हल्चोक आकाश भैरव १२ बर्ष जात्रा
नृपेन्द्रलाल श्रेष्ठ | बछलाथ्व नवमी ११४५, बैसाख २३ मंगलवाः
हल्चोक आकाश भैरव झिनिदँ जात्रा २०८२ वैशाख महिनायंकं थुगुसी जुयाच्वंगु दु। नेवाः जाति दुने पुतुवार समुदायपिंस थुगु जात्रा न्ह्याकाच्वंगु खः। हल्चोक येँया बसन्तपुरं ५ किलोमिटर नाप स्वय्म्भु लिउने च्वंगु थाय् खः।
यँयाः (इन्द्रजात्रा) जात्राय् चण्डी, कुमारी व श्री हल्चोक आकाश भैरव यानाः स्वम्ह द्यः पिहां वइगु खः। येँय् च्वपिंस सवः द्यः नाप सवः भक्कु न धायेगु याः । झिनिदँ जात्राय् धाःसा झिम्ह द्यः पिहां वइगु परम्परा दु । जात्राय् संलग्न जुयाच्वपि थौकन्ह्यः ८४ म्ह गुथियारपि दु । न्हापा गुथिइ मिसापि दुकायेगु मयाः । वंगु प्यदँ न्ह्यःनिसे गुथि मिसापि नं दुकयाः न्हूगु सुरुवात याउगु दु । गुथिइ नाइके कथं सागर पुतुवार व सुरज पुतुवार व झिनिदँ जात्रा न्ह्याकेगु निति श्री हल्चोक आकाश भैरव समाज गठन याना समाजय् शेरबहादुर पुतुवार नायः जुयाच्वंगु दु ।
झिनिदँ जात्राया निति द्यः जुइपि ब्याहा मजुपि जुइमाःगु परम्परा दु । झिनिदँ जात्रा न्ह्याःबलें वैशाख महिनायंकं जुइगु याइ । द्यः जुइपिंत निला न्ह्यः फागुन महिनाय् निसे हल्चोक द्यः छेँय् न्ह्यःने प्रशिक्षण बिइ । न्हापा झिनिदँ जात्राय् सु द्यः जुल वं उम्ह हे द्यःयात प्याखँ स्यनेगु याइ ।
ख्वापा दयेकेगु न्यागू दशकनिसे तेजबहादुर चित्रकार
द्यःया ख्वापा दयेकेगु नितिं चैत्र १ गते चित्रकारया थाय् गुथियारपि वनेगु याइ । जात्रा शुरु यायेत न्हुगु ख्वाःपाः दयेकेमाः । चित्रकार चाः यात विशेष पूजा याना समय्बजि छायाः हँय् बलि बियाः ख्वाःपाः दयेकेगु ज्या ह्याकी । ख्वाःपाः दयेकाः लँपु छायेगु ज्या क्वचायेका चित्रकार हे पुजा याना हँय् बलि बियाः समाय्बजि नं छायेमाः । पुजा क्वचायेका बहनिइ द्यःया ख्वाःपाः च्वम्ह चित्रकार सहित गुथ्याःया नाइके स्वम्ह यानाः प्यम्हेस्या भ्वय् नयेमाः । वयां लिपा गुथिया नाइकेयात चैत्र महिनाया लिपागु दिं ख्वाःपाः लःल्हायेगु याइ । ख्वाःपाः लियागु सद्रुकय् तयाः गुथियारपिंस क्वबिया हल्चोकय् लिहां वनी।
येँया मासंगल्ली च्वनादीम्ह तेज बहादुर चित्रकार थौकन्ह्य ८६ दँ दयेधुंकुम्ह वय्कलं बि.सं. २०२८ सालनिसे ख्वाःपाः दयेकेगु ज्याय् याना वयाच्वंगु दु । वय्कःया अबु न्हापांनिसे श्री हल्चोक आकाश भैरव द्यःया ख्वाःपाः दयेकेगु ज्या याना वयाच्वगु खः । वय्कलं नं उगु ज्यायात निरन्तरता बियाः थौं तक मदिक्क याना वयाच्वनादीगु दु । यँयाः इलय् स्वम्ह द्यः चण्डी, कुमारी व श्री हल्चोक आकाश भैरव द्यःया ख्वापातय् लँपु छायेगु ज्या जुइसा झिनिदँ जात्राय् जक न्हूगु ख्वाःपाः दयेकेगु ज्या जुइगु खँ नं वय्कलं कनादिल ।
बि.सं. २०३० सालय् ख्वाःपाः दयेकेगु नितिं बुगं चाः हयाः दयेकेगु यानाच्वंगु खः । उगु चाः आः तक न दनि । ख्वाःपाः दयेकेगु नितिं दकलय् न्हापां चाः पुजा यानाः हँय् बलि बियाः ज्या न्ह्याकेगु यायेमाः । ख्वाःपाः दयेकेगु क्वचाय् धुकाः क्षमा पूजा यायेमाः । झिंनिदँया जात्राया निंतिं ख्वाःपाः दयेकेत जात्राया लच्छि न्ह्यः हे पुलांगु ख्वाःपाः छगः बाकसय् तयाः हल्चोक निसें कुबिया हयाः पुंया छेँय् तयेहइ । अले विशेष कथं हँय् बलि बियाः समय्बंजि छानाः चिंत्रकारपाखें पुजा यानाः न्हूगु ख्वाःपाः दंयेकेगु ज्या न्ह्याइ । चैत्र मसान्त कुन्हु स्वम्ह गुथियार व ख्वाःपाः दयेकूम्ह चित्रकार छम्ह यानाः सकल देवगणया ख्वाःपाः पुजाः यानाः फै बलि बियाः समय्बजि छानाः पुजा याइ । पुज्याये धुंकाः भ्वय् नयाः पुंपाखें गुथि नायःयात जात्राया निंतिं ख्वाःपाः लःल्हानाबी । ख्वाःपाः दयेकादीम्ह तेजबहादुर चित्रकारया थाय् लुयावःगु वि.सं. १९६३, नेपाल लिपि च्वयातःगु छपाः भ्वँतय् ख्वाःपाः दयेकेत माःगु हलंज्वलं धकाः थुकथं न्ह्यथनातःगु दु ।
पुजा ज्वलं
हेँय् – छम्ह
बजि – फच्छि
चुनूं जाकि – कूछि
स्याबजि – झिनिम्हना (१२ माना)
भुति – चकछि
मुस्या – चकंछि
पालु – १ पाउ
ख्वाःपाः दयेकेत माःगु हलंज्वलं
खाडि – ४ थान
म्हेंय्पा– प्यपाः
भांग्रा – प्यपाः
छुचुं – फच्छि
चा न्हाया मिले यायेमाःगु सरजाम
साल. धू – ४ पाउं
मिं –२ पाउ
नालु – २ पाउ
कपाय् – ४ तोला
कस्तुरी – ६ म्हय्
नेपाः फै – छम्ह
बजि न्याफा
स्याबजि झिफा
ला – छ धानि
भुति – छमना
मुस्या – छमना
पालु – वगल (४ पाउ)
तेजबहादुरं २०३४, २०४६, २०५८, २०७० व २०८२ साल यानाः न्याकः तक न्हूगु ख्वाःपाः दयेके धुंकूगु दु ।
द्यः कायेत वनेगु
जात्राया न्हापागु दिं वैशाख १ गते सुथं न्हापां बिजोड ल्याखय् गुथियारपि मू द्यः काःवनेगु निति जामोच्वय् जंगल दथुइ छहारे धइगु थासय् वनेगु याइ । अन जंगलय् दथुइ भैरव द्यः बिरामन जुयाच्वंगु दु । गुथियारपिंस पुजा यानाः समय्बजि नयाः बाजं (झ्यालि, खिँ) चिलाखँ व तरवार तया सुलेगु याइ । गुथियारपिनिगु धापु कथं बाजनय् द्यः बिज्यात धाःसा बाजं अथे बजेय् जुइ । चिलाखय् द्यः बिज्यात धाःसा चिलाख सिना हाकन अथे च्याइ । छुकय् द्यः बिज्यात कापतं प्वचिना हयाः द्यः छँेय् हयाः जात्रा न्ह्याकेगु याइ । थुगुसि चिलाखय् द्यः बिज्यागु धकाः गुथियारपिंस धाःगु दु । द्यः कया वयेधुकाः लँय् सू नाप खँ ल्हाये मज्यू नाप लिफः तक स्वये मज्यू धकाः धायेगु याः । द्यः कयाहःपि गुथियारपिंत द्यः छेँय् लसकुस याना द्यःयात दुकाइ । वयां लिपा जात्रा न्ह्याइ ।
जात्राया न्हापागु दिं हल्चोकय् च्वंगु द्यः छेँय् न्ह्यःने प्याखँ हुइकेमाःगु प्रचलन दु । गुथिया नायःपाखे मू पूजा यानाः न्हापांगु दिंया जात्रा न्ह्याइ । प्याखँ हुले क्वचायेकाः हल्चोक दुने पुुतुवार बस्ति चाः हिलेगु याइ । उगु बस्ति चाः हिले सिधेयेका पंच बलि बीवं न्हापागु दिंया जात्रा क्वचाइ ।
जात्रा निन्हुया दिं २ गते निसें वैशाख महिनाया लिपागु दिं तक हल्चोकं द्यःया ख्वाःपाः, वसः, तिसा व हतियार लियागु सन्दुकय् तयाः गुथियारतय्स क्वबिया येँ महानगर १८ वडा ताम्सिपाखय् छगः चिबहाः नापं च्वंगु थासय् तयेगु याइ । अन तु हे वसः पुना ख्वाःपाः तयाः पिहां वइ । जात्रा क्वचायेवं हाकनं अथे प्वःचिनाः हल्चोकय् यंकी । जात्राया निन्हुकुन्हु वैशाख २ गते हनुमानध्वाका येँया कालभैरव न्ह्यःने प्याखँ हुइकेमाःगु परम्परा दुसा छकः मरु दबुलि हुकेमाःगु प्रचलन दु । अथेहे मेगु इलय् येँया थीथी थासय् प्याखँ हुइका जात्राया लिपागु दिं हल्चोकय् लिहां वनेगु याइ । जात्राया लिपागु दिं धाःसा द्यःपि तिसा वसः पुना, ख्वाःपाः सहित ताम्सिपाखानिसे लँदुच्छि पूजा कयाः हल्चोकय् लिहां वनी ।
झिम्ह द्यः
श्री हल्चोक आकाश भैरव जात्राय् झिम्ह द्यःपि दु । चण्डी, कुमारी, श्री हल्चोकआकाश भैरव, गंगा, महाद्यः, पार्वती, श्री आकाश देवी, बाराही, महाकाली व दक्षिणकाली यानाः झिम्ह देवगणपि दु । चण्डी व कुमारी निम्हेसिया ख्वाःपाः ह्याउँगु वसः नं ह्याउँगु जुइ । श्री हल्चोक आकाश भैरवया वचुगु वसः, वचुगु ख्वाःपाः ल्हातय् तरवार दइ । गंगा व महाद्यः तुयुगु ख्वाःपाः जुइसा महाद्यःया ल्हातय् त्रिशुल ज्वनातःगु दइ । पार्वतीया वाउँगु ख्वाःपाः व वाउँगु वसः जुइ । श्री आकाश देवीया वाउँगु ख्वाःपाः व वाउँगु वसः जुइ । ल्हातय् धनुषवाण ज्वनातःगु दइ । महाकालीया वसः वचुगु व ख्वाःपाः नं वचुगु जुइसा दक्षिकालीया ह्याउँगु वसः व ह्याउँगु ख्वाःपाः जुइ । निम्हेसिया ल्हातय् खड्ग ज्वनातःगु दइ । जात्राया निला न्ह्यः निसें द्यः जूपिंत तालिम बिइ । द्यः जूपि ब्याहा मजुपि जूइमाःगु चलन दु ।
दकलय् न्हापां गुरुपिंस म्ये हालां ताम्सिपाखय् द्यः ल्हाके धुकाः अन देवगणपि पिहांवयेगु याइ । दकलय् न्हापां चण्डी व कुमारी, अन लिपा श्री हल्चोक आकाश भैरव वया लिपा गंगा, महाद्यः व पार्वती स्वय्म द्यःपि प्याखं हुलेगु याइ । वयां लिपा श्री आकाश देवी व बाराही धुंकाः महाकाली व दक्षिणकाली निम्ह प्याखं हुलेगु याइ । न्यागु चरणय् झिम्ह द्यःपि प्याखँ हुलेगु याइ । न्याम्हेसिया म्ये हालेगु याइसा खिँ छगः व झ्याली निगः बाजं दइ । म्ये व बाजंया तालय् द्यःपि प्याखँ हुलेगु याइ ।
झिनिदँ जात्राय् मू द्यः कथं श्री आकाश देवीयात कायेगु याइ । धनुषवाण ज्वनाः आकाशय् स्वयाः प्याखँ हुलेगु याइगुलि झ्यालय्, कःसिइ च्वनाः स्वये मज्यू धकाः धायेगु याइ । बायुया द्यः कथं कयातम्ह आकाशदेपीया दृष्टि चुलातकि मनू वा भंगः कुतुं वइगु खँ समाजया अध्यक्ष शेरबहादुर पुतुवारं कनादीगु दु । अथे जूगुलि आकाशदेवी व बाराही प्याखं हुलेगु इलय् द्यःया दृष्टि चुलाइ थाय् मनू तयेत मयाना धकाः धयादी । थौकन्ह्य नं फसं कयाः ल्हाः तुति चले मजूपिंस आकाशदेवीया पूजा याः वयेगु याः । पुजा यायेगु निति आः त झीगु जःलाखःला देय् भारतनिसे नेपाः थीथी जिल्ला तक पूजा याः वयाच्वंगु दु ।
न्हापा श्री हल्चोक आकाश भैरव झिनिदँ जात्राय् झिनिम्ह देवगणपि दुगु खः आः झिम्ह जक देवगण दु खँ गुथिया नायः सागर पुतुवारं धयादी । न्हापा द्यः छेँय् पुलागु जूगुलि उगु इलय् हे निपाः ख्वाःपाः खुयायंकूगु धकाः जितः आज्जुपिसं कनातःगु खः । उगु निपाः ख्वाःपाः किपूया बाघ भैरव द्यः नाप छखाः छेँय् दु धकाः धयातःगु खँ नं गुथिया नायः पुतुवारं कनादिल । आः नं अन झिनिदँ जात्राय् बाजं सः वः धका धायेगु याः धकाः धयादी ।
जात्राया सुरुवात
कलिगत सम्वत् ३८२२ (नेपाल संवत १०७) य् जुजु गुणकामदेवयात म्हगसय् महालक्ष्मी द्यः न दर्शन बिउवःगु जुयाच्वन । राज्यय् शत्रु भय पाखे मुक्त यायेगु खःसा भैरव द्यः स्थापना यायेत आदेश ब्यूगुलि जुजु गुणकामदेवं तान्त्रिक विधिं हल्चोकय् आकाश भैरव नाप थीथी द्यः स्थापना यागु खँ वंशावली च्वयातःगु दु । लिपा थुगु राज्य कान्तिपुरया नाम विस्तार जूगु धापू दु । झिनिदँ जात्रा धाःसा अमर मल्लं न्ह्याकूगु धकाः वंशाबली च्वयातःगु दु ।
थुगुसीया झिनिदँया जात्राया झ्वलय् न्हापागु दिं सम्मानीय राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडल हल्चोकय् झायाः जात्राया अवलोकन यानादीगु खः । उकथं हे न्हापांखुसी गुर्जु पल्टन हल्चोकय् वया जात्राया ब्वति काःगु खः । अथे हे झिनिदँ जात्राय् येँ महानगरपालिका १८ वडां नं जात्राया जुइगु थाय् ताम्सिपाखाय् थाय् व्यवस्थापन यायेगु निति माःगु ग्वाहालि याःगु दु । नार्गाजुन नगरपालिका वडा ३ पाखे नं जात्राया निति ग्वाहालि याःग दु । जात्रा व्यवस्थापन यायेगु नितिं शेरबहादुर पुतुवारया अध्यक्षताय् ११५ म्हेसिगु दुजः दुगु कमिटी दयेकूगु खः ।
जात्राया दकलय् लिपागु दिं ताम्सिपाखा देवगणपिंस ख्पाःपाः लिसें द्यः वसतय् थाय् थासय् पूजा कयाः लिहावनी । हल्चोकय् द्यः छेँय् पुजारी लसकुस याना द्यःपिंत दुकायेगु याइ ।
ख्वाःपाः चुइकेगु परम्परा
झिनिदँ जात्राया ख्वाःपाः जात्रा क्वचाये धुका खुसिइ चुइकेगु चलन दु । ख्वाःपाः येँया स्वय्म्भुइ मसिगाः धइगु खुसिइ चुइकेगु परम्परा दु । खुसि तसकं बाः वःगु इलय् चान्ह्यः १२ बजे चुइकेमाः धकाः समाजया अध्यक्ष शेरबहादुर पुतुवारं कनादिल ।
जात्रा गन गन जुइ
१ गते हल्चोक आकाश भैरब द्यः छेँ न्ह्यने, २ गते हनुमानध्वाका, ३ गते मच्छिन्द्र क्लव, ६ गते मरु, ७ गते खुसिबुँ चोक, ९ गते हनुमानध्वाका, ११ गते असं, १२ गते दमाई त्वाः, १३ गते बतु, १८ न्यचपाःच्व, १९ गते पहिको त्वाः खुसिबुँ, २० गते ब्रम्ह त्वाः, २१ ताम्सिपाखा, २६ गते मखं, २७ गते न्ह्योखा, २८ गते झोछेँ, २९ गते जैशीदेगः, ३० गते ढल्को, ३१ गते ताम्सिपाखा, भेलु महादवे स्थान, डल्लु चौतारा सिद्धार्थ चोक ।
