न्यायिक समितिको प्रभावकारीताय् हाथ्या
सुनील महर्जन | चौलाथ्व चतुर्दशी ११४३, चैत्र २१ मंगलवाः
स्थानीय तगिमय् कानून सम्बन्धी ज्ञान दुपिं दक्ष जनशक्ति मदुबलय् न्यायिक समिति प्रभावकारी जुइमफूगु खनेदु । स्थानीय तहया क्षेत्राधिकारय् लाःगु विवादया न्यायिक निरुपण याइगु न्यायिक समिति गठन जूसां कमजोर व्यवस्थापन क्षमता व न्यायिक ज्ञानया अभावं उगु समिति खास हे क्रियाशील जुइमफूगु खः । न्यायिक समितिया कार्यसम्पादनया लागिं साविकया छुं स्थानीय निकायबाहेक न्हूगु गठन याःगु नगरपालिका, गाउँपालिकाय् कानून सम्बन्धी ज्ञान दुपिं कर्मचारीया अभाव दु । वलिसें माःगु व्यवस्थापकीय व भौतिक पूर्वाधारया अभाव, जनप्रतिनिधिया बेमेल, समितिबारे सर्वसाधारणं मस्यूगु थुज्वःगु हुनिं समितियात चलायमान दय्केफयाच्वंगु मदु ।
स्थानीय तहया निर्वाचन जूगु झिला बीधुंकलं नं न्यायिक समिति चलायमान जुइ मफयाच्वंगु रौतहटया माधवनारायण नगरपालिकाया उपप्रमुख निर्मलादेवी रमनं धयादिल । न्यायिक समितियात सक्रिय दय्केत कानून सम्बन्धी ज्ञान दुपिं कर्मचारी माःगु धासें राजधानीइ जूगु निन्हुया न्यायिक सम्मेलनय् ब्वति काःवःम्ह उपप्रमुख रमनं धयादिल, ‘कानून सम्बन्धी ज्ञान दुपिं कर्मचारी मदुबलय् कानूनी सल्लाहकार तय्त स्वयागु खः तर, थ्व विषयस न्ह्याक्व धाःसां मेयरं सुनुवाइ मयाः, मेखे मुद्दा नं खास हे मवः ।’ छुं उजुरी वःसां मेयरं उकिया सुनुवाईया लागिं न्यायिक समितिइ मछ्वःगु खँ न्ह्यथँसें उपमेयर रमनं न्यायिक समितिया अधिकार व्यवहारय् हय्त पलाःपतिकं पंगः दुगु धयादिल ।
सामान्य विवादय् नं अदालतय् वनेत छ्याता बीपिं विचौलियातय् प्रभावं समितिइ उजुरी मवःगु अधिवक्ता प्रीति रमनया धापू दु । उमिसं विवाद ज्यंकाबी धकाः पीडिततय्के धेबा फ्वनेगु याःगु नं अधिवक्ता रमनं धयादिल । थज्याःगु अवस्थाय् अधिवक्ता रमनं न्यायिक समिति, मेलमिलापया माध्यमं विवाद ज्यंकूसा याकनं नं जुइगु व धेबा नं मतुइगु धकाः स्थानीय दथुइ जनचेतना थनेमाःगु बिचाः तयादिल । संविधानया धारा २१७ अन्तर्गत गठित न्यायिक समितियात स्थानीय ल्वापुख्यापु, साँध सिमाना, घरेलु हिंसा थुज्वःगु विवादयात मेलमिलापमार्फत निरूपण याय्गु जिम्मा स्थानीय शासन सञ्चालन ऐनं ब्यूगु दु ।
अथे हे, ऐन २०७४ कथं समितिं निरूपण याय्गु कथंया विवादय् आलीधुर, बाँध, पैनी, कुलो वा पानीघाटया बाँडफाँट व उपयोग सम्बन्धी विषय लाः । मेपिनिगु बाली नोक्सानी, छेँय् लहिनातःपिं पशुपंक्षी तंगु वा लूगु, जेष्ठ नागरिकया पालनपोषण व सुसाःकुसाः मयाःगु, नाबालक काय्म्ह्याय् वा कलाःभाःतयात इज्जत आमद कथं नय्पुने वा शिक्षादिक्षा मब्यूगु विषय निरूपण याय्गु प्रकृतिया विवादय् लाः । नापं, थ्व कथंया विवादय् वार्षिक २५ लाख तकातक्कया बिगो दुगु छेँबाः, व बाःसुविधा, मेम्ह मनूया छेँ, जग्गा वा सम्पत्तियात लिच्वः लाइगु कथं सिमा प्यूगु, थःगु छेँ वा बल्चां मेपिनिगु छेँ जग्गा वा सार्वजनिक लँय् लः क्वफाःगु अले सँधियारया जग्गाया झ्याः तयाः छेँ दय्केमालीबलय् कानून कथं त्वःतेमाःगु जग्गा मत्वःतूगु केस नं लाः । संविधानं प्रत्येक नगरपालिकाय् उपप्रमुखया संयोजकत्वय् स्वम्ह दुजःया न्यायिक समिति गठन याय्माःगु उल्लेख दु ।
\
धनुषाया धनौजी गाउँपालिका उपाध्यक्ष रामवतीदेवी मण्डलं न्यायिक समिति न्ह्याकेगु जक मखसें, उपाध्यक्षयात मेगु ज्या याय्त नं थाकूगु अनुभव न्यंकादिल । न्यायिक समितिया इजलासया लागिं भौतिक पूर्वाधारलिसें कानूनी ज्ञान दुपिं कर्मचारीया अभाव, कानूनी सल्लाहकार मदुगु थुज्वःगु पूर्वाधार बिना न्यायिक समिति न्ह्याकेत थाकूगु उपाध्यक्ष मण्डलया धापू दु । ‘उपमेयर वा उपाध्यक्ष मेयर वा अध्यक्षया साक्षीया रुपं काय्गु याः । निक्वःगु खुसी उपाध्यक्ष जुयागुलिं थजुइ, अनेक हाथ्यालिसे ल्वानाः मेलमिलापकर्तामार्फत विवाद समाधानयात प्रोत्साहित यानावयागु दु ।
थज्याःगु समस्या रौतहट, धनुषाय् जक मखसें, दार्चुलाया शैल्यशिखर नगरपालिकाय् नं दु । उपमेयर लिसें न्यायिक समितिया कजि शान्ति कठायतं नं स्थानीय तहय् खास हे उजुरी मवःगु धयादिल । विवाद, ल्वापु जुइबलय् नगरपालिकाया न्यायिक समितिइ उजुरी बीमाः धकाः खास हे चेत मवःनि धासें उपमेयर कठायतं स्थानीय तहया न्हापांगु कार्यकालय् न्हय्गू मुद्दा दर्ता जूगु कनादिल । दर्ता जूगु मुद्दा नं तामेलीइ तइगु धासें उपमेयर कठायतं धयादिल, ‘मामिला स्वय्त कानूनी सम्बन्धी ज्ञान दुगु जनशक्ति मदु । उपमेयरं दक्वं ब्वनातःगु दइमखु । हदम्याद छु खः ?, हकदैया छु खः ? थुइकेत हे ई बी । मुद्दा वःसां पहाडी क्षेत्रय् झगडिया झिके याय् थाकु, विपक्ष मवइगु समस्यां न्याय निरुपण याय्त थाकु ।’ ऐनं उपमेयरयात न्यायिक समितिया कजि धाःसां उकिया व्यवस्थापकीय, जनशक्तिया लागिं मेयरया भरय् च्वनेगु स्थिति दुगु धासें कठायतं स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन २०७४ संशोधन याय्माःगु धयादिल ।
उदयपुरया ताप्लीगाउँपालिका उपाध्यक्ष धना मगरया कथं विवाद ज्यंकेगु झ्वलय् पुलिसमार्फत झगडिया झिके याय् दइगु वा मदइगु धइगु न्ह्यसः न्ह्याबलें दनेगु याःगु धयादिल । मेखे न्यायिक निरुपण याय्बलय् वडाअध्यक्षनिसें मेयरं ‘थथे निर्णय याय्, अथे निर्णय याय्’ धकाः निर्णय प्रभावित याय्त स्वइगु नं न्यायिक सम्पादनय् मेगु हाथ्या जूगु उपाध्यक्ष मगरया धापू दु । चुनावय् उपमेयरयात न्यायाधीशया भाला बीगुलिसेंया खँ प्रचारया लागिं धाःसां व्यवहारय् अथे मजूगु बर्दियाया ठाकुरबाबा नगरपालिकाया उपमेयर बिना भट्टराईं धयादिल । उजुरीत न्यायिक समितिइ खास हे मवइगु, कर्मचारी याकनं सरुवा जुइगु लिसेंया समस्या फय्मालाच्वंगु उपमेयर भट्टराईं धयादिल । उगु नगरपालिकाय् झिला दुने २७ उजुरी दर्ता जूगुलिइ १० मेलमिलापं समाधान जूगु दु । वंगु आर्थिक दँया १० मुद्दा थ्व दँये सरे जुइधुंकाः मुक्कं ३७ मुद्दा दु ।
वःगु उजुरी नं घरेलुहिंसा, ज्याला मजदुरी सम्बन्धि विवाद, बहुविवाह थुज्वःगु दुगुलिइ अज्याःगु उजुरीत मेलमिलापमार्फत ज्यंकेत बः बियाच्वनागु वय्कलं धयादिल । भोटेकोशी गाउँपालिका उपाध्यक्ष दिछेन शेर्पां मेलमिलापकर्तामार्फत विवाद ज्यंकावयागु धासें मेयर व कर्मचारीया ग्वहालि नं दुगु धयादिल । ‘जिगु बिचारय् न्यायिक समितियात सबल, सशक्त दय्केत जनशक्ति, बजेटनिसें दक्वं बन्दोबस्त याय्माः’ उपाध्यक्ष शेर्पां धयादिल ।
उपमेयरतय् बिचाः कथं न्यायिक समितिया दुजःया क्षमता थकाय्माःगु, समितिया कजियात आर्थिक अधिकार बीमाःगु, हरेक स्थानीय तहय् कानूनी ज्ञान दुपिं कर्मचारीत तय्माः । ‘गुलिखे
स्थानीय तहय् न्यायिक समितियात ब्यूगु क्षेत्राधिकार छ्यलेमफूगु अवस्थाय् दुसा गनं क्षेत्राधिकार क्वत्यःगु खनेदु । थज्याःगु अवस्थाय् देय्न्यंकया स्थानीय तहया न्यायिक समितिया बिचाः ज्वःलाय्माः’ येँ महानगरपालिकाया न्यायिक समितिया कजि तकं खःम्ह उपप्रमुख सुनीता डंगोलं धयादिल ।
