न्ह्याक्व दुसां येँ धइगु नेवाःतय्गु हे खः धकाः हे जुइ दक्व पार्टीतय्सं मेयर छम्ह सां नेवाः वा नेवाः ख्वाः दुम्हसित थनेगु यात (नविन्द्रराज जोशी व विदुर मैनालीयात नं स्वीकार हे यानागु खः झीसं) । अले नेवाःतय्गृु हे राजनीतिक पकड दयाच्वनेमाः धइगु सः ज्वनाः वःगु पार्टी तकं डोर्म्यान्टया अवस्थाय् वनी, थुकिं झी राजनीतिक रुपं गुलि बिचरा धकाः जक क्यनी । जब नेवाःत व पिनें वःपिनिगु आवश्यकता हे पासेंलि उमिगु नीति वा भिजन पाइगु स्वभाविक हे जुल। थ्व पाःगु न्ह्याबलें स्थानीय चुनावय् प्रत्यक्ष जूवइ। झीसं नेवाः मेयर चाहेयानागु अले पिनेयापिन्सं गैर नेवाःयात मेयर याय्गु चाहनाया दुस्यः थ्व हे खः। उकिं ला पार्टीया बरमू नेतृत्वं येँया मेयर सुयात दयेकेगु धइगु खँय् तःहाकः रस्साकस्सी याइ। उकिया लागि हे लः व मि नं गठबन्धनया नाटक याइ। उमि चाहना नेवाः ख्यलय् ख्वाः दयेका तयेधुकूम्ह, नेवाःतय्सं पत्याः याइम्ह अले पार्टीं धालकि नेवाःतय्त स्यंकेगु पलाः ल्ह्वनेत लिमचिलीम्ह छम्ह कतांमरि जुयाच्वनी, अले ई वलकि लुइकां नं त्वःती। झी पार्टीयात उपयोग यायेमाः धइगु सिद्धान्त ज्वनाः थःगु छ्यं उमिगु त्वाकलय् दिकः वनेत तयार जुइ। 
 
चुनाव जुइगु जुल धइगु खँ जूगु निला दत। थ्व दौरानय् दक्वस्यां थःथःगु कथं तयारी यात। झीसं नं मयानागु हे मखु। अथेसां आः वयाः छु याय्त्यलकि छु उलेथें जुयाच्वंगु झीसं चाः। बहुदलीय व्यवस्थाय्, न्हाप लाःम्ह त्याइगु चुनावी मेकानिज्मय् पार्टीया लँपु मजुसे सत्ताय् वनेमफइगु अवस्था दु। उकिसं नगरया समग्र विकासया लागि वडाअध्यक्षतय्गु सहमति व भोट विना छुं नं नीति व बजेट पारित मजुइगु धकाः सिइकं नं थन स्वतन्त्र दनाः हे दलीय हैकम अले पार्टी दुने खनेदयाच्वंगु नेवाःप्रतिया द्वेषयात टक्कर बिइत सुं सुं तयार जूगु खना। अथेला स्वतन्त्र स्वतन्त्र धकाः धाधां छम्ह यक्व आश दुम्ह उम्मेदवारं पार्टीया उम्मेदवार खः धकाः खुलासा याय्वं यक्व स्वतन्त्र कथं ज्या याय्माः धाइपिं मतदातात निराश जूगु खँ नं न्ह्यथनेबह जू। 
 
थ्व हे झ्वलय् छम्ह राजनीतिया र तकं मस्यूम्ह मनुखं स्वतन्त्र उम्मेदवारीया दाबी यात। न्हापा सुनांनं पत्याः मयाःसां वया ल्यूने वःगु लहर फेसबुके जक मखु धइगु खनेदयावायच्वंगु दु। स्थापित मिडियां अथें सुयातं पत्याः याइमखु। व धाथें स्वतन्त्र खःला, वयागु कथित भिजनय् छु जादुइ गुण दु, वयागु पृष्ठभूमि छु खः, गनं व मेगु हे पार्टीया कःति उम्मेदवार जकं मखुला धइगु लिपा इलं धाइ, तर व ततःधंगु पार्टीयात तकं ख्याच्वः जुयाच्वंगु झीसं वाःचाः।
 
गुगुं पार्टीं थन गैर नेवाःयात मेयरय् थनेगु आँट मयाःगु अवस्थाय् थनया गैर नेवाःतय्सं नेवाःतय्त ब्वलासाय्त सां हे नं छम्ह गैर नेवाःयात मेयरया रुपय् स्वये चाहे जुयाच्वंगु सत्य खः।
 
उलिजक मखु, थःगु थाय्बाय्या विकास याय्मफूपिं अले स्वनिगःयात थःगु यानाकाय्गु म्हगस खनाच्वंपिं पिनेयापिन्सं, हानं विदेशय् च्वनाः तकं येँय् पिनेयाम्ह मनूयात मेयर दय्केमाल धाइपिनिगु द्यःचा जुयाः व मनू झीगु न्ह्यःने दनाच्वंगु दु । खँ छम्ह उम्मेदवारया जक मखु । छम्ह गैर नेवाः मेयरया सिटय् त्याइगु धइगु सदांया लागि येँया नेतृत्व नेवाःतय्सं आप्रवासीयात लःल्हाय्गु जूवनी । अनं लिपा गबलें नेवाःतय्सं मेयरया सिटय् थःगु दाबी याय्माली मखुत । 
 
थज्याःगु अवस्थाय् नेवाःतय्गु अस्तीत्व, सम्पदा, संस्कृतियात मुद्दा दय्काः पिहाँवःपिं स्वतन्त्र उम्मेदवारतय्सं थःगु उपस्थिति ला क्यनाच्वंगु दु, उमित छथ्वः नेवाःतय्सं हे सां माक्व ग्वाहालि ला यानाच्वंगु दु, गुगु सुखद पक्ष खः । तर गैर नेवाःया प्रतिनिधित्व याइम्ह उम्मेदवारया न्ह्यःने उमिगु प्रचारप्रसार क्वातु जुयाच्वंगु मदु, थुलि मधासे मगाः । ततःधंगु व प्रभावशाली मिडिया झीगु ल्हातिइ मदुगु, झीसं मिडियाय् लगानी यानामच्वनागु अवस्थाय् झीगु खँ न्ह्यःने मवइगु स्वभावविक हे जुल । दूगु, फूगु माध्यमयात तकं नं झीसं माःकथं छ्यले मसइगु, उकिया लागि रणनीति तयार मजुइगु मेगु दुखद खँ खः । 
 
नेवाःतय्गु हकहित, भाषा, साहित्य, कला, धर्म, संस्कृति व सम्पदा धकाः थन सलंसः संस्थात नीस्वनातःगु दु, अन छम्हथेछम्ह प्रतिवद्ध, विद्वान, अनुभवी नेतात दु । उमिसं माइक न्ह्यःने नवाय् खनकि घण्टौं ई वंगु हे चाइमखु । तर नेवाःतय् अस्तित्वय् हे संकट वइबलय् उमिगु उपस्थिति, भूमिका व शक्ति धाःसा खनेदइमखु । नेवाः राज्य, सडकविस्तारबलय् नं थ्व हे खनेदूगुखः । आःया स्थानीय चुनावय् उमिगु भूमिका व योगदान खनेमदूगु धइगु नं उमिगु परीक्षा हे जुल ।
 
ग्वंगः महाःसां सुथ जुइ । चुनाव जुइ, लिच्वः वइ । लिच्वः झीसं धइथे हे पार्टीया दासत्वं पिनेलाःपिं नेवाः अस्तित्वया लागि ल्वाय्त तयार जूपिं युवातय्गु पक्षय् वनीगु बल्लाःगु सम्भावना दु, वने हे माः । अथे मजुल वा छम्ह गैर नेवाःयात मेयरया रुपय् स्वय्माल धाःसा कपाः तियाः च्वनेमालीगु ला दहे दु । अथे जुल धाःसा बासःदँनिसें जिमिसं धालकि जक नेवाःत न्ह्यलं चाइ धकाः ल्हाः प्वःचिनाः तमासा स्वयाच्वंपिं कथित नेवाः नेतातय्गु भविष्य गन थ्यनी ? थ्व उमिसं बिचाः याय्माःगु खँ खः कि मखु । कन्हय् उमित छ्वासय् वाइपिं तकं सुं मदयावनीगु अवस्था मवइ धाय्फइमखु ।