नेवाः एकता व नेवाः मुद्दा
अस्मीत मल्ल | पोहेलागा सप्तमी ११४१, माघ २२ बिहीवाः
आन्दोलनया सफलता केवल क्षणिक आक्रोश व भावानात्मक रपं मापन जुइमखु । छगू निश्चित लक्ष्य प्राप्तिया निंतिं ठोस कार्यनीति, दुर्दर्शी सोच व सफल कार्ययोजना आवश्यक जुइ । मखुसा आन्दोलनया बेग फसय् तनावनीगु खतरा दयाच्वनी । अथेहे आन्दोलनया स्वरुप नं न्ह्याबलें छगू कथं जक न्ह्यावनी मखु । गबलें आन्दोलन आक्रामक जुइसा, गबलें रक्षात्मक नं जुइफु । आन्दोलनया स्वरुप न्ह्यागु कथं न्ह्याकेगु खःसां दकलय् महत्वपूर्ण धइगु वैचारिक स्पष्टता हे खः । वैचारिक रुपं स्पष्ट जुयाः वनेफुसा जक आन्दोलनया वाफसं सकारात्मक लिच्वः पिहांवइ ।
नेवाःतय्सं आपालं आन्दोलन यात । ई कथं आन्दोलनया स्वरुप हिलाच्वन । चुक चुकय् वनाः साहित्यिक रचना ब्वनाः साहित्य सम्मेलनमार्फत आन्दोलन नं नेवाःतय्सं यात । दबुलिइ प्याखं क्यनाः अधिनायकवादी राज्य सत्ताया विरोध नं यात । जुलुस व भाषण यानाः नं सतकय् कुहांवल । न्यायपालिकाय् राज्यया विरुद्ध मुद्दा ल्वानाः नं आन्दोलित जुल । न्ह्यागु कथं आन्दोलित जूसां नेवाःतय्सं न्हापानिसें यानाच्वंगु आन्दोलनया छगू निश्चित उद्देश्य दुगु जुल – भाषिक व जातिय समानता । राज्य सत्ताया नेतृत्व तःक्वः ह्यूसां नेवाःतय् मुद्दाय् ह्यूपाः मवः । समता व समान अधिकारया निंतिं नेवाःतय्सं राणा शासन, पञ्चायति व्यवस्था, बहुदल नापं गणतान्त्रिक व्यवस्थाय् तकं थःगु सः ल्ह्वनाच्वंगु जुल । नेवाःतय्सं थुकथं ल्ह्वना वयाच्वंगु मुद्दामध्ये दकलय् उच्चतम माग धइगु स्वशासन व स्वायत्तता खत । नेवाःतय् आदिभूमिइ थःपिंसं हे शासन यायेदइगु कथंया नेवाः स्वायत्त राज्यया माग ।
थ्वहे माग तयाः नेवाःतय्सं ततःधंगु आन्दोलन यात । संविधानसभां न्हूगु संविधान च्वय्गु इलय् थुगु माग सशक्त जुयाः थ्वःगु खः । अथेखःसां संविधान निर्माणया इलय् नेवाःतय्सं ल्ह्वंगु मुद्दायात संविधानय् दुथ्याकेत ताःमलात । तर नं नेवाःतय् मंकाः मुद्दा व माग धाःसा कायम हे जुयाच्वंगु दनी । खतुं संविधान निर्माण लिपा थुगु मुद्दायात कयाः जुइगु आन्दोलनया स्वरुप धाःसा पानावन । झिंछक्वःगु नेवाः एकता दिवसया झ्वलय् हानं थ्वहे मुद्दाय् केन्द्रित जुयाः न्हूगु कथंया आन्दोलन याय्गु धासें ‘खोना घोषणा पत्र’ तकं जारी जूगु दु । घोषणापत्र जारी यासें नेवाः स्वशासनया निंतिं आन्दोलित जुइगु प्रतिबद्धता नं प्वंकूगु दु ।
आन्दोलनया निंतिं दकलय् न्हापां वैचारिक रुपं स्पष्टता आवश्यक जुइगु खःसा वया नापं कार्ययोजनाया विस्तृत खाका नं माः । आः हानं नेवाः स्वायत्त राज्यया निंतिं आन्दोलित जुइगु खःसा नेवाःतय्सं दकलय् न्हापां आःया नेवाः आन्दोलनया वैचारिक धरातल छक्वः स्वयाः मूल्यांकन याय्माःगु आवश्यकता दु । नेवाःतय् संगठनतय् अवस्थानिसें कयाः नेवाः नेतृत्व व आन्दोलनकारीतय् अवस्थातक मुल्यांकन जुइमा । थज्याःगु आपालं खँ आन्दोलन याइगु पक्षं गम्भीर रुपं बिचाः यायेमाःगु जुइ । थ्व नापं नेवाःतय् मुद्दा व नेवाः एकताया बारे नं गम्भीर सहलह जुइमाःगु आवश्यकता दु । थन थ्वहे निगू बिषयया बारे चर्चा यायेत्यनागु जुल ।
नेवाः मुद्दाय् स्पष्टता
ताः ई न्ह्यःनिसें नेवाःतय्त जुयाच्वंगु भाषिक, सांस्कृतिक व धार्मिक दमनया झ्वः थौंतक थ्यंगु इलय् भूमिपाखें विस्थापित याय्गु तकंया अवस्थाय् थ्यनेधुंकूगु दु । थौंया अवस्थाय् नेवाःत थःगु भूमिइ अल्पमतय् लाःगु जक मखु अनं विस्थापित जुइगु ज्या तकं जुयाच्वंगु जुल । थज्याःगु अवस्था मवय्मा धकाः नेवाःतय् नेतृत्वं ने.सं. १११७ निसें हे जातिय स्वशासनया मुद्दा ल्ह्वंगु खः । थःगु आदिभूमिइ थःपिंसं शासन याय्गु राजनीतिक अधिकार मदुसा नेवाःतय् अवस्था झन् झन् स्यनावनीगु भविष्यवाणी उबलय् हे नेवाःतय् नेतृत्वं याःगु खः । अनं लिपा वहे मुद्दायात कयाः निरन्तर थीथी कथंया संघर्ष नं जुल । थौं आपालं परिस्थिति हिलेधुंकूगु खःसां नेवाःतय्सं ल्ह्वनाच्वंगु माग पूमवनी । उकीया निंतिं संघर्ष यानातुं वनेमानीगु अवस्था दु ।
छुं नं माग थौंया कन्हय् प्राप्त जुइगु पक्कां मखु । उकीया निंतिं निरन्तर संघर्ष यानावनेमाः । अझ राजनीतिक अधिकारया मागया निंतिं वैचारिक स्पष्टता सहितया संघर्ष आवश्यक जू । तर आः स्वय्गु खःसा झी हे आन्दोलनकारी शक्तितय् दथुइ थ्व स्पष्टता मदुगु खनेदयाच्वंगु दु । झीगु मुद्दा नेवाः स्वायत्त राज्य खःसा उकिं थुखे उखे याय्गु मखु, निरन्तर उकीया निंतिं संघर्ष याय्गु खः । थुगु संविधानपाखें झीगु मुद्दा प्राप्त याय् फइमखु उकिं थ्व मुद्दा त्वःते वा थ्व स्वयां नायूगु मुद्दा जक ज्वनाः संघर्ष याय् धकाः जुयाच्वंपिं आन्दोलनकारीत झीसं खनामच्वनागु मखु । यदि थज्याःगु प्रवृत्ति ज्वनाः सुनां आन्दोलन याइसा झी स्पष्ट जुइमाः, अज्याःगु पक्षं नेवाःतय् मुद्दायात सहि दिशाय् थ्यंकी मखु । थौं प्राप्त जुइमखु, उकिं आन्दोलन मयाय् धइगु पराजित मानसिकतां आन्दोलनयात तिबः मखु झन् कमजोर याय्गु ज्या याइ ।
नेवाःतय् मुद्दा धइगु राजनीतिक अधिकारसहितया स्वशासन खः । थुगु मुद्दाय् स्पष्ट जूपिं छथाय् च्वनाः एकीकृत जुयाः वनेफुसा आन्दोलनं पाय्छिगु लँपु काय्फइ । थ्व स्वयां मेमेगू मुद्दा ज्वनाः मू मुद्दायात अलमल याइपिंसं नेवाः आन्दोलनयात कमजोर जक याइगु खतरा दु ।
नेवाः एकताया खँ
खोनाय् जूगु नेवाः एकताय् आः नेवाःत एकीकृत जुयाः नेवाः आन्दोलन न्ह्याकेगु व उकीया निंतिं नेवाःत एकताबद्ध जुइगु धासें थीथी पक्षय् आन्दोलनरत संस्थातय्सं पाः फय्गु ज्या यात । विडम्बना पाः फःगु छुं ई लिपा हे वहे झ्वलय् पाः फयाच्वंम्ह छम्ह व्यक्तिं मेम्ह व्यक्तियात कुंखिनाः सामाजिक सञ्जालय् पोस्ट वय्गु सुरु जुल । नेवाः एकता धासें पाः फय्गु अले नेवाःत एकताबद्ध मजूगु क्यनेगु कथं सामाजिक रुपं अभिव्यक्ति बीगु । नेवाः आन्दोलनया निंतिं थ्व थज्याःगु तःधंगु हाथ्या सायद हे मेगु छुं दइ । गबले तक नेवाः आन्दोलनकारीत एकीकृत व सहअस्तित्वयात स्वीकार यायेफइमखु उबलय् तक नेवाःतय् आन्दोलनं न्हूगु उचाई काय्त थाकुयाच्वनी ।
खँ केवल आःया जक मखु । झी हे आन्दोलनकारीत दथुइ सहअस्तित्व व नेवाःतय् विविधतायात नालामकाइगु आपालं दसूत दु । नेवाःतय् विविधतायात बाधा कथं काय्गु व उकीयात नेवाःत विभाजन याय्गु अस्त्र कथं छ्यलीपिं नेवाः आन्दोलनकारीत नं झी दथुइ मदुगु मखु । आन्दोलनयात शसक्त रुपं न्ह्याकायंकेगु खःसा थज्याःगु पक्षयात झीसं नजर अन्दाज यानाः वनेफइगु अवस्था मदु । नेवाःत दुने गणेशमान थज्याःपिं नं दु, नेवाःत दुने मरिचमान थज्याःपिं नं दु । उकिं सुयात नापं ज्वनाः वनेगु व सुयात त्वःताः न्ह्याः वनेगु धइगु स्पष्ट मजुइकं नेवाः आन्दोलन सशक्त जुइफइमखु । नेवाः आन्दोलन सफलताया सूत्र धइगु नेवाः एकता खः । तर एकता धइगु बिचाः व मुद्दाया आधारय् जूसा जक आन्दोलन सशक्त जुइफइ ।
अन्त्यय्
छुं नं आन्दोलन याय् न्ह्यः वैचारिक धरातलया बारे झीसं दुग्यंक अध्ययन याय्माः । अज्याःगु अध्ययन झी आन्दोलित जुयाच्वंपिं शक्तिया हे छाय् मजुइमाः, झीसं दुग्यंक सहलह ब्याकेगु आवश्यकता दु । वैचारिक धरातल स्पष्ट जूसा आन्दोलनया लक्ष्य व उकीयात प्राप्त याय्गु कार्यदिशा व कार्यनीति नं स्पष्ट जुइ । नेवाःतय्सं अप्वः धइथें राज्य सत्ता, दमनकारी शक्ति वा अधिकार हनन याइगु पक्षया मुल्यांकन यानाः आन्दोलन याय्गु यानाच्वंगु दु । थौं अज्याःगु पक्षया नापनापं थः दुनेया शक्तियात नं स्पष्ट रुपं मुल्यांकन याना वनेगु आवश्यकता दु । थुकिं हे नेवाः शक्तियात सशक्त यानाः न्ह्याः वनेत ग्वाहालि व तीबः बी ।
