उत्सव जक मखु, आन्दोलन खः, मातृभाषा पत्रकारिता शतवार्षिकी
नृपेन्द्रलाल श्रेष्ठ | चिल्लाथ्व पारु ११४३, फागुन ९ मंगलवाः
हलिमय् बंगलादेश छगू जक अज्याःगु देय् खः, गुगु भाय्या कारणं टुक्रा जुयाः अस्तित्वय् वल । राजनैतीक कारणं आपालं देय् टुक्रा जुल खइ, तर भाषाया हे कारण कयाः पाकिस्तानं टुक्रा जुयाः बंगलादेश अस्तित्वय् वल । अले हलिमय् गनं नं गबलें नं मांभाय्प्रतिया प्रेमया खँ वइ, अन बंगलादेशया दसु बीगु हे याः । बंगलादेशय् भाषिक अधिकारया आन्दोलन २१ फेब्रुअरी १९५२ या दिनय् जूगु खः । उगु हे दिंयात लुमंकाः थौंकन्हय् अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस हनेगु यानावयाच्वंगु दु । अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस हरेक मातृभाषा प्रेमीतय्गु नितिं विशेष दिन खः । मातृभाषालिसे सम्वन्धित थीथी संघ, संगठन, व्यक्तिं थुगु दिंयात विशेष दय्केत थीथी कथंया ज्याझ्वः यानाच्वनी । मांभाय्या माध्यमं पत्रकारिता यानाच्वंपिं पत्रकार अथवा मातृभाषी पत्रकारतय्गु नितिं नं थ्व छगू विशेष व महत्वपूर्ण दिं खः ।
नेवाः समुदायलय् नेपालभाषा माध्यमं पत्रकारिता यानाच्वंपिं अथवा नेवाः पत्रकारतय् दथुइ मातृभाषा पत्रकारितायात वहसया विषय दय्केत, राष्ट्रिय स्तरय् नेवाः पत्रकारिता ख्यःयात म्हसीकेत नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबुलिं ज्या यानावःगु दु । नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू पत्रकारिता ख्यलय् छगु शसक्त कथं न्ह्याः वनाच्वंगु संगठन जुयाच्वंगु दु । पत्रकार दबू स्थापना जुइधुंका मातृभाषा पत्रकारिता व समावेशी पत्रकारीताय् बहस व छलफल निरन्तर जुयावयाच्वंगु दु । दबूपाखे आःतक अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसया लसताय् निक्वःतक गोष्ठी याय्धुंकुगु दुसा नेपाल आदिवासी जनजाती पत्रकार महासंघलिसे सहकार्य यानाः निक्वःतक मातृभाषा पत्रकारिता राष्ट्रिय सम्मेलन याय्धुंकूगु दु । उगु ज्याझ्वलं मातृभाषा पत्रकारिता ख्यःया अवस्थाबारे खँ तयूगु अवसर ब्यूगु खः ।
थुगु दबुलिइ वंगु २०७९ पुस २३ (११४३ पोहेलाथ्व पारु) कुन्हु दबूया प्यक्वःगु तँमुज्यां १९ म्हेसिगु न्हूगु ज्यासना निर्वाचित जुयावःगु दु । न्हूगु ज्यासना पुचः निर्वाचित जुयावय्धुंकाः वंगु पुस १९ निसें २१ गतेतक्क बुद्धया जन्मभुमि लुम्बिनीइ दबूया न्हूगु ज्यासना पुचःया न्हापांगु पूर्ण बैठक जूगु खः । उगु बैठकं धर्मादित्य धर्माचार्यं मातृभाषां पत्रकारिता याःगु सच्छि दँ क्यनेत्यंगु सन्दर्भयात कयाः मातृभाषा पत्रकारिताया शतवार्षिकी हनेगु धकाः छगू तःधंगु ऐतिहासिक निर्णय याःगु दु । धर्मादित्य धर्माचार्यं ने.सं. १०४५स बुद्धधर्म नांया पत्रिका पिथनाः नेपालय् हे मातृभाषा माध्यमया पत्रकारिताया सुरुवात यानादीगु खः । थ्वलिसें धर्मादित्य धर्माचार्य नेपाःया न्हापांम्ह मातृभाषी पत्रकार नं जूगु खः । वहे दिंयात कयाः पत्रकार दबुलिं ने.सं. ११४४ निसे ११४५ तक शतबार्षिक उत्सव कथं मातृभाषा पत्रकारिता दिं हनेगु निर्णय याःगु खः । उकिया नितिं दबुलिं थीथी ज्याझ्वःत क्वःछ्यूगु दु ।
मातृभाषा माध्यमं पत्रकारिता याःगु सच्छि दँ क्यंगु लसताय् नेपालभाषाया छापा पत्रिका, अनलाइन, टेलिभिजन व रेडियोया इतिहासनिसें वर्तमानतक्कया पत्रकारितायात कयाः छगू सफू पिथनीगु जूगु दु । अथेहे, धर्मादित्य धर्माचार्यया किपा दुगु वहःया पाँय्म्वःलिसें हुलाक टिकट प्रकाशन याय्त संघीय सरकारयात ध्यानाकर्षण नं याइगु जूगु दु । उलि जक मखसें, मातृभाषा बिकासया नितिं धर्मादित्य धर्माचार्यया नामं धर्मादित्य धर्माचार्य संचार प्रतिष्ठान नीस्वनेत नेपाल सरकारयात दवाब बीगु नं क्वःछ्यूगु दु । थुकथंया सकतां ज्यायात ज्याझ्वःया नामय् ज्याझ्वः याय्गु जक मखसें, लिच्वः वइकथं न्ह्याःवनेत पत्रकार दबुलिं न्वकू सुरेन्द्र भक्त श्रेष्ठया नामय् छगू समिति नं नीस्वंगु दु ।
थनथाय् नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबुलिं छाय् मातृभाषा पत्रकारिता दिवस हनेमालया लिसें नेपाःया संचार ख्यलय्, मातृभाषा पत्रकारिताया विकासय् नेवाःतय् छु गुकथंया भूमिका दु, योगदान दु धइगु चर्चा याय् नं सान्दर्भिक हे जुइ । संचार ख्यलय् नेवाःतय्गु बिशेष योगदान दु । मातृभाषाया न्हापांम्ह पत्रकार नापं पत्रिकाया प्रकाशक धर्मादीत्य धर्माचार्य खः धइगु खँ च्वय् नं न्ह्यथनेधुन । अथेहे नेपालय् दकलय् न्हापां पत्रकारतय्त संगठित याःम्ह नं छम्ह नेवाः नेपाल टुडेया सम्पादक सत्यनारायण बहादुर श्रेष्ठ खः । वय्कलं बि.सं. २००८ सालय् नेपाल पत्रकार संघ गठन यानाः दकलय् न्हापां पत्रकारतय्त संगठित याःगु खः । अथेहे, बि.सं. २०१० असार ४ गते मातृकाप्रसाद कोइरालाया नेतृत्वय् गठन जूगु सरकारया न्हापांम्ह संचारमन्त्री त्रिपुरवर सिहं प्रधान खः ।
२०१६ साल जेठ १३ गते बिश्वेश्वर प्रसाद कोइरालाया नेतृत्वय् जननिर्वाचित सरकारय् न्हापांम्ह जननिर्वाचित संचार मन्त्री प्रजातान्त्रीक आन्दोलनया न्ह्यलुवा गणेशमान सिंह खः । मिसा पत्रकारिताय् नं धाय्गु खःसा नेपाःया न्हापांम्ह निम्ह पत्रकारया नां काय्बलय् साधना प्रधान व कामक्षादेबी खः । वय्कःपिं बि.सं. २००८ साल जेष्ठ महिनाय् नेपाल महिला संगठनं प्रकाशन याःगु ‘महिला’ नांया लय्पौया सम्पादक खः । वाङ्मय शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशीया नां नं थन त्वःफिकेमज्यू । वय्कलं २००९ सालय् कलाकार नांया पत्रिकार हिन्दी, खस व अग्रेजीलिसें नेपालभाषा यानाः प्यंगू भाषां बहुभाषिक पत्रिका पिथनादीगु खः । नेपालय् मांभाषां च्वइपिं व न्ववाइपिन्त जेलय् कुंगु इतिहास तकं दु
बि.सं. १९९७ सालय् राणाशासन विरुद्ध नवाइपिन्त यख्खाःगु खःसा नेपालभाषं च्वःपिन्त राज्यं चरम यातना ब्यूगु खः । उगु इलय् नेपालभाषं च्वःपिन्त खानतलासी व धरपकड धुंकाः नेपालभाषा पत्रिकाया सम्पादक, प्रकाशक फत्तेबहादुर सिंहयात जन्मकैद, सिद्धिचरण श्रेष्ठ व धर्मरत्न यमियात १८ दँ, चित्तधरयात ६ दँ व धर्मादित्य धर्माचार्ययात स्वलाया जेल सजाय ब्यूगु खः ।
उगु इलय् नेपालय् थःगु मातृभाषां सफू, पत्रपत्रिका छापे याय्मदु । अय्जुयाः भारतया कलकत्ता व कालिम्पोङं पत्रिका, सफू छापे यानाः सुचुकाः नेपाः हय्गु याइगु । व नं लँय् हे ज्वन धाःसा जफत यानाबीगु । अथे हे, ३० दँ न्ह्यः पंचायती व्यवस्थाय् नं सरकारया बारे च्वलकि जेलय् च्वनेमालीगु । ०४६÷४७ सालया जनआन्दोलन लिपा देशय् बहुदलीय व्यवस्था वल । व धुंकाः मातृभाषा पत्रकारिताय् जुयाच्वंपिन्सं ह्यूपाः वइगु आशा याःगु खः । तर नं सरकारय् च्वंपिन्सं गबलें नं भाषिक पत्रकारिता ख्यलय् ह्यूपाः हय्गु कुतः मयाः । थौं नेपाःया संविधानय् पूर्ण प्रेस स्वतन्त्रता धाःसां मिडिया विधेयक, सूचना प्रविधि विधेयक आदि हयाः दण्ड जरीवाना याय्गु कुतः जुयाच्वंगु दु । थजाःगु परिस्थितिं राणा शासन लिहांवःगु आभाष नं जूगु दु । देसय् लोकतान्त्रिक गणतन्त्र वय्धुंकूगु अवस्थाय् तकं सरकारं पत्रकारिता क्षेत्रय् ह्यूपाः हय्गु गबलें स्वःगु मदु ।
नेवाः पत्रकारिताया खँ ल्हाय्बलय् नेवाःतय्सं थौं स्वयां ६७ दँ न्ह्यः हे नेपालभाषाया न्हिपौ पिकाय्धुंकगु दु । फत्तेबहादुर सिंहया प्रकाशन व सम्पादनय् २०१२ भाद्र महिनाय् नेपाःया स्वंगूगु न्हिपौकथं नेपालभाषाया न्हापांगु न्हिपौ ‘नेपालभाषा पत्रिका’ पिहांवःगु खः । थ्व नेपालभाषाया न्हापांगु व नेपाःया स्वंगूगु न्हिपौ खः । नेपाःया न्हापांगु न्हिपौ धइगु ‘आवाज’ पत्रिका हे खः । वयां लिपा ‘समाज’ न्हिपौ वलसा ‘नेपालभाषा पत्रिका’ स्वंगूगु थासय् लाः । नेपालभाषा पत्रिका पिहांवःबलय् खय् भासं हे न्हिपौ अथवा धाय्, दैनिक पत्रिका पिमदंनि । थौंया इलय् पिहां वयाच्वंगु ‘गोरखापत्र’ दैनिक नं २०१७ सालय् जक न्हिपौ जूगु खः ।
चन्द्र शम्सेर प्रधानमन्त्री जूबलय् साप्ताहिक पत्रिकाकथं गोरखापत्र पिदंगु खः । अनंलि वालय् निक्वः जुयाः लिपा तिनि दैनिक जूगु खः । अथेहे पासा बाःछिपौ नं ल्वःमंकेमज्यू । आशाराम शाक्यया सम्पादनय् च्वसापासाया प्रकाशनय् २००८ सालय् समाचारयात प्राथमिकता बियाः ‘पासा’ बाःछिपौ पिहांवःगु खः । लिपा थुगु पत्रिका दैनिया जुयाः छुं ई पिहांवःगु खःसां लिपा दिनावन । वाःपौपाखे स्वय्बलय् वि.सं. २०४१ सालय् पिहांवःगु ‘राजमति’ वाःपौ हे नेपालभाषाया न्हापांगु वाःपौ जूगु दु । वयां लिपा यक्व हे साप्ताहिक पत्रिकात पिहांवलसा गुलिखे ईलिसे दिना नं वन । छगू इलय् तसकं लोकंह्वाःगु, अतिकं बय्बय् जूगु नेपालभाषाया साप्ताहिक पत्रिकात इनाप वाःपौ, देशय्मरुझ्याः वाःपौलिसें आःया इलय् पिदंगु नेपाःसः वाःपौ, तिकिझ्याः वाःपौ नं थौंया इलय् निरन्तर जुइ मफय्धुंकल । इनाप पत्रिकां नेवाः पत्रकारिता ख्यःयात तःम्ह हे पत्रकारत उत्पादन याःनाब्यूगु दु । उगु इलय् इनाप पत्रिकाय् ज्या याःपिं आपाःथे पत्रकारत थौंतक नं पत्रकारिता क्षेत्रय् सक्रिय हे दनि ।
न्हिपौया हे खँ ल्हाय्बलय् २०४४ सालय् ‘विश्वभूमि’ नामं मेगु न्हिपौ पिहांवल । चर्चा वा लोकप्रियताया खँ ल्हाय्बलय् विश्वभूमि नं उलि हे चर्चित पत्रिका खः । नेवाःतय् दथुइ जक मखु, गैर नेवाःतय् दथुइ हे उलि हे लोकंह्वाःगु विश्वभूमि न्हिपौ ०४६ सालया जन आन्दोलनया इलय् ला तसकं हे बय्बय् जूगु खः । उगु इलय् विश्वभूमि न्हिपौ नेपालभाषा मथूपिन्सं तकं मात्तुमालाः ब्वनेगु याः । थुगु न्हिपौ ०४६ सालया आन्दोलनया इलय् न्हि हे स्वक्वःतक नं पिकाय्गु याःगु खः । थ्व पत्रिका नं थौं इतिहासया पानाय् जक सीमित जुइमाःगु दु ।
प्रजातन्त्र, गणतन्त्र व लोकतन्त्र वःसा संचार ख्यलय् आःतक छु न कथंया ह्यूपा वःगु अनुभूति याये फयाच्वंगु खनेमदु । संघीय सरकार, प्रदेश सरकार व स्थानीय सरकारं आःतक छु कथंया स्थानीय नापं मातृभाषा पत्रकारितायात कयाः छुं नं नीति दय्कूगु खनेमदु । पत्रकार दबुलिं हनावःगु मातृभाषा पत्रकारिता दिवस धयागु मातृभाषी पत्रकारतय् थज्याःगु हे अवस्था व पीडायात कयाः राज्यया ध्यानाकर्षण याकेगु नितिं खः, समस्याया समाधान याकेगु नितिं, अवस्था भिंकेगु नितिं राज्ययात आवश्यक पलाः ल्ह्वंकेबीगु नितिं खः । उकिया नापं विगतय् नेवाः पत्रकारतय्सं नेपाःया पत्रकारिता ख्यलय्, मातृभाषा पत्रकारिताया विकासया ख्यलय् बियावंगु योगदान न्हू पुस्तायात सीकेगु बीगु नितिं खः ।
