माणिकलाल व सरकारी ज्याख्यलय् मांभाय् छ्यलाबुला
पुष्कर माथेमा | त्रयोदशी ११४१, चैत्र १३ शुक्रवाः
विषय न्ह्यागु हे जूसां प्रवचनया झ्वलय् सफू ब्वं थें सललल बाः वंकः थ्वइगु सः तक्क दित । सुनां नं च्वसु छपु फ्वन धाःसा झ्यातुमचाःसे न्ह्याःवनीगु च्वसा तुक्रुक्क त्वःधुल । थौँकन्हय्यापिं राजनेतातय्त नं राजनैतिक मार्गदर्शन याकेफुम्ह छप्वाः मत फ्वाक्क सित । वंगु चिल्लाथ्व तृतीयाकुन्हु नेपालय् जातीय मुक्तिया नितिं समर्पित जुयाः झाःम्ह नेवाः आन्दोलनया छगः थां प्रा.माणिकलाल श्रेष्ठया भौतिक यात्रां दिपाः काल ।
विज्ञताया इन्द्रेणीं वय्कःयात झःझः धाय्क छाय्पिया तल तर वय्कलं थःगु नुगलय् छाय्पियाः तयादिल मांभाय्प्रतिया मतिनायात । मचांनिसें मांभाय् धालकि भुतुक्क जुयादीम्ह माणिकलाल दकले न्हापां ने.सं. १०७६ स धर्माेदय पतिइ ‘प्रेमबहादुरजु व वय्कःया ‘ती’ बाखं पुचः’ समालोचना च्वसु पिथनाः नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पिलू झाःगु खः, तर थन उकिया खँ ल्हाय्त्यनागु मदु ।
नेपालभाषा साहित्यया समालोचना ख्यःयात हे तःमि यानाबीगु ‘समालोचनाया सिद्धान्त’ व भाषा नीतिया सन्दर्भय् देय्यात हे लँ क्यनीगु ‘नेपालय् भाषा नीति गथे जुइमाः’ थजाःगु सफूत वय्कःया च्वसां ह्वल, तर थ्व च्वसुया विषय थ्व नं मखु । सरकारी ज्याख्यलय् नेपालभाषाया छ्यलाबुलाया निंतिं वय्कलं यानादीगु योगदान नेपालभाषा आन्दोलया झ्वलय् लुँआखलं च्वय्बहःजू – थ्व हे सन्दर्भय् निगू प्रसङ्ग थन कुलेगु कुतः याय्त्यनागु दु ।
मनूतय्गु सामाजिक, सांस्कृतिक व बौद्धिक उत्थानया निंतिं मांभाय्या महत्तायात कयाः वय्कः तसकं स्पष्ट । अझ वय्कलं मांभाय्सम्बन्धी अधिकारयात सामाजिक व सांस्कृतिक अधिकारसिबें छपलाः न्ह्यचिलाः मानवीय स्वतन्त्रता व जातीय स्वतन्त्रतायुक्त लोकतन्त्रसम्बन्धी राजनैतिक अधिकारकथं कयादी । वय्कलं धयादीगु दु, “दक्व जातितय् दथुइ समानता मदुतल्ले आन्तरिक प्रजातन्त्र दइमखु, अले वाह्य हस्तक्षेप जुयाच्वँतल्ले राष्ट्रियता बल्लाइमखु । थ्व निगू क्रान्ति पूवनकि जक झी रैतिपाखें धात्थेंया नागरिक जुइ । ...००७ सालय् राणाशासन क्वःदल तर भाय्या असमानता क्वःमदः । थ्व असमानता दतल्ले झी रैतिया रैति हे जुयाच्वनी । जाति जातिया दथुइया समानताया निंतिं प्रजातान्त्रिक क्रान्ति पूवंकेगु ज्या ल्यं हे दनि ।”
पृथ्वीनारायण शाह जुजुं नेपालमण्डलय् अतिक्रमण याय्धुंकाः न्ह्याःगु नेपालभाषाया दमन राणातय्गु शासनकालय् ला उत्कर्षय् हे थ्यन । चन्द्र शमसेरं सरकारी ज्याख्यलय् नेपालभाषायात ‘अवैध’ घोषणा यासेंलि नेपालभाषाया तिमिला बुलुयावन । सरकारी ज्याख्यलं पितिनाहःगु नेपालभाषायात अन पुनःस्थापित यायेगु न्हापांगु स्पष्ट कुतः यानादीम्ह माणिकलाल हे खः ।
जनतातय् थी थी स्वतन्त्रताया नापनापं भाषिक अधिकारयात न्हुयाच्वंंगु राणातय्गु शासनयात हुतांचा नकाः प्रजातन्त्र पुनःस्थापना जूसां ‘प्रजा’ या मांभाय्या सरकारी मान्यता पुनःस्थापित मजूगु अवस्थां यानाः व इलय्या ल्याय्म्ह माणिकलालयात उकुसमुकुस जुयाच्वन । अले वय्कलं थ्व मुद्दाया सम्बोधन याय्गु अवसरकथं छ्यलादिल २०१४ सालय् जूगु निक्वःगु स्थानीय निकायया निर्वाचनयात ।
नेपालय् प्रजातन्त्र वय्धुंकाः २०१४ सालय् ग्वसाः ग्वःगु येँ म्युनिसिपलया निर्वाचनया तयारी झ्वलय् वामपन्थी बुद्धिजीवी माणिकलालं स्वाभाविक कथं पुष्पलाल श्रेष्ठया नेतृत्वया नेपाल कम्प्युनिष्ट पार्टीयात समर्थन यानाच्वंगु खः । राजनैतिक आस्थां यानाः जक मखु चुनाव प्रचारप्रसारया क्रमय् पुष्पलालं थाय्थासय् यानादीगु भाषणय् स्थानीय निकायलय् नेपालभाषायात माध्यम भाषाकथं छ्यलेगु खँ न्ह्यथना वयाच्वंगु हुनिं यानाः नं थ्व पार्टीयात त्याकेमाः धइगु उत्साह वय्कःयाके ब्वलंगु खः । अथेजुयाः व पार्टीया उम्मेदवार शम्भुराम श्रेष्ठया पक्षय् प्रचारप्रसारय् नं वय्कः ब्वाँय् जुयादीगु खः ।
तर चुनाव न्ह्यःने वःलिसे खँ पानावन । चुनावया सन्दर्भय् नेकपां पिथंगु घोषणापत्रय् धाःसा नेपालभाषायात येँ म्युनिसिपलय् माध्यम भाषाकथं नालेगु नीतिबारे न्ह्यथनामतल । खँ छता ज्या छता जूगु खनाः वय्कःया नुगलय् असन्तुष्टिया भुखाय् ब्वल, अले थः हे विद्रोही उम्मेदवारकथं चुनावय् दनादिल । वय्कःया चुनावी मुद्दात कथं नेकपाया घोषणापत्रयात हे कय्च्याःसां थप मुद्दाकथं नेपालभाषायात माध्यम भाय्कथं छ्यलाबुलाय् हय्गु खँयात न्ह्यथनादिल । चुनाव नं वय्कलं १,२५६ मत हयाः त्याकादिल ।
वय्कःया धापूकथं नेपालभाषायात माध्यम भाषाकथं छ्यलेगु प्रस्ताव बोर्ड मुँज्याय् महय्त यक्व दबाब वःगु खः तर वय्कलं छुँ खँया च्यूताः मतसे न्हापांगु मुँज्याय् हे व प्रस्ताव तयादिल । प्रस्तावय् मतदान जुइगु अवस्था वल । बांलाःगु खँ छु जुल धाःसां काँग्रेस व कम्यूनिष्ट पार्टीं थः दुजःतय्त ह्वीप जारी मयासें थःथःगु विवेक छ्यलेबिल । मतदान जूबलय् १८ म्ह दुजःतमध्ये निम्ह दुजः बाहेक सकसिनं प्रस्तावया पक्षय् मतदान यानादिल । लिपा विपक्षय् मतदान यानादीपिं निम्ह दुजलं नं समर्थनय् हे ल्हाःचिं तयादिल । अले व प्रस्ताव सर्वसम्मत जुल ।
थूकथं खँय् भाय् जक सरकारी ज्याख्यलय् छ्यलाबुला जुयावयाच्वंगु लकसय् नेपालभाषायात नं सरकारी भाय्कथं मान्यता दत ।
विषम परिस्थितिइ ल्हातय् लाःगु थ्व सफलता छगू ऐतिहासिक उपलब्धि खः, अले थ्व सफलताया श्रेय माणिकलालया नुगलय् च्यानाच्वंगु मांभाय्प्रतिया मतिना, थ्वयात सरकारी मान्यता
दय्माःगु च्यूताः व अडानयात हे बीमाः । नेपालभाषायात नं ‘म्युनिसिपल भाय्’ कथं ज्याख्यलय् हय्गु प्रस्ताव पारित जुइधुंकाः म्यूनिसिपलया निर्णय पुस्तिका नेपालभाषां नं च्वय्गु ज्या न्ह्यात, नेपालभाषां निवेदन काय्गुया नापनापं येँ म्युनिसिपलया मुखपत्र ‘जनचेतना’ स नेपालभाषाया च्वसुत दुथ्याकेगु क्रम नं न्ह्यात । तर राजा महेन्द्रं २०१७ साल पुस १ गते राजनैतिक स्वतन्त्रता हनन यानाः निर्दलीय पञ्चायति व्यवस्था लागू यासेँलि थ्व परम्परा नं हानं छक अपहरित जुल ।
राजनैतिक सचेतनां बिलिबिलि जाःम्ह व जातीय मुक्तिया प्रखर पक्षपाति माणिकलालं वयां लिपा नं नेपालभाषाया नापनापं नेपाःया थीथी जातीय भाय्तय्गु पक्षय् न्वचु व च्वसुया माध्यमं पैरवी याय्गु ज्या गबलें दिकामदी । तर नेपाःया उपेक्षित थी थी भाय्यात सरकारी माध्यमय् स्थापित याय्गु मेगु सफलता ल्हातय् लाकेत वय्कलं मेगु ५० दँ पीमाल ।
२०६२÷०६३ सालया जन–आन्दोलनया उपलब्धिस्वरूप नेपालय् गणतन्त्र स्थापना जुइधुंकाः नीस्वंगु सरकारं प्रा. माणिकलाल श्रेष्ठयात सरकारी सञ्चार संस्था गोरखापत्र संस्थानया सञ्चालक समितिया दुजः कथं सम्मानित यात । प्रत्येक सरकारया ह्यूपाःया नापनापं गोरखापत्र संस्थानया सञ्चालक समितिइ नं ह्यूपाः वइगु छुं न्हूगु खँ मखु तर २०६३ सालनिसें २०६५ सालतक्कया निंतिं सञ्चालक समितिइ माणिकलालया नियुक्तिया अर्थ नेपाःया थीथी उत्पीडित भाय्तय्गु संरक्षण व प्रवद्र्धनय् सरकारयात न्ह्यचीकेगु सन्दर्भय् बिस्कं हे दु ।
गोरखापत्र संस्थानय् संलग्न जुइवं अनया औपचारिक÷अनौपचारिक मुँज्याय् वय्कलं देशय् वःगु ह्यूपाःया नापनापं नेपाःया थीथी जनसमुदाय दथुइ म्वानाच्वंगु भाय्तय्त स्वय्गु दृष्टिकोण व इमित याय्गु व्यवहारय् नं ह्यूपाः वय्माःगु खँ न्ह्यथनेगु यानादिल ।
वय्कलं त्यानुमचाःसे यानादीगु पैरवीया लिच्वःकथं २०६४ साल साउन ४ गते गोरखापत्र संस्थानया अबलेया कार्यकारी अध्यक्ष ओम शर्माया अध्यक्षताय् च्वंगु सञ्चालक समितिया मुँज्यां लोकतन्त्र व संविधानया भावनाकथं संस्थानं देय्या दक्वं भाय्यात उत्तिकं ग्यंक कयाः उत्तिकं ग्यंक सम्मान यायेगु नीति नालेगु निर्णय यात । नापनापं संस्थानया क्षमता व सम्भाव्यताकथं देय्या थीथी भासय् पत्रपत्रिका पिथनेगु उद्देश्यं सम्भाव्यता व उपयुक्तता अध्ययन यायेया निंतिं संस्थानया अबलय्या सल्लाहकार राजेन्द्र महर्जनया कजिसुइ छगू कार्यदल नीस्वनेगु निर्णय नं यात ।
वहे कार्यदलया सिफारिशकथं गोरखापत्र संस्थानं २०६४ साल असोज १ गतेनिसें गोरखापत्र न्हिपतिइ बहुभाषिक पृष्ठ ‘नयाँ नेपाल’ पिथनेगु ज्या न्ह्याकल । नेपालभाषा नापनापं नेपाःया थीथी स्वंगू दर्जनसिबें अप्वः जातीय भाय्या च्वसुत पिथनेगु थ्व परम्परा आःतकं न्ह्यानाच्वंगु दु ।
गोरखापत्र बुहभाषीकरण व बहुभाषा प्रकाशन कार्यदलया कजि राजेन्द्र महर्जनं धयादी, “सरकारी सञ्चार माध्यमय् नेपालय् प्रचलित थीथी भाय्यात थाय् बीगु थ्व कुतः अःपुक ताःलाःगु
धाःसा मखु । थ्व कुतः क्वथलेत यक्व हे कुतः जुल । तर माणिकलाल सरया तर्कतय्सं व अवधारणाया विरुद्धय् नवाइपिनिगु म्हुतुप्वाः तिनाबीगु । थ्व पलाः ताःलाकेया निंतिं संस्थान दुने व पिने वय्कलं यानादीगु पहलं तःधंगु ज्या यात । माणिकलाल सर मदुगु जूसा थ्व निर्णय व निर्णयया कार्यान्वयन जुइमखु जुइ !”
खँय् भाय्यात जक कय्च्यानाः वयाच्वंगु गोरखापत्रया छगू शताब्दीसिबें ताःहाकःगु इतिहासय् थ्व छगू अभूतपूर्व ह्यूपाः खः, अले विश्वया हे पत्रकारिताया सन्दर्भय् नं छगू बिस्कं अनुकरणीय प्रयोग खः । सरकारया छगू हे जक भाय्यात प्रश्रय बीगु प्रवृत्तिइ परिवर्तन मवःनि तर सरकारी सञ्चार माध्यमय् नेपालभाषाया नापनापं मेमेगु भाय्यात दुथ्याकेगु थ्व सफलता आस याय्बहःगु दिशाय् छपलाः खः । अले थ्व कुतलय् नं माणिकलालया पलाः हे निर्णायक जुल ।
थूकथं नेपालभाषायात सरकारी ज्याख्यलय् थाय् बीकेगुया निंतिं माणिकलालया भूमिका उल्लेखनीय खनेदु व उत्प्रेरक खनेदु । वय्कलं जीवनभर कय्च्यानादीगु राजनैतिक सिद्धान्तकथंया व्यवस्थाया सवाः नेपाःमिपिन्सं काय्फूगु मदुनि, वय्कलं बिचाः यानादीगु स्तरया जातीय स्वतन्त्रता, भाषिक स्वतन्त्रताया स्वां ह्वय्फूगु मदुनि, तर वय्कःया अथक कुतलं अस्तित्वय् वःगु थ्व निगू सफलतां निस्वार्थ व निरन्तर कुतः सितिकं वनीमखु धइगु प्रमाणित याःगु दु । मांभाय्या निंतिं थःगु जीवन देछानादीम्ह तसकं हनेबहःम्ह माणिकलाल सरप्रति दूनुगलंनिसें बिचाः हाय्का !
