स्वनिगःया फोहरया स्थायी समाधान : छगू म्हगस जक – १
राजेन मानन्धर | तछलागा अष्टमी ११४२, असार ७ मंगलवाः
बाःछि ति दुःख जुइकाः अन्तय् स्वनिगःया फोहर व्यवस्थापन आःयात जूसां जूगु दु । फोहर धमाधम मुनेगु शुरु जूगु दु । मनूतय् सासः ल्हाय् छिनावःगु दु । थ्व हे स्थायी समाधान ला मखु, अय्नं शहरीतय्गु मिखाया न्ह्यःने फोहर मदयावंगु दु । थ्व हे झ्वलय् स्वनिगःया फोहर व्यवस्थापनया ज्यायात कयाः भचा दुवालेगु कुतः थन जुइ ।
आःतकया अवस्था थथे दु । येँ महानगरपालिका व फोहर वाय्यंकीगु थाय् (अथे धइगु ककनी गाउँपालिका, धुनिबेंसी नगरपालिका आदि) या स्थानीय जनप्रतिनिधितय्गु दथुइ सहमति जुइवं बाःछि न्ह्यःनिसें राजधानीयात हे अस्तव्यस्त अले जनस्वास्थ्यया ल्याखं खतरा हे जुयाच्वंगु फोहर झिन्हु वा झिंन्यान्हु दुने वाय्यंकेगु धाःगु दु । येँ महानगरपालिका वातावरण व्यवस्थापन विभागं शुक्रबाः १ सय ५३ व शनिबार करिब २ सय ५० ट्रक फोहोर बन्चरे ल्यान्डफिल साइटय् वाय्यंकल । आः न्हिं करिब ३ सय ट्रिपर फोहोर विसर्जन जुइ ।
तर थ्व उलि अःपुक जुइमखु, थज्याःगु तःगु सहमति पुलांपिं मेयर केशव स्थापित व विद्यासुन्दर शाक्यपिन्सं याय्धुंकल । आःया सहमतिइ १ महिना दुने गाडीं फोहोरमैलाया फोहोर लः (लिचेड) पिने मज्वय्क फोहोर ढुवानी याय्त सवारी साधन व्यवस्था याय्गु, ३ महिना दुने सडक व मतया व्यवस्थापन याय्ग, दुई महिना दुने लिचेडया वैज्ञानिक व्यवस्थापन याय्गु, ३ महिनादुने बन्चरे डाँडा जःखःया छेँटहरा क्षतिपूर्तिसम्बन्धी निर्णय याय्माःगु खँ उल्लेख दु । तर यथार्थय् शहर भचा सफा जुलकि थनया सरकारं प्रतिवद्धा पूवंके ल्वःमंकी अथवा स्थानीय जनताया माग अप्वइ, थ्व थनया पुलांगु बाखं खः ।
मनू गन दइ, मनुखं गन थीथी न्हून्हूगु वस्तुया प्रयोग याइ, अन फोहर जुइ । विशेष यानाः प्लास्टिक थज्याःगु याकनं ध्वगिना मवनीगु बस्तुया प्रयोग जुयावःलिसे फोहरया मात्रा अप्वयावनीगु खः । स्वनिगःया खँ ल्हाय्गु खःसा थन मनूतय् सभ्यताया विकास जूगु म्ह्वतिं नं निद्वः दँ दत धकाः इतिहासकारतय्सं धाइ । अबलय्निसें हे थन फोहरया उत्पादन जुल धकाः धाय्फु । तर अबलय् थन व हे कथं व्यवस्थापन जुयावन, थुकियात समस्याया रुपय् स्वय् हे म्वाः । च्व, खि थज्याःगु मनूतय्गु शरीरं प्राकृतिक रुपं उत्पादन जुइगु फोहरयागु व्यवस्थापन याय्गु तकं थनया आदिवासी नेवाःतय्के थःगु हे प्रविधि दु । उकियात तकं थनया मनूतयसं माःकथं छ्यलाः थनया कृषि व्यवस्थायात तकं ग्वाहालि यानाच्वंगु झीसं स्यूगु हे जुल । अथे जुयाः ला थन झीगु हे बस्ती सिथय् सिथय् बाः वनाच्वंगु खुसि बागमति, विष्णुमति, हिजाखुसि, तुखुचा आदि झीगु लागि धः मखु तीर्थ जुयाः न्ह्यानच्वन ।
काठमाडौं केन्द्रित विकास
येँ व स्वनिगलय् फोहरया समस्या वःगुया मुख्य कारण धइगु हे नेपालया येँ केन्द्रित विकास खः । विकासया क्रमय् देशय् अनेक अनेक परिवर्तन वल । न्ह्यागु हे परिवर्तन वःसां थुकिया अन्तत्वगत्वाः परिणाम धइगु देशया यक्व स्वयां यक्व जनसंख्या काठमाडौं केन्द्रित जुल । न्ह्याथाय्जाःपिं मनूतय्त नं थ्व हे येँय् च्वनेमाःगु जूबलय् थन फोहर अप्वइगु स्वभाविक खः ।
जनसंख्याया चाप
गुलि गुलि जनसंख्या अप्वइ, उलि उलि हे फोहर अप्वइ । थ्व सामान्य नियम हे जुल । न्हापा गथे थनया फोहर थन हे व्यवस्थापन जुइगु खः, व लिपा जूलिसे सम्भव मजुयावन । विकल्प, समाधानया उपाय मालेमाल । थपाय्धंगु स्वनिगलय् गुलि मनूत च्वनेज्यू धइगु गनं ल्याःचाः मदु । येँयात विश्वया हे छगू यक्व जनघनत्व दूगु शहरत मध्ये छगूया रुपय् काइ । मनू जक अप्वल थन, तर व्यवस्थापनया साधन बढेमजुल ।
फोहर उत्पादन
हरेक यक्व मनू दुथाय् फोहर यक्व दइमखु । थ्व अन च्वंपिं मनूतय्गु शिक्षा, नैतिक शिक्षा, संस्कार व सभ्यताया खँ खः । गुलिस्यां यक्व फोहर याइ, गुलिस्यां म्ह्वः । फोहर यक्व जनावर पंक्षीं याइगु मखु, मनूतय्सं हे याइगु खः । कमसल सामानया व्यापार, सफाइप्रति चेतनाशुन्य, अले फोहर यक्व वाइपिं मनूत धनी धइगु सोचाईँ न थन स्यंकाच्वंगु दु ।
फोहर उत्पादन याःपिन्सं फोहर छुटे मयाइगु, छेँ दक्व थःत म्वाःगु बस्तु फोहर धकाः वाय्हइगु, थःथाय् छेँ जक सफा जूसा गाः अले फोहर व्यवस्थापन मजुयाच्वंगु इलय् तकं निन्हुप्यन्हु छेँय् दुने फोहर तयामतइगु थज्याःगु प्रवृत्ती नं थन भयावह दु ।
फोहर विभाजन
फोहर अःपुक धाय्गु खःसा स्वता कथंया जुइ — ध्वगिनावनीगु, हानं छ्यले ज्यूगु व हानं छ्यले नं मजिउगु ध्वगिना नं मवनीगु । झीसं अःपुक थःत मयःगु व म्वाःगु दक्व छथाय् हे घलंमलं यानाः वांछ्वइगुलिं हे जक झीगु फोहर यक्व दइगु खः, मखुसा झीसं वानाच्वागु फोहरया स्वब्वय् छब्व जक डम्पिङ साइतय् यंकूसा गाः।
उकिं गनं फोहोर पिहाँवइ, छेँ, पसः वा उद्योग वा अस्पताल, अन हे फोहोरया बर्गीकरण यानाः वांछ्वय्गु जिम्मेवारी नागरिकतय्सं काल धाःसा महानगरपालिकायात थ्व ज्या बछि स्वयाः अप्वः हे अःपुइ अले व्यवस्थापन नं सुथां लाक्क न्ह्याइ । अथे मयाइपिं छेँ थुवाः, बालं च्वनीपिं व उद्योग संचालकतय्त सजाय व जरिमानाया कानुन कडा मयाकं आःयात थ्व उलि अःपुक जुइगु धाःसा मदु।
न्हापां बायोडिग्रेडेबल फोहरयात छेँय् हे मल दय्केगुपाखे, वा ट्रान्सफर स्टेशनय् हे मल दय्केगुयात प्राथमिकता बीमाल । थुकिया लागि छेँय् छेँय् हे फोहर अलग अलग डस्ट बिनय् तय्माल, अलग अलग गाडीइ काः वय्माल, अनं ट्रान्स्फर स्टेशनया अलग अलग थासय् स्टोर जुइमाल, मल दय्केगु कारखाना दय्माल, रिसाइक्लिङ प्लान वय्माल, अले व हे कथं व्यवस्थापन जुइमाल । मखुसा छेँय् छेँय् यानागु मिहेनत बेकार वनी ।
फोहर व्यवस्थापन
फोहरया उत्पादन जुइधुंसेंलि, व झीत मयःगु वा मनिंगु खःसा उकिया उचित व्यवस्थापन मयासे मगाः । तर छुकियात व्यवस्थापन धाय्गु धइगु तःधंगु न्ह्यसः दु । उत्पादन याय् गुलि अःपु, व्यवस्थापन याय् उलि हे थाकु । ततःधंगु देसय् नं फोहर उत्पादन यक्व याइ तर व्यवस्थापन प्रभावकारी व कम ध्यबां जुइमखु । मनूतय्सं कर पुलीगु जुयाः नगरपालिकायाके यक्व ध्यबा दइ, उकिं माःगु माःथे याय्गु स्वयाः न्ह्याथे यानाःसां ध्यबा खर्च यानाः हे फोहरयात थःगु वा नागरिकतय्गु मिखां तापाकाबी । अथे जुल धाय्वं नगरप्रमुख वा नगरपालिका कर्मचारीतय् यक्व खँ न्यनाच्वनेमालीमखु । सामान्य जनता फोहर गन वाय्यंकल, व गुलि हानिकारक जुइफु धकाः वास्ता यानाच्वनीमखु । अथे जुयाः यक्व देशं फोहर धइगु कि समुद्रय् वाइ, कि मरुभूमि वा निर्जन थासय् वाइ ।
अथवा अःपुक च्याकाछ्वइ ।
\झीथाय् नं व हे समस्या खः । गुलि यात मल दय्केगु, गुलियात गन गथे यानाः रिसाइकल याय्गु वा रियुज याय्गु, मेगुयात गन च्याकेगु वा ल्हाकेगु धइगु स्पष्ट नीति निर्धारण जुइमाल ।
कथहं .
