गथांमुगः नखः
श्रीकृष्ण महर्जन | दिल्लागा त्रयोदशी ११४२, साउन १० मंगलवाः
स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु थीथी कथंया जीवन्त संस्कृतितमध्ये छगू महत्वपूर्णगु कथं नालातःगु दु गथांमुगः नखः। दँय्दसं दिल्लागा चः¥हेखुनु हनीगु थुगु नखःनाप स्वापू दुगु गथांमुगःयात थीथी कथंया व्याख्या यानावःगु दु । गथांमुगःयात त्रिशक्ति त्रिपद भैरव, शिवया प्रतिक, अर्धनाट््येशवर, उमामहेश्वरया प्रतिक जक मखु घण्टाकर्ण धकाः तकं धाय्गु यानाच्वंगु दु। गथांमुगः नखः झिंप्यंगूगु शताब्दीया इलंनिसें हे न्ह्याकावःगु नखः खः धकाः तकं धयावःगु दु।
गथांमुगः नखःया दिंयात तान्त्रिक विधिया ल्याखं तसकं महत्वपूर्णगु दिं कथं नं नालातःगु दु। उकिं ततःधंगु सिद्धि जुइगु दिं धकाः नं नालातःगु दु। तसकं कडागु दिं कथं नालातःगु गथांमुगः चः¥हेखुनु स्वनिगःया गांगामय्निसें त्वाःत्वालय् तकं गथांमुगः दय्का वाय्यंकेगु यानाच्वंगु दु। गथांमुगः चः¥हेखुनु चिचीधीपिं मस्तय्त नँयागु कलि न्ह्याकेगु, ततःधीकःपिन्सं पञ्चधातु नँ, ली, सिजःय अंगू न्ह्याय्गु चलन दु। कडागु दिं जूगुलिं भूतप्रेतं थीमफय्माः धकाः अथे अंगू न्ह्याय्गु व कलि न्ह्याकेगु यानावःगु दु।
गथांमुगः दय्काः वाय्यंकीगु चलन
येँया थाय्थासय् दुवातय् गथांमुगः थनेगु चलन दु। अले हाःनाः मदुम्ह छम्ह मचायात गथांमुगःया लागा धकाः उगु थासय् छेँय छेँय्नापं पसलय् पसलय् तकं छ्वयाः अजाजय् हाः धकाः हाय्काः ध्यबा फ्वंके छ्वय्गु चलन दु । अले उम्ह मचायात हे गथांमुगः क्वःथय्के बीकाः देशं पिने अर्थात बस्तीं पिने तक लुयायंकाः गुसिइ चुइके यंकेगु चलन दु।
गथांमुगः दय्केगु नितिं स्थानिय मनूत हे सक्रिय जुइ। गनं न्हाय्पं कथिया स्वपा तुति दय्का गथांमुगः दय्केगु चलन दुसा गनं गनं छ्वालीया नं गथांमुगः दय्केगु चलन दु। हासाय् रंगं लाखेया ख्वाःपाः थें जुइक च्वयाः गथांमुगः धकाः तय्गु नापं लैंगिक रुपं नं अप्वः याना मिजंम्ह धकाः सीदय्काः अथे कलात्मक कथं गथांमुगः दय्केगु याइ। उलि जक मखु, न्हापा न्हापा जूसा मिसा मस्तय्सं कापःया भम्चा दय्काः म्हितेगु चलन दुगु इलय् अज्वःपिं भम्चायात गथांमुगलय् खाय् यंकेमाःगु चलन तकं दुगु खः।
अथे दुवातय् दुवातय् दय्कूगु गथांमुगःयात गनं गनं च्याका छ्वय्गु चलन दुसा गनं गनं खुसिइ चुइका छ्वय्गु चलन दु। अथे गथांमुगःयात लुया यंकेगु इलय् मिजं मस्तय्सं न्हाय्पं कथिं दायाः वनेगु नं चलन दु। अले खुसिइ चुइका वय्धुंकाः वा वांछ्वया वय्धुंकाः गनं गनं ला छगू कथं मिजं मस्तय्सं नारा लगे यानाः वाय्गु चलन दु। अथे गथांमुगः लुया यंकाः वइगुयात हे दुवातय् च्वंम्ह भूत वाय्यंकेगु धाइ। अर्थात गथांमुगःयात भूतया प्रतिक बियामच्वंगु नं मदुगु मखु। अप्वः यानाः गां गामय् अज्वःगु चलन आः तकं ल्यंद नि। इपिं मिजं मस्तय्सं प्वाःस्याःपीस्याः मयः मयः, छ्यंस्यां प्यंस्याः मयः मयः धकाः नापं थःगु स्वास्थ्यय् बांलाय्मा, विकार अर्थात ल्वय् मवय्मा धकाः नारा लगे यानावइगु खः। उगु कथं हाला वय् धुंकाः थःथःगु वस्तीइ दुने च्वंगु पुखुलिइ म्हिताः अर्थात लाल कयाः (धरं ब्वानाः) वा ख्वाः सिलाः जक छेँय् दुहां वनेमाःगु चलन दु।
गथांमुगःयात मिजं मस्तय्सं हे लुया यंकीगु नापं दकले अप्वः मिजं मस्त हे सक्रिय जुइगु जुयाः हे जुइ थुगु नखःयात काय्मचा नखः नं धाय्गु यानावःगु दु । थुगु कथं सामुहिक रुपं गथांमुगः थौं तक नं नेवाःतय्सं हना वयाच्वंगु दु।
छेँय् छेँय् नं भूत वाय्गु चलन
गथांमुगः नखःखुनु नेवाःतय्सं थःथःगु छेँय् बँ थिलेगुनिसें सुचुपिचु याय्गु चलन दु। अझ गुलिं गुलिसिनं ला अनिवार्य रुपं म्वः ल्हुइमाः धकाः तकं धाय्गु यानाच्वंगु दु। यलया नेवाःतय्सं ला झन थःथःगु छेँय् नं पिने न्हाय्पं कथि तियातय्गु चलन दु। नेवाःतय्सं थःथःगु छेँया लुखाय् नँया की अर्थात स्वकिं दुगु की ताय्गु तकं याइ। उकियात प्याकिं धाइ। अथे प्याकिं ताय्गु नं छगू कथं भूतप्रेत दुहां वय् मफय्माः धकाः खः।
न्हिनय् त्वाःत्वालय् च्वंगु भूतया प्रतिक गथांमुगः वाय् यंके धुंकाः बहनी जुइवं थःथःगु छेँय् नं छ्वालिप्वाःया भूत दय्का हाः भूत धकाः च्याकाः दुवातय् दुवातय् वाय् यंकेमाःगु चलन दु । उगु इलय् भूतया प्रतिक छ्वालिप्वालय् घाँय् न्हाय्कं, च्वाकं, बःसिकचा थीथी कथंया घाँय् तयाः हासाय् द्यःने तयाः पूजा याइ। उगु इलय् सौ तयातःगु सलिंचाय् थःथःगु छेँय् वइपिं पति, कुसि तकं लानाः तयाः छप्वाः ल्हातं छ्वालिप्वाः च्याकाः, मेगु ल्हातं सौ दुगु सलिंचा ज्वना हाः भूत धकाः हाहां छेँया फुक्क क्वथाय् क्यनाः वाय् यंकेगु चलन दु। अले छ्वासय् वनाः अथे भूतया प्रतिक छ्वालिप्वाः च्याकाः वाना वय् धुंकाः नुसलाः कया अर्थात शुद्ध जुयाः सरसफाई यानाः जक छेँय् दुहां वनेमाःगु चलन दु। उलि जक मखु, अथे छेँय् दुहां वनेवं तलय् थहां वनेत खिचाक्वःचा अर्थात छेलिं च्वय् मातनय् थ्यने न्ह्यः च्वनाः चीसाःभ्याः चिपं थियाः जक क्वथाय् दुहां वनेमाःगु चलन दु। उगु कथंया चलन थौंकन्हय्तक नं गांगामय् दु। गनं गनं ला गांयापिं फुक्क हे मनूत झ्वःलिक छ्वालिप्वाः च्याकाः गामं पिने वाय् हय्गु चलन नं मदुगु मखु। गथांमुगः नखःखुनु यक्व तःधं जुइक नखःया रुपय् हनेगु मयाःसां नेवाःतय्सं तसकं महत्व बियाच्वंगु खनेदु।
गथांमुगः नखः हनाच्वंगुया अर्थ
बास्तवय् गथांमुगः नखः हनेगु अले भूत वाय्गु धइगु सिनाज्या अर्थात वा पीइगु ज्या क्वचाय्धुंकूपिन्सं जक याइगु खः। उकिं सिनाज्या क्वचाःगुया संकेत बी कथंया नखः गथांमुगः खः धाय्फइगु अवस्था दु। अले गथांमुगः नखःतकया दुने नं वा पी सिमधल अले गुन्हुपुन्हितकया दुने क्वचाल धाःसा गुन्हुपुन्हिखुनु हे थःथःगु छेँय् नं भूत वाय् यंकेगु चलन दु। उकिं नं सिनाज्या क्वचाल धकाः हनीगु नखः हे गथांमुगः खः धकाः धाय्फइगु अवस्था दु। उलि जक मखु, त्वाःत्वालय् दुवातय् थनीगु अले लुयायंकीगु गथांमुगः धइगु त्वाःया फोहरयात भूतया प्रतिक दय्काः यंकीगु कथं नालातःगु दु। थ्व छगू कथं फोहरयात विषर्जन याय्गु खः। अले थःथःगु छेँय् नं न्हाय्कं, च्वाकंनापं थीथी कथंया कंनापं घाँय् तयाः च्याकाः वाय् यंकेगु धइगु नं सरसफाइ याय्गु हे खः।
न्हापा न्हापा जूसा वा पीगु नितिं लच्छितक लगातार बुँइ वनाच्वनीगु अले थःगु हे छेँय् त्वालय् बुया वयाच्वनीगु थीथी कथंया घाँय्यात भूत नालाः वाय् यंकेगु खः नं धाइ। उकिं गथांमुगः नखःयात थाय् थाय्पतिकं थःथःगु कथं हनावःगु जूसां थ्व नितान्ति बुँज्यानाप स्वापू दुगु अले फोहरनाप स्वापू दुगु अझ धाय्, सरसफाई याय्गु नखःया रुपय् काय्माःगु अवस्था दु। न्हापा न्हापायापिं मनूतय्सं फोहरयात विषर्जन याय्गु दिं हे क्वःछिनाः अथे गथांमुगः नखः सलंसःदँ न्ह्यःनिसें हनावःगु नखः खः धकाः नालाकाय्फु।
उलि जक मखु, मूल ज्या कथं नालातःगु वा पीगु ज्या सिनाज्या क्वचाल धकाः घोषणा याय्गु अले मनोरंजनया नितिं गुंला लाखे पिकाय्गु ई वल धकाः बीगु संकेत खः गथांमुगः। उकिं हे जुइमाः, गांगामय् आःतकं गुगु थासय् वा पीगु ज्या याइपिं यक्व नेवाःत दु अर्थात बुँज्या याइपिं नेवाःत दुगु थासय् गथांमुगः नखःनिसें बहनी बहनी लाखे पिथनेगु तकं याइ। अले त्वाःत्वालय् दाफा थाय्गुनिसें सांस्कृतिक बाजं थाय्गु, प्याखं स्यनेगु लगायतया ज्या याइ। सिन्खः अर्थात सिथि नखःनिसें दिनाच्वंगु सांस्कृतिक बाजं थाय्गु, न्ह्याइपूगु ज्या गथांमुगःनिसें सुरु याय्गु अले व हे गथांमुगःनिसें फुक्क कथंया नखःत झ्वःलाक वइगु जुयाः गथांमुगःयात छुमा नखः नं धाय्गु यानावःगु दु। बुँज्यानाप स्वापू दुगु जक मखु, नखःचखः सुरु जुइगु संकेत कथं नं नालाःवःगु गथांमुगः नखःया महत्व थौंया इलय् नं नेवाःतय्सं बियावःगु अवस्था खनेदु।
