जिगु नुगलय् च्वंम्ह सत्य मोहन
राजेन मानन्धर | कौलागा अष्टमी ११४२, कार्तिक १ मंगलवाः
मनूत गुलि म्वाइ ? म्वाय्गु धइगु हे सीत खःसां सीगु धइगु सुयातं मयः । तर सु गबलय् सी धइगु सुनां मस्यू । गुम्हं लाइमखुत धकाः अस्पतालं लितछ्वयाहःम्ह दं दं धिसिलाक्क म्वानाच्वनी, गुलिं छुं म्वाःम्ह लुफिं जक हानाः नं मदय्यः । उकिंला मृत्यु धइगु छगू अज्याःगु अनिश्चितता गुगु गबलें निश्चित जुइमखु धाइगु ।
नेपालीत म्वाइगु धइगु हे अप्वलय् ७२दँ धाइ । उकी स्वचकं ला थ्व उमेर तक थ्यनी हे मखु, गुलिं कुपोषणं वनी, गुलिं, वासः याके मखनाः वनी, गुलिं भवितव्यय् लाइ । गुलिं गुलिं जक जंक्व याय्खनी, व उमेर तक थ्यन कि ला द्यः थें मानेयानातइ, अथवा धाय्गु खःसा उकियात अपवादया रुपय् काइ । उकिसं सछि दँ थ्यनेगु धइगु ला च्यागूगु आश्चर्य हे धाःसां ज्यू । झीगु देशय् आः सछि दँ पुलेधुंकूपिं शायद पतिंचाय् ल्याःखाय्त हे जक दइ जुइ । उकिसं पूरा होस हवासय् ल्याय्म्हया जोश पिकयाः थी थी समाज सेवाय् तकं संलग्न जुयाः म्वानाच्वंपिं झन् गुलि दु जुइ ? झी वाङमय शताब्दी पुरुष, संस्कृतिविद् व साहित्यकार डा. सत्यमोहन जोशी छम्ह अज्याःम्ह हे अपवाद जुयाः झी न्ह्यःने म्वानावन, गुम्ह १०३ दँया उमेरय् तकं यक्वसिया लागि प्रेरणा जुयावन ।
आइतबाःसुथय् वय्कः मन्त धइगु न्यनेमाःबलय् छझाःला निःशब्द, स्तब्ध अले सिमां कुतुंवःम्ह थें हे जुल । खतुं थ्व अथे अप्रत्याशित ला मखु, अज्याःगु आश्चर्यजनक उमेर, उकिसं तःहाकः हे मफयाच्वंम्ह अले सिकिस्त धकाः हे स्वन्हु न्ह्यःनिसें खबर वयाच्वंगु । झीसं स्यू झी सीमानि धइगु, तर मदइगु धइगु सह याय् थाकुइगु खनी । मदइगु धइगु मदइगु हे जुयाच्वन ।
थौं वय्कः मदय्धुंकाः वय्कःया बारे छुं छुं खँ च्वय्त मन वनाच्वन । थ्व लेखय् जिं वय्कःया जीवनी, योगदानया विविध पक्ष अले उकिया लिच्वः समाजय् गुकथं लात धकाः धयामच्वना । अज्याःगु खँ छपु चिकीहाकःगु लेखय् तय् सम्भव मदु, अले जिके उलि याय्गु क्षमता नं मदु । अथेसां थन जिगु व्यक्तिगत स्वापूयात छुं भचा लुमंकेगु कुतः याय् ।
सत्यमोहन जोशीया नां मचां निसें हे न्यनातयागु । गनं न्हापा न्हापा भाषण याःगु वा उद्घाटन वा विमोचन याःगु नं खना जुइ । तर प्रत्यक्ष नापलानागु धाःसा नेपालभाषा स्नातकोत्तर ब्वनाच्वनाबलय् ने.सं. १११८ पाखे खः । अबलय् लोक साहित्यया बारे न्यनेकने याय्त धकाः जिपिं दक्व विद्यार्थी वय्कःया छेँय् हे वना । व पवित्र थासय् न्हापांगु पलाः जिगु । नेपालभाषा, नेपालभाषा साहित्य व उकी लोक साहित्यया बारे गहन विश्लेषण यानाः जिमित कनादिल । जिपिं प्रभावित मजुइगु खँ हे मजुल । झीगु समाजय् थुलिमछि खँ सफू ब्वनेथें छगः आखः मद्वंक बिचाः हे मयाःसे फररर कनेफुम्ह मनू नं दु खनी, थथे मतिइ वःगु जितः ।
अनं लिपा जि पत्रकारिताया झ्वलय् कला संस्कृतिया बारे छुं च्वय्त वय्कःयाके वनाः न्यंवनेगु याना । वय्कलं मस्यूगु धइगु छु्रं मदु, न्ह्यागु खँ न्ह्याबलें न्यंसां तत्काल हे विस्तृत व गहन ढंगं लिसः बियादीगुलिं जितः जिगु च्वज्याय् यक्व ग्वाहालि जुल । वय्कःया हे प्रेरणां नेपाःया संस्कृतिपाखे च्वसा न्ह्याकेगुपाखे प्रेरणा जूवंगु खँ नं थन न्ह्यमथँसे मगाः ।
सन् २०१२ पाखे डेनमार्क चाःहिलेगु अवसर दत । अनया लुमन्तियात भ्वँतय् ल्ह्यल्ह्यं सफूया हे रुप काल । जितः थुकियात प्रकाशन याय्गु हौसला बियादिल लिबि च्वसा दबूया शाक्य सुरेनजुं । सफू “न्यामिसाया देसय्” विमोचन याय्त जिमिसं सत्यमोहनजुयात ल्यया । जिपिं निम्हं सफूया पाण्डुलिपिया फोटोकपि ज्वनाः वना । जि नकतिनि सफू च्वयास्वयाम्ह नच्चाम्ह च्वमियात छु पत्याः याइ धकाः च्वनां ला, धाय्वं हे वय्गु बचं बियादिल । अले सफू ब्वनाः उकियाबारे छुं नवाय्गु तकं आश्वासन बियादिल । जि छकलं सर्गतय् थ्यन । वय्कःया ल्हातिं जिगु सफूया विमोचन याकेखनाः जि धन्य जुल।
धाथें वय्कलं प्यन्हु–न्यान्हुया दुने सफू ब्वनाः उकिया थी थी प्रसंगया चर्चा तकं वय्कलं यानादिल। जिं न्हापा नेवाः भासं राजनीतिक व सामाजिक विषयय् आलोचनात्मक लेख च्वयाच्वनागु जक ब्वनातःगुलिं जुइ, जिगु सफूयात तःधंगु उपलब्धिया रुपय् वय्कलं न्ह्यब्वयादिल । शायद व छम्ह न्हूम्ह च्वमियात हःपाः बीगु वय्कःया तरिका जक नं खय्फु, तर जिं धाय् वय्कलं उलि जितः ग्वाकाद्यूगुलिं हे जिगु च्वसा थ्व ख्यलय् न्ह्याना हे च्वन ।
व धुंकाः नं इलय् ब्यलय् नापलानाच्वना । छकःनिकः छेँय् वनेबलय् नं न्यनाच्वनी — ग्व छु च्वयाच्वना, गबलय् पिदनी ? उलि हे जक ला ? मेगु सफू पिहाँ वइमखु ला ? जिं सफू प्रकाशनया आर्थिक समस्यायात कुले, वय्कलं ध्वाथुइकादी — नेपालभाषां च्वइपिनिगु थ्व मंकाः समस्या, अथे नं पिथनाच्वनी, समस्या धकाः च्वनाच्वंसा सुनां नं सफू धइगु हे पिथनीमखु का झीगु भासं । वय्कःया माया, स्नेह, तं व घुरकि, थ्व दक्वं जितः वासः खः । उकिं हे जितः म्वाकातल ।
वय्कलं अंग्रेजी च्वइम्ह धकाः जितः अतिकं मतिना यानादी । वय्कःया पुलांगु आग्रह व हे — नेपालभाषा साहित्य तसकं च्वन्ह्याःसां थुकिया अनुवाद अंग्रेजी भासं जुयामच्वंगुलिं थुकिया अन्तर्राष्ट्रियकरण मजुयाच्वन, दक्वस्यां मिलेचलेजुयाः अनुवाद याय्माल । अले वय्कलं अस्कर सिरपाः काःपिनिगु दसु न्ह्यब्वयाः झीगु साहित्ययात नं अंग्रेजीयात अनुवाद याय्माल वा याकेमाल धकाः जोड बियादी । अथे हे थी थी देसं पिदंगु अंग्रेजी सफू अले अंग्रेजीयात थःथःगु मांभासं अनुवाद यानाः समाजयात लाभान्वित याःगु तःगु हे प्रसंग नं न्ह्यब्वयादी । छकः नोबेल पुरस्कार काःम्ह चीनिया लेखकया अंग्रेजी अनुवाद सफूयात नेवाःभासं हीकि धकाः छगू सफू नं जितः ज्वंकादीगु । जिं कुतः यानागु नं खः, तर जिं व ज्या पुवंकेमफुत ।
व ई धइगु प्रो माणिकलाल श्रेष्ठया थी थी विषयया बिचाःयात अडियो आरकाइभ दय्केगु ज्याय् च्वमि शाक्य सुरेनजु व जि तक्यनाच्वंगु ई । थन थाय् हे व थें हे महत्वपूर्ण व्यक्तित्व सत्यमोहन जोशीयागु खँ नं आरकाइभ दय्केमाः धइगु सुझाव वल । खँ पाय्छि खः, याय्माःगु हे खः । जिमिसं भिजुअल हे दय्केगु मतिइ तया । तर वय्कःयाथाय् अन तक वनाः प्रस्ताव तय्गु गथे यानाः? मञ्चय् दनाः घौछि धयाथें खँ कनेत थाकु मचाइम्ह क्यामरा खनकि मछाली धइगु जिमिसं अनुमान याना । अथेसां प्रस्ताव ज्वनाः वना । न्हापा ला मछिं ताय्कादिल, लिपा सहमत जुयादिल । व नं थःगु जीवनीया बारे नवाय्मखु, बरु थम्हं स्यूगु ताःगु खँ कने धकाः । सुरेन दाइया प्रयासं धाय्माः, वय्कःयात तयार याना । जिपिं निम्हस्यां जानाः हे विषय क्वःछिना, अले उकियात संस्थागत रुप बिया, डा. पुष्पराज राजकर्णिकारया नेतृत्वय् छगू पुचः दय्काः । आः मतिइ वइ, छगू ऐतिहासिक ज्या जूगु दु सकसिया मंकाः कुतलं । मेमेगु नं वय्कः पाखें काय्माःगु यक्व दु जुइ, तर महासागरया छफुति लःथें १० घौ तःहाकःगु वय्कःया भिजुअल आरकाइभ तयार जुल ।
तर जीवनया अन्तय्, अथे धइगु खुला ति न्ह्यः, वय्कलं जिगु बारे नकारात्मक धारणा दय्कादिल खनी । सुनां मस्यू, जिगु व्यक्तिगत जीवनया निर्णययात कयाः वय्कःया न्हाय्पं जाय्कः वन जुइ, जिं अथे याय्मज्यूगु धकाः मतिइ तयादिल धइगु न्यना । खतुं अथे धकाः जितः कंम्हेस्यां नं थम्हं स्यूगु सत्य कना ला दिल, तर जिं अतिकं हनाबना तयातयाम्ह मनू जि खनाः नुगलय् स्याकूगु जितः सह्य मजुल । जि थः हे स्वयम् वनाः स्पष्टिकरण बीगु मतिइ तया, तर गबलें जि मलाः, गबलें वय्कः म्हंमफु जुयाः उलि जिं याय् मखन । थनथाय् धाःसा जिगु नुगः हीसे हे च्वनाच्वनीगु जुल । वय्कःया सुगति कामना यानाच्वना ।
