धात्थें संघीयता संघीय सरकारया प्रशासनिक ईकाइ जक खःला
दिलिप शाही ‘शान्तियज्जु’ | चौलाथ्व एकादशी ११४३, चैत्र १८ शनिवाः
तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली प्रदेश संरचना संघीय सरकारया प्रशासनिक ईकाइ जक खः धकाः न्ववाय्वं उकियात कयाः विरोध जूगु खः । तर थौं वयाः ओलीया उगु धापू पुष्टि जकं जुयाच्वंगु मखुला धइगु न्ह्यसः धाःसा ब्वलंकाब्यूगु दु । आः प्रदेशय् जुयाच्वंगु राजनीतिक घटनाक्रमं उकियात संकेत यानाच्वंगु दु । केन्द्रीय सत्ता समिकरण हिलेवं आः प्रदेशय् नं सत्ता समिकरण हिलेगु क्रम शुरु जूगु दु । थुकिं यानाः नेपालय् संघीयता संघीय सरकारया प्रशासनिक ईकाइ जक खः कि धइगु न्ह्यसः सर्वसाधारण जनताया दथुइ ब्वलनीगु स्वभाविक खः ।
]देय् संघीयताय् वनेधुंंकाः उकियात स्वायत्तता बीमाःगु खः । तर राजनीतिक दलतय्सं आःतक नं प्रदेशयात स्वायत्तता बीगु कुतः यानाच्वंगु मदु धइगु दसि आः जुयाच्वंगु प्रदेशया राजनीतिं क्यनाच्वंगु दु । केन्द्रीय सरकारय् ह्यूपाः वय्वं आः प्रदेशय् नं न्हापाया सरकार क्वथलाः न्हूगु गठबन्धन कथं सरकार गठन यायेगु ज्या जूगु दु । गुकिया लिच्वः कथं न्हय्गू मध्ये खुगू प्रदेशय् सरकार हिलीगु निश्चित जुइधुंंकूगु दु । छगू कथं धाय्गु खःसा केन्द्रया हस्तक्षेप आः प्रदेशय् न्यनावंगु दु । लोकतान्त्रिक व्यवस्थाय् प्रदेशया थःगु हे मूल्य मान्यता दयेमाःगु खः । तर आः जुयाच्वंगु राजनीतिं यानाः प्रदेशय् लोकतान्त्रिक मूल्य मान्यता खण्डित जूगु महसुस याय्माःगु अवस्था वःगु दु । थुकिया लिच्वः मुक्कं देय्या राजनीतिइ लाइगु जक मखु, प्रदेशया विकासया नितिं नं केन्द्रीय हस्तक्षेप उचित जुइमखु ।
प्रदेश स्वायत्त खः । अले थन जुइगु गुगु नं निर्णय प्रदेशं यायेमाःगु खः । तर अथेजुयाच्वंगु मदु । गुकिं लिपा वनाः प्रदेशया भविष्य छु जुइ धइगु न्ह्यसः तकं ब्वलनाच्वंगु दु । प्रदेशया सवालय् केन्द्रीय सरकार जुइमा वा राजनीतिक पार्टी हे जुइमा, उलि सकारात्मक मदु धकाः वर्तमान राजनीतिक घटनाक्रमं क्यनाच्वंगु दु । थ्व धइगु निश्चित रुपं प्रदेशया नितिं उचित मखु । झीसं जःलाखला देय् भारतयात जक स्वय्गु खःसां अन केन्द्र प्रदेशया राजनीतिइ हस्तक्षेप याय्गु यानाच्वंगु मदु । आःतक अनया प्रदेशं स्वतन्त्र जुयाः हे ज्या यानाच्वंगु खंकेफु तर, नेपालय् प्रदेशयात स्वायत्तता बीत राजनीतिक पार्टीलिसें केन्द्रीय सरकार छाय् लिचिला च्वन धइगु न्ह्यसः धाःसा ब्वलनाच्वंगु दु ।
प्रदेशया आवश्यकता छु खः ? अन गज्याःगु समस्या दु धइगु वास्तविक खँ प्रदेशं हे सीगु खः । अनया हे जनप्रतिनिधितय्सं उकियात बांलाक थुइगु खः । अथेजुयाः हे नेपालय् संघीयता माःगु खः धकाः तत्कालीन नेकपा माओवादीं जातीय स्वशासन सहितया प्रदेशया आवश्यकता जूगु वकालत याःगु खः । तर थौं वयाः माओवादी पार्टीया प्रमुख हे केन्द्रीय सत्ताय् च्वनाच्वंगु इलय् थुकथं राजनीतिक हस्तक्षेप यानाः प्रदेश सरकार हिलेगु ज्या निश्चित रुपं उचित मखु । मेगु खँ केन्द्रया निर्देशन कथं प्रदेशय् जुयाच्वंगु राजनीतिक हस्तक्षेपयात स्वीकार याय्गु ज्या पार्टीया कार्यकर्तातय्सं गुगु यानाच्वंगु दु, थ्व नं उचित मखु । थ्व खँयात प्रदेशय् राजनीति यानाच्वंपिं नेता कार्यकर्तातय्सं थुइकेमाःगु आवश्यकता थौं जुयाच्वंगु दु ।
पञ्चायत कालय् नं केन्द्रं हे फुक्क थासय् स्वइगु कारणं नेपाःया आपालं थाय् विकास मजुयाच्वंगु खः । स्थानीय समस्याबारे केन्द्र सरकारयात जानकारी तकं मदइगु अले स्थानीय आवश्यकता छगू, केन्द्र थुइकेगु मेगु याःगु कारणं यानाः हे देय् विकास
मजुयाच्वंगु खः । अज्याःगु समस्या मदय्केगु नीति कथं हे माओवादीं संघीयताया वकालत याःगु खः । तर थौं स्वय्म माओवादीं हे प्रदेशयात स्वायत्तता बीगु त्वःताः प्रदेशय् राजनीतिक रुपं हस्तक्षेप याय्गु उचित मखु । प्रदेशया विकास याय्गु खःसा प्रदेशयात स्वायत्तता बीमाःगु जक मखु, अनया छुं नं निर्णय याय्गु खःसा राजनीतिक पार्टीतय्सं स्थानीय कार्यकर्तायात हे निर्णय याकेगु जिम्मा बीमाःगु खः । गुकिं यानाः छखे थःगु समस्या थम्हं समाधान याय्फइगु जक मखुसें राजनीतिक रुपं नं थःत विकास याय्फइगु अवस्था ब्वलनी ।
हरेक खँया निर्णय केन्द्रं हे याय्गु खःसा स्थानीय स्वायत्तता छाय् माल । प्रदेशया आवश्यकता छाय् जुल ? अथे ला राजनीतिक पार्टीतय्सं वा केन्द्रीय सरकारं आः तक प्रदेशयात माःगु अधिकार बीगु खँय् माःगु विधेयक दय्केगु ज्या यानाच्वंगु मदु । गुकिया लिच्वः कथं प्रदेशं थःत माःपिं कर्मचारी भर्ना याय्गु जक मखु आवश्यक ऐन कानुन तकं दय्के फयाच्वंगु मदु । गुकिं यानाः प्रदेशय् थीथी कथंया ज्या याय्त तकं समस्या जुयाच्वंगु दु । उकथं हे प्रदेशया कानुन मदयाः स्थानीय निकायपाखे दय्केमाःगु थीथी कथंया ऐन नियम दय्के फयाच्वंगु मदु । थुकथं समग्र रुपं स्वय्गु खःसा केन्द्रया हस्तक्षेपया कारणं स्थानीय राजनीति नं सवल जुइगु सम्भावना मदयाच्वंगु दु । छुं नं निकायया विकास याय्गु खःसा अज्याःगु निकाययात स्वायत्तता बीगु नितिं हे संघीयता माःगु खः । तर थौं नेपालय् संघीय संरचनाय् वनेधुंकाः नं राजनीतिक रुपं उकियात स्वीकार याय्मफयाच्वंगु अवस्था खः ।
गुकिया नितिं प्रदेशय् राजनीति याइपिं राजनीतिक पार्टीया कार्यकर्तातय्सं थःपिसं नं थुइकेमाःगु आवश्यकता थौं जुयाच्वंगु दु । गबलय् तक केन्द्रया हस्तक्षेप स्वीकार याइ, उगु इलय् तक थुकथं राजनीतिक हस्तक्षेप जुइगु स्वभाविक खः । अले थुकथं राजनीतिक रुपं दवाब स्वीकार याय्गु धइगु लोकतान्त्रिक समाजयात ल्वःगु ज्या धाःसा निश्चित रुपं मखु । अथे जुयाः थौंया आवश्यकता धइगु संघीय संरचना कथं थःपिंत हिलेगु खःसा दकलय् न्हापां प्रदेशय् राजनीति याइपिसं दकलय् थःत हिलेमाःगु दु । मखु केन्द्रया हस्तक्षेपयात स्वीकार याय्गु खःसा प्रदेशया विकास याय्त थाकुइगु निश्चित दु । छुं नं थाय्या विकास याय्गु खःसा अन निरन्तर रुपं सरकार दय्माः । पटक–पटक सरकार हिलेगु ज्यां विकास निर्माणयात लिच्वः लाकाच्वंगु राजनीतिक पार्टीतय्सं मस्यूगु निश्चित रुपं मखु । अथेजुयाः विकास निर्माणयात गति बीगु खःसा प्रदेशया राजनीति स्वतन्त्र जुइमाःगु आवश्यकता थौं जुयाच्वंगु दु ।
