मातृभाषा पत्रकारिताः म्हिगःनिसें थौंतक
नृपेन्द्रलाल श्रेष्ठ | बछलागा पारु ११४२, जेष्ठ ३ मंगलवाः
बछलाथ्व चतुर्दशी। नेवाःलिसें सकल मातृभाषी पत्रकारतय् नितिं थ्व छगू महत्वपूर्ण दिन खः। थुगु दिनय् न्हापांम्ह मातृभाषी पत्रकार जगतमान वैद्य अर्थात धर्मादित्य धर्माचार्यया जन्म जूगु खः। थौंया हे दिनय् यलया चिकंबहिलिइ जन्म जूम्ह धर्मादित्य धर्माचार्यं नेपालभाषा माध्यमं बुद्धधर्म पत्रिका पिथनाः मातृभाषा पत्रकारिताया शुरुवात यानादिल। गुलि भव्य जुल वा मजुल, व ला जनता जनार्दनं फैसला याइ। तर मुक्कं देय् निर्वाचनमय जुयाच्वंगु इलय् थुगुसी नं झीसं वंगु आइतबाः धर्मादित्य धर्माचार्यया बुदिं हना।
धर्मादित्य धर्माचार्य व मातृभाषा पत्रकारिताया खँ ल्हाय्बलय् थन निता खँ वयाच्वंगु दु। छगू ला पत्रकारिताया खँ जुल, मेगु झीगु मांभाय्। युवा पुस्ताया दथुइ थौं नेवाः भाय् तनावनाच्वंगु छगू स्याःचाः नं दुसा नेवाः पत्रकारिता ख्यलं यानाः युवा पुस्ता दथुइ चाय्कं मचाय्कं भाषिक जागरण हयाच्वंगु बांलाःगु पक्ष छगू नं दु । छापा, श्रव्यदृश्यलिसें अनलाइन माध्यमय् नं नेपालभाषा माध्यमया पत्रकारिताया प्रभावकारी सक्रियतां लजगाःया ह्वःताः नं ब्वलंकाच्वंगु दु। थज्याःगु अवस्थाय् मातृभाषा पत्रकारिता ख्यलय् थःगु करिअर दय्केगु नितिं नं ल्याय्म्ह पुस्ता थुगु ख्यलय् आकर्षित जुयावःगु अवस्था दु। थज्याःगु अवस्थाय् नेवाः पत्रकारिता ख्यलय् दुहांवःपिं ल्याय्म्ह पुस्तां झीगु इतिहास नं सीकातय् आवश्यक जू।
न्हापा राणाकालय्, वयां लिपा पंचायती ब्यवस्थाय् नेपालभाषाया नापं मांभाय्या माध्यमं च्वसा न्ह्याकाच्वंपिं साहित्यकार नाप पत्रकारितापिन्त तकं दमन यानावःगु खः। नेपालभाषांसाहित्य च्वःगु धकाः सिद्धिचरण श्रेष्ठयात जेल तकं तःगु खः। पंचायती ब्यवस्थाय् छगू भाषा छगू भेषया नारा बियाः मेपिनिगु मातृभाषायात दमन याय्गु यात। वयां लिपा देशय् ०४६ सालय् बहुदलीय प्रजातन्त्र वल। हानं लोकतन्त्र व गणतन्त्र तकं वल। तर मांभाय्या बिकास याय्गुलि आःतक सरकार चलय् याःपिं सुनां नं गुबलें न बिचाः याःगु मदु। देशय् यक्व हे ब्यवस्थाय् ह्यूपाः वःसां खस भाय् ल्हाइपि व खस भाषां पत्रकारिता याइपिनिगु लागिं जक बांलाःगु दु सा मेमेगु भाषा व पत्रकारिता ख्यलय् आः न व हे हाथ्या दनि। थुकिं नं सी दु कि प्रजातन्त्र वा लोकतन्त्र धाःगु वःसां मांभाय् ल्हाइपिनिगु व पत्रकारिता याइपिनिगु लागिं आःतक छुं हे ह्यूपाः वःगु मदुनि। ब्यवस्था जक हिलां छुं हे जुइमखु खनी, जब तक बिचाः हिलेफइ मखु।
अथेहे, नेपालभाषाया पत्रकारिताया खँ ल्हाय्गु खःसा बुद्धधर्मया नामं धर्मादित्य धर्माचार्यं पत्रिका पिकाःगु नं थौं सच्छि दँ पूवनीन। थ्व हे नेपालभाषाया नापं मातृभाषाया न्हापांगु पत्रिका खः। थुगु पत्रिकां यानाः हे धर्मादित्य धर्माचार्य नेपाःया न्हापांम्ह मातृभाषी पत्रकार नं जूगु दु। नेवाः पत्रकारिताया खँ ल्हाय्बलय् नेवाःतय्सं थौं स्वयां ६७ दँ न्ह्यः हे नेपालभाषाया न्हिपौ पिकाय्धुंकल। फत्तेबहादुर सिंहया प्रकाशन व सम्पादनय् २०१२ भाद्र महिनाय् नेपाःया स्वंगूगु न्हिपौ व नेपालभाषाया न्हापांगु न्हिपौ ‘नेपालभाषा पत्रिका’ पिहांवःगु खः। नेपालय् न्हापांगु न्हिपौ धइगु ‘आवाज’ पत्रिका खः। वयां लिपा ‘समाज’ न्हिपौ वलसा ‘नेपालभाषा पत्रिका’ स्वंगूगु थासय् लाः। नेपालभाषा पत्रिका पिहांवःबलय् खय् भासं हे न्हिपौ अथवा धाय्, दैनिक पत्रिका पिमदंनि। थौंया इलय् पिहां वयाच्वंगु ‘गोरखापत्र’ दैनिक नं २०१७ सालय् जक न्हिपौ जूगु खः। चन्द्र शम्सेर प्रधानमन्त्री जूबलय् साप्ताहिक पत्रिकाकथं गोरखापत्र पिदंगु खः। अनंलि वालय् निक्वः जुयाः लिपा तिनि दैनिक जूगु खः।
नेपालभाषा न्हिपौ न्हापांगु दैनिक पत्रिका जूसां न्हापांगु नेवाः बुखँपौ वा समाचारप्रधान पत्रिकाया ल्याखं थनथाय् पासा बाःछिपौ नं ल्वःमंकेमज्यू। आशाराम शाक्यया सम्पादनय् च्वसापासाया प्रकाशनय् २००८ सालय् समाचारयात प्राथमिकता बियाः ‘पासा’ बाःछिपौ पिहांवःगु खः। लिपा थुगु पत्रिका दैनिया जुयाः छुं ई पिहांवःगु खःसां लिपा दिनावन। वाःपौपाखे स्वय्बलय् वि.सं. २०४१ सालय् पिहांवःगु ‘राजमति’ वाःपौ नेपालभाषाया न्हापांगु वाःपौ जूगु दु। वयां लिपा यक्व हे साप्ताहिक पत्रिकात पिहांवलसा गुलिखे ईलिसे दिना नं वन। छगू इलय् तसकं लोकंह्वाःगु, अतिकं बय्बय् जूगु नेपालभाषाया साप्ताहिक पत्रिकात इनाप वाःपौ, देशय्मरुझ्याः वाःपौ नं थौंया इलय् निरन्तर जुइ मफय्धुंकल। इनाप पत्रिकां नेवाः पत्रकारिता ख्यःयात तःम्ह हे पत्रकारत उत्पादन याःगु दु। उगु इलय् इनाप पत्रिकाय् ज्या याःपिं आपाःथे पत्रकारत थौंतक नं पत्रकारिता क्षेत्रय् सक्रिय हे दनि।
लिपा २०४४ सालय् ‘विश्वभूमि’ नामं मेगु न्हिपौ पिहांवल। चर्चा वा लोकप्रियताया खँ ल्हाय्बलय् विश्वभूमि नं उलि हे चर्चित पत्रिका खः। नेवाःतय् दथुइ जक मखु, गैर नेवाःतय् दथुइ हे उलि हे लोकंह्वाःगु विश्वभूमि न्हिपौ ०४६ सालया जन आन्दोलनया इलय् ला तसकं हे बय्बय् जूगु खः। उगु इलय् विश्वभूमि न्हिपौ नेपालभाषा मथूपिन्सं तकं मात्तुमालाः ब्वनेगु याः। थुगु न्हिपौ ०४६ सालया आन्दोलनया इलय् न्हि हे स्वक्वःतक नं पिकाय्गु याःगु खः। थ्व पत्रिका नं थौं इतिहासया पानाय् जक सीमित जुइमाःगु दु।
थुलितकया ई धइगु नेवाः अथवा मातृभाषा पत्रकारिताया नितिं तसकं थाकूगु ई खः। म्हिगः राणा शासनया इलय् समाचार च्वःगु आधारय् जेलय् कुनाबीगु यानाच्वंगु खः। अथे हे, ३० दँ न्ह्यः पंचायती व्यवस्थाय् नं सरकारया बारे च्वल कि जेलय् लाःपिं यक्व दु। ०४६÷४७ सालया जनआन्दोलन लिपा देशय् बहुदलीय व्यवस्था वल। व धुंकाः मातृभाषा पत्रकारिताय् जुयाच्वंपिन्सं ह्यूपाः वइगु आशा याःगु खः। तर नं सरकारय् च्वंपिन्सं गबलें नं भाषिक पत्रकारिता ख्यलय् ह्यूपाः हय्गु कुतः मयाः। देशय् लोकतान्त्रिक गणतन्त्र वय्धुंकूगु अवस्थाय् तकं सरकारं पत्रकारिता क्षेत्रय् ह्यूपाः हय्गु गबलें स्वःगु मदु।
नेपालय् थौंया अवस्था स्वय्गु खःसा मातृभाषाय् मेपिनिगु पत्रिका स्वयां नेपालभाषाया यक्व पत्रिका दु। आःया अवस्थाय् नेपालभाषा छगू न्हिपौ, प्यंगू वाःपौ, निगू बाःछिपौ, खुगुलिं मल्याक्क लय्पौ पिहां वयाच्वंगु दु । न्यागू अनलाइन, स्वंगू टिभि च्यानल व छगू एफ.एम. नेपालभाषां न्ह्यानाच्वंगु दु। उकिया दथुइ छगू न्हूगु सोच ज्वनाः, थनिं गुदँ न्ह्यः २०७० साल फागुन २७ गतेया दिनय् नेवाः पत्रकारिता ख्यलय् ‘लहना’ वाःपौ पिकयागु खः। लहना वाःपौ थौं च्यादँ फुनाः गुदँय् क्यंगु दु। नेपाःया प्रेस ख्यलं फयाच्वंगु हाथ्याया नापं नेवाः ख्यलय् छगू न्हूगु सोचलिसें हरेक हाथ्याया सामना यानाः लहना वाःपौ पिदनाच्वंगु दु।
नेपालभाषाया पत्रिकाय् दकलय् न्हापां ब्लोअप पिकाय्गु ज्या लहना वाःपौपाखें हे जूगु खः। लहना वाःपौ स्वयां न्ह्यः नेवाः अथवा मेमेगु भाय्या पत्रिकाया नितिं ब्लो–अप धयागु कलाकारतय्गु नितिं जक खः। ब्लो–अपय् संकिपा ख्यःया कलाकार अथवा पप गायक गायिकातय्गु ग्ल्यामरस फोटो जक पिदनीगु खः। लहना वाःपतिं नेवाः ब्यक्तित्वपिनिगु ब्लो–अप पिथनेगु यात। लहना वाःपतिइ कलाकारया नापं पत्रकार, व्यापारी, समाजसेवी नापं थीथी ख्यलय् योगदान बियाच्वंपिनिगु ब्लोअप पिदंबलय् थुकिं नं छगू कथंया क्रान्ति हल। व धुंकाः नेपालभाषा ख्यलय् जुयाच्वंपिनिगु थीथी गतिविधियात नं ब्लोअपय् पिथनेगु ज्यां पत्रकारिता ख्यलय् ब्लो अपया खँय् छगू न्हूगु कन्सेप्टया विकास जुल।
गुलिं पत्रिका पिदन, लिपा वनाः दिना नं वन। दिनावंगुया थीथी कारण दय्फु तर आर्थिक पक्ष नं प्रमुख कारक जुइफु। पत्रिका पिकाय्त आर्थिक पक्ष बल्लाकेत दकलय् माःगु विज्ञापन नं खः। सरकारं याइगु विज्ञापनय् गबलें नं स्थानीय भाय् छ्यलेगु कुतः यानाच्वंगु मदु। स्थानीय सरकार, प्रदेश सरकार व संघीय सरकारपिन्सं बीगु सुचंत स्थानीय भासं नं बीगु अवस्थाय् मातृभाषा पत्रिकायात छगू तिबः जुइफु। ०६२÷६३ सालया जन आन्दोलनं देसय् संघीय गणतन्त्र हय्धुंकूगु दु। बहुल जाति, भाषा, धर्म धकाः राष्ट्रिय गानय् हाःसां पत्रकारिता क्षेत्रनिसें प्रशासकीय क्षेत्रतकं आःतक नं छगू हे भाषाय् जक लिकुनाच्वंगु दु। वलिसें मेमेगु थीथी कारणं नं पत्रकारिताया थौंया ई तसकं चुनौतीपूर्ण जुयाच्वंगु इलय् मातृभाषा पत्रकारिता अझ चुनौतीं जाः। अजाःगु हाथ्यायात पार यानाः मातृभाषा पत्रकारिता ख्यलय् व्यावसायिक पत्रकारिताया विकास याय्गु, न्हूगु परिकल्पना, न्हूगु खुराकलिसें घटना, विचारयात विश्लेषणात्मक ढङ्गं प्रस्तुत यानाः पाठकयात सत्य, सन्तुलित व विश्वसनीय बुखँ बीगु ज्याय् लहना न्ह्यानाच्वंगु दु, सदां न्ह्यानां तुं च्वनी।
