नेवाःतय्त नेवाः राज्य म्वाःगु हे खत ला ?
नृपेन्द्रलाल श्रेष्ठ | पोहेलाथ्व षष्ठी ११४१, माघ ६ मंगलवाः
स्वनिगःया आदिवासी समुदायया रुपं परिचित अले हलिमय् हे संस्कृतिया तःमि धकाः नांजाःगु सभ्यता नेवाः । नेवाःत मेमेगु जातीय समुदाय स्वयां न्हापा हे संगठित जुइ, मुने सय्केधुंकूपिं खः । नेवाःतय् न्हापांनिसें हे थःपिन्त छुं समस्या वलकि व छुं लसताया ज्याखँ जुलकि हे गुथिया नामय् नं मुनेगु याः ।
अथेहे मेपि जनजाति स्वयां न्हापा नेपालय् राजनैतिक पार्टी चायेकाः उगु इलय् राणा बिरोधी गतिबिधि नं नेवाःतय्सं हे याःगु दु । नेपाःया दक्कले न्हापांगु राजनैतीक पार्टी नेपाल प्रजा परिषद नीस्वंम्ह शुक्रराज जोशी नेवाः हे खः । नेपालय् राणा शासनया अन्त्य यानाः प्रजातन्त्रया उदय यायेगु नितिं थःगु ज्यानया बलिदान ब्यूपिं प्यम्ह शहिदपिंमध्ये गंगालाल श्रेष्ठ, धर्मभक्त माथेमा व शुक्रलाल जोशी नं नेवाः हे जुल । नेपाल कम्यूनिष्ट पार्टीया संस्थापक मध्ये पुष्पलाल श्रेष्ठ, नरबहादुर कर्माचार्य अले तृल्सीलाल अमात्य, सहाना प्रधान, साधना प्रधान अले काँग्रेस नेतृ मंगलादेबीपिं नं नेवाः हे खत ।
उकिया नापं थीथी साँस्कृतिक ज्याखँया नामय् नेवाःत थौंतक नं मुनेगु त्वःतूगु मदुननि । नेपाल संवतया न्हूदँ हनेगु नितिं नं दँय्दसं नेवाःत मुनाः नेपाल संवत राष्ट्रिय संवत धकाः नारा थ्वय्केगु ज्या जुया हे च्वंगु दु । बुंगद्यःया जात्रा, जनबहाःद्यः जात्रा, येँयाःया इलय् कुमारी अले भैलःद्यः, गनेद्यःया रथ सालेत नेवाःत हे मुनाः हःस्ते हैंस्ते यानाच्वंगु दु । नेवातय्गु गुथियात स्वायत्तता बीमाल धकाः येँया फिब्बख्यलयु ऐतिहासिक रुपं मुंगु खः । थज्याःगु खँ ल्हानाच्वनेबलय् ल्वःमंकेमज्यूगु छगू दिं खः नेपाल सम्वत ११३० पोहेंलाथ्व नवमी । थ्व व हे दिं खः गुकुन्ह नेवाःत दक्कले न्हापां सकल नेवाःतय्गु मंकाः एजेन्डाया रुपय् राजनैतिक मुद्दा ज्वनाः लखौं नेवाःत छथासं मुंगु खः । थौं स्वयां झिंछदँ न्ह्यः नेपाल संवत ११३० पोहेंलाथ्व नवमीकुन्हु हे खः, गुकुन्हु नेवाः स्वायत्त राज्यया मागय् सः थ्वय्काः लखौं नेवाःत येँया दशरथ रंगशालाय् मुंगु खः ।
नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूया अगुवाइ नेपाली काँग्रेस, तत्कालीन माओवादीया नेवाः मुक्तिm मोर्चा, एमालेया भातृ संगठनलिसें थीथी जातिय खलःपुचः यानाः झीस्वंगू पुचः मुनाः नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः सर्घष समिति नीस्वंगु खः । व हे संघर्ष समितिया आव्हानय् सकलें दशरथ रंगशालालय् मुन । सकसिगु छगू सः, सकसिगु मंकाः एजेन्डा धइगु हे नेवाः स्वायत्त राज्यया स्थापना । उगु इलय् नेवाः स्वायत्त राज्यया नितिं नेवाः ध्वाँय् नं सार्वजनिक याःगु खःसा कलाकारतय् पुचः मुनाः जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठं च्वयादीगु नेवा स्वायत्त राज्यया राष्ट्रिय म्ये नं न्यंकूगु खः,
‘धुन दने धुन संन्ह्यलं झी, फुक्कं हे छम्ह जुइधुन,
झीगु लागाय् थः स्वयम् हे जः जुयाः धुन लुइधुन’
सशस्त्र द्वन्द्वलिपा खुल्ला राजनितिइ वय् न्ह्यः तत्कालीन माओवादी पार्टीं नेपाःया थीथी थासय् जातीय पहिचानसहितया राज्यया म्हगस क्यनाः थःगु राजनिति न्ह्यःने यंकूगु खः । व हे म्हगसयात साकार रुप बीत धासें तत्कालीन माओवादी पार्टीया भातृ सगंठन नेवाः मुक्ति मोर्चा नं नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संर्घष समितिया छगू घटक जुयाः समितिइ दुथ्यानाच्वंगु दुगु खः । तर उगु इलय् थ्व एजेन्डा मात्र माओवादी वा नेवाः मुक्ति मोर्चायागु जक मखु । लखौंया ल्याखय् नेवाःत मुनाः नेवाः स्वायत्त जिन्दावाद, नेवाः राज्यं हयां त्वःते धकाः नारा थ्वय्कूगु व ई नेवाःतय्गु नितिं ऐतिहासिक ई हे खः ।
रगंशालाय् लखौं नेवाःत मुनाः नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणा याःगु व दिंयात लुमंकाः आः दँय्दसं पोहेंलाथ्व नवमीया दिनस नेवाः एकता दिवस हना वयाच्वंगु दु । आः तक्क मदिक्क थुगु दिवस हनेगु ज्या जुयाच्वंगु दु । तर नेवाः स्वायत्त राज्यया आन्दोलनया नेतृत्व काःगु नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति धाःसा दिनाबीधुंकल । थःथः दथुइ हे विवाद व आन्तरिक कलहया हे हुनिं थौं नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति अस्तित्वय् मदय्धुंकल । आः समितिया थुगु दिपाः धइगु पूर्णविराम हे खत कि अर्धविराम जक खः धइगु खँ वय्कःपिन्सं हे स्यू ।
आः वयाः नेवाः स्वायत्त राज्यया आन्दोलन व नेतृत्व थुलि कमजोर जुयाबिल कि म्हिगः पहिचान विनाया संबिधान घोषणा याःगु इलय् नं थःथःगु राजनैतिक स्वार्थया कारणं उगु संघर्ष समितिं थःगु सः थ्वय्केमफुत । न्हापा छगू सः जुयाच्वंगु झिंस्वंगू घटक दुगु समिति लिपा वयाः छगु हे सः जुया पहिचानसहित संघीयताया सः थ्वय्केमफुत । थुगु समितिं नेपाःया संबिधान २०७२ दय्कूगु इलय् नेवाः स्वायत्त राज्यया नितिं दवाव बीगु ज्या याय्मफुत । उलि जक मखु, समितिया हे गुलिखे घटकं ला संविधानयात लसकुस यानाः दिपावली तकं याय्लात । तर छुं छुं घटकं धाःसा पहिचानया सः थ्वय्काः बिरोध यासें उगु दिनय् ब्लाय्क आउट याय्गु ज्या तकं जुल । संघर्ष समितिया घटकतय् एजेन्डा छगू हे मजुल, आः उपिं कुचा दलेधुंकल धइगु थनं नं स्पष्ट यानाबिल ।
वया लिपा स्थानिय निर्वाचनया लिसें प्रदेश सभा व प्रतिनिधि सभाया नितिं संसदीय चुनाव नं जुल । थुगु इलय् नं नेवाः स्वायत्त राज्यया पक्षधरतय्त त्याकेत छुं पहल जुइमफुत । प्रदेशया नां तय्गु खँ वल । राजनैतिक पार्टीतय्गु सहमति कथं प्रदेशया ना दुई तिहाइ बहुमतं तयेगु सहमति जूगु खः । आदिवासीया पहिचान व खुसिया पहिचानया विवादया दथुइ आःतक्क प्रदेश नं. १ व २ या नां तय् फुगु मदुनि । मेगु न्यागू प्रदेशया नामाकरण जुइधुंकल । उकिया झ्वलय् नेवाः स्वायत्त राज्यया खँ ल्हाल्हां, वागमती नेवाः प्रदेश धाधां, नेपालमण्डल धाधां अन्तिमय् वयाः प्रदेश ३ या नां वागमती प्रदेश हे जूवन । वागमती प्रदेश नामाकरण जुलं नं नेवाः स्वायत्त राज्याय आन्दोलनया नेतृत्व याःपिं सुनां गनं छुं हे दवाव वा विरोधया क्यनेमफुत । नेवाः स्वायत्त राज्यया शक्ति क्यनेमफुत । आःयागु पहःचहः स्वय्बलय् गनं नेवाः नेतृत्व धाय्काच्वंपिन्सं ३ नंं प्रदेशया नां बागमती स्वीकार याना छ्वय्धुंकूगु जकं मखुला थें च्वं ।
नेपाली कांग्रेस, माओवादी व नेकपा एमालेपिनिगु भातृ संगठन लिचिलेवं समिति कमजोर जुयावन । नेवाः स्वायत्त राज्यया आज्जु ज्वनाः सकलें मुंगु उगु दिंयात आःतक नं एकता दिवस धकाः हना वयाच्वंगु हे दु । समितिइ झिंस्वंगू घटक दुगुलिइ थौं वयाः नेवाः देय् दबू छगू जक ल्यं दनी । थुगुसी वयाः नेवाः एकता दिवस तकं मधाय्गु खँ वःगु दु । थुकियात नेवाः आन्दोलनया दिं कथं हनेगु धकाः यलया ख्वनाय् वना मुनेगु धाःगु दु । थुकथं छगू आज्जु ज्वनाः न्ह्याःगु दिंयात लुमंकाः हनावःगुलिइ आः मेकथं हे हनेगु खँ वल । धाय्बलय् आः नेवाःतय्त पहिचानसहित स्वायत्त राज्य नेवाः राज्य म्वाःगु हे खत ला ? कि नेवाः राज्ययात कयाः झी आन्दोलनय् वनेत ग्याःगु खः ?
