न्यायिक समितिया प्रभावकारीताया लागिं येँ महानगरया अग्रसरता
सुनील महर्जन | चौलाथ्व एकादशी ११४३, चैत्र १८ शनिवाः
देय्न्यंकया स्थानीय तहया न्यायिक समितिया व्यवस्थापन क्षमता थकाय्त व प्रभावकारीताया लागिं येँ महानगरपालिकां न्यायिक समितिया सांगठनिक संरचना दय्केत पहलकदमी काइगु जूगु दु । महानगरपालिकां थ्व हे चैत्र १५ व १६ गते राजधानीइ न्यायिक समितिया राष्ट्रिय सम्मेलनमार्फत थ्व ज्याया अग्रसरता काय्गु तयारी याःगु खः । न्यायिक समितिया अभ्यास, मगाःमछिं व सय्केज्याबारे सहलह याय्त देय्न्यंकया स्थानीय तहया प्रतिनिधितय् सम्मेलन धुंकाः न्यायिक समितिया प्रतिनिधितय् राष्ट्रिय संरचना दय्केगु आज्जु महानगरपालिकां काःगु दु ।
स्थानीय तहया क्षेत्राधिकारय् लाःगु विवादतय् निरुपणया लागिं प्रत्येक स्थानीय तहलय् न्यायिक निरुपण समिति गठन याय्माःगु प्रावधान संविधानया धारा २१७य् दु । न्यायिक समितियात स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन २०४७ या दफा ४७ (१)य् न्यायिक निरुपणं समाधान याय्माःगु व व हे धाराया उपदफा (२) कथं मेलमिलापं समाधान याय्माःगु अधिकार क्षेत्र क्वःछ्यूगु दु । समितिं स्थानीय ल्वापुख्यापु, साँध सिमाना, घरेलु हिंसा थुज्वःगु विवादयात खास यानाः मेलमिलापमार्फत निरूपण याय्गु जिम्मा स्थानीय शासन सञ्चालन ऐनंं ब्यूगु दु । अथे हे, ऐन २०७४ कथं समितिं निरूपण याय्गु प्रकृतिया विवादय् आलीधुर, बाँध, पैनी, कुलो वा लःयाघाट बाँडफाँँट अले उपयोगसम्बन्धी विषय लाः । अथेहे, मेपिनिगु बाली नोक्सानी, छेँय् लहिनातःम्ह पशुपंक्षी तंगु वा लूगु, ज्याथः नागरिकया पालनपोषण व सुसाःकुसाः मयाःगु व नाबालक काय्म्ह्याय् वा कलाःभाःतयात इज्जत आमद कथं नय्पुने वा शिक्षादिक्षा मब्यूगु विषय निरूपण याय्गु प्रकृतिया विवादय् लाः ।
थुकिया नापं थ्व कथंया विवादय् दँय् २५ लख तकातक्कया बिगो दुगु छेँया बाः, बाःया सुविधा, मेम्ह मनूया छेँ, जग्गा वा सम्पत्तियात लिच्वः लाइगु कथं स्वांमा, सिमा पिनातःगु, थःगु छेँ वा बलेसीं मेपिनिगु छेँ, जग्गा वा सार्वजनिक लँय् लः क्वफाःगु अले सँधियारया जग्गापाखे झ्याः लाकाः छेँ दय्केमालीबलय् कानुन कथं त्वःतेमाःगु ल्याखय् जग्गा मत्वःतूसे दय्कूगु मुद्दा नं लाः ।
संविधानं प्रत्येक नगरपालिकाय् उपप्रमुखया कजिसुइ स्वम्ह दुजःया न्यायिक समिति गठन याय्माःगु उल्लेख याःगु दु । संविधानं न्यायिक समितियात ब्यूगु अधिकार व उकिया अभ्यासया झ्वलय् विचारय् एकरुपता हय्गु आज्जुं सम्मेलन याय्त्यनागु येँ महानगरपालिकाया उपप्रमुख सुनीता डंगोलं वंगु बिहीबाः ग्वसाः ग्वःगु पत्रकार सम्मेलनय् धयादिल । ‘गुलिखे स्थानीय तगिमय् न्यायिक समितियात ब्यूगु क्षेत्राधिकार छ्यलेमफूगु अवस्थाय् दुसा गनं क्षेत्राधिकार क्वत्यःगु खनेदु ।
थज्याःगु अवस्थाय् देय्न्यंकया स्थानीय तहका न्यायिक समितिया विचारय् समानता हय्माःगु दु ।’ महानगरपालिकाया न्यायिक समितिया कजि तकं खःम्ह उपप्रमुख डंगोलं धयादिल ।स्थानीय तहलय् न्यायिक समितिया अभ्यासया अनुभव कालबिलं समितिया प्रभावकारीता थकाइगु विश्वास प्वंकुसें उपप्रमुख डंगोलं धयादिल ‘थुकिं न्यायलय् सर्वसाधारणया पहुँच अझ थकाइ । न्याय थिकेय् धइगु बिचाः त्वाःथलेत ग्वहालि जुइ ।’
सम्मेलन याय्गु बिचाः गुकथं वल धइगु सञ्चारकःमितय् न्ह्यसलय् उपप्रमुख डंगोलं धयादिल, ‘न्यायिक समितिया कजि जुयाः ज्या याय्गु झ्वलय् थुकिया बारे मेपिन्सं गुकथं ज्या यानाच्वंगु दु ? छु गज्याःगु समस्या फयाच्वंगु दु धइगु उत्सुकतां सम्मेलन याय्गु परिकल्पना वःगु खः ।’ उपमेयर डंगोलं थप धयादिल, ‘उपमेयर वा उपप्रमुख सकसिनं कानून ब्वनाः वःगु दइमखु । न्यायिक समितिया प्रभावकारी अभ्यासबारे समितिया ज्या, कर्तव्य व अधिकारबारे किताब ब्वनाः जक मगाः । अभ्यासलिसें अनुभव कालबिल, सहलहया आवश्यकता जुइ । सम्मेलन याय्गु निर्णय थ्व हे बिचाःया लिच्वः खः । न्यायिक समितित व्यवस्थापन क्षमता व न्यायिक ज्ञानया अभावय् अपेक्षा कथं प्रभावकारी जुइमफूगु अवस्था सम्मेलनं समितिया प्रभावकारीताया दिशानिर्देशन याइगु अपेक्षा कयागु नं उपप्रमुख डंगोलया धापू खः ।
नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानय् जुइगु उगु सम्मेलनय् प्यंगू कार्यपत्र न्ह्यब्वइ । न्हापांगु कार्यपत्र अधिवक्ता इन्दु तुलाधरं न्यायिक समितिया अवधारणा, थीथी कानूनय् दुगु न्यायिक समिति सम्बन्धी व्यवस्था, न्याय सम्पादनय् न्यायिक समितिया क्षेत्राधिकार व थुकिया प्रचलनया विषयस न्ह्यब्वयादी । निगूगु सत्रय् अधिवक्ता डा. सरिता खनालं न्यायिक समितिं याइगु न्यायिक निर्णय व थुकिया लागिं अनिवार्य रुपं पालना याय्माःगु प्रक्रियाया विषयस न्ह्यब्वयादी । स्वंगूगु कार्यपत्र स्थानीय विवाद समाधानय् मेलमिलाप प्रक्रिया थ थुकिया प्रवद्र्धन विषयस वरिष्ठ अधिवक्ता रामकृष्ण काफ्लें न्ह्यब्वयादी । प्यंगूगु कार्यपत्र वसन्त आचार्यं न्यायिक समितिं याइगु न्यायिक निर्णय थुकिया लागिं अनिवार्य रुपं पालना याय्माःगु प्रक्रियाया विषयस प्रस्तुत यानादी । थ्व प्यंगूमध्ये न्हापांगु दिनय् स्वंगू व निन्हुगु दिनय् छगू कार्यपत्र न्ह्यब्वइ ।
सम्मेलनय् न्हापांगु स्थानीय तहया कार्यकालय् न्यायिक समितिया अभ्यासबारे पूर्व उपप्रमुखतय्सं अनुभव न्यंकेगु ज्याझ्वः दु । सम्मेलनय् दंगु जिज्ञासा, धारणा, विचारयात केन्द्रीत यासें सम्मेलनया निन्हुगु दिनय् विवाद निरुपण येँ घोषणापत्र जारी याइ । ‘वलिसें दिग्दर्शन प्रकाशित जुइ । गुकिं यानाः न्यायिक समितिं याःगु फैसलात कार्यान्वयनय् बः जूवनी । मेलमिलापया सबल पक्ष लीत सकलें प्रेरित जुइफय्मा’ उपप्रमुख डंंगोलं धयादिल ।
न्यायिक समितिया राष्ट्रिय सम्मेलनय् ब्वति काय्त ७५३गुलिं स्थानीय तहया न्यायिक समितिया प्रतिनिधितय्त ब्वंगुलिइ शुक्रबाःतक्कय् ४२० स्थानीय तहं ब्वति काय्गु निर्णय याय्धुंकूगु दु । महानगरपालिकाया ३२ मध्ये २० वडाय् मेलमिलाप केन्द्र स्थापना यानाः न्ह्याकूगु दु । ल्यं दुगु वडाय् नं बुलुहुं न्ह्याकेगु तयारी याःगु दु । थुकिया लागिं ७६ मेलमिलापकर्ताया नां सूचीकृत जूगु दु । पक्षं चाहे जूम्ह मेलमिलापकर्ता ल्ययाकाय् फय्मा धकाः उमिगु फोटोलिसेंया धलः वडाय् छ्वःगु दु । न्यायिक समितिइ वइगु अप्वः थे विवाद छेँबाः व क्वथा खाली याकेगु विषयस दुगु धाःगु दु । अथे हे, लैङ्गिक हिंसा व घरायसी समस्या समाधान याय्त प्रत्येक वडाय् मिसा सञ्जाल गठन याःगु दु ।
