सुकुम्बासी जुइगु सुयां रहर मखु, व बस्ती सुयां म्हगस मखु !!!
श्यामकृष्ण प्रजापति | बछलागा पारु ११४३, बैसाख २३ शनिवाः
राष्ट्रिय भूमि आयोग येँ जिल्ला समितिया नायःया भाला कःघानागु करीब दछि जूवल । थ्व इलय् वास्तविक सुकुम्वासीतय्त भूमिहीन अवस्थां थकाय्गु नितिं फक्व कुतः यानाच्वनागु हे दु, अझ नं फक्व याय् हे तिनि । थ्व हे कुतः व सक्रियताया दथुइ अवस्थाय् छुं सुधार नं जूगु दुसा छुं घटना नं जुइधुंकुगु दु । थ्व हे अवस्था व घटनालिसें यक्वसिगु म्हुतुं यक्व कथंया प्रतिक्रियात न्यनेधुन । थ्व प्रतिक्रियालिसें नुगलय् यक्व हे खुसिबाः वल । व हे खुसिबाःयात थौं आखःया माध्यमं सकललिसे इनेगु कुतः यानाच्वना ।
भूमि आयोग येँ जिल्ला समितिया नायः जुइ न्ह्यः नं ताः इलंनिसें अधिकारया क्षेत्रय् सक्रिय जुयावयागु खः । समावेशी, समानताया अधिकारया सवालय्, संस्कृति, सम्पदाया संरक्षणया लागिं लिसें भूमिया अधिकारया सवालय् नं सः तयावयागु हे खः । तर न्हापा जिं गुगु ढङ्गं सुकुम्वासीयात स्वय्गु यानागु खः, व मिखा वा विचारधारा थौं ह्यूगु दु । न्हापा न्हापा विशेष हुनिं थःगु गांथाय् त्वःताः, भूमिहीन जूवनाः, येँय् वयाः सार्वजनिक जग्गाय् च्वनावःपिन्त सुकुम्वासी धाइ । तर थीथी परिस्थितीं स्थानीय वासिन्दायात थःगु हे भूमिइ नं सुकुम्वासी दय्काबी यःगु जुयाच्वन । वस्तुस्थिती, परिस्थितीं कन्हय झीमध्ये सुं सुकुम्वासी मजुइ धाय् मफइगु जुयाच्वन । राष्ट्रिय भुमी आयोग येँ जिल्ला नायःया जिम्मेवारी निर्वाह यानाच्वनागु थ्व इल्य् जिं यक्व कथंया सुकुम्बासीत खना । अथवा धाय्, थज्याःगु कथंया परिस्थीती खन, गुकिं छम्ह मनूयात वा परिवारयात सुकुम्वासी दय्काबी ।
१. क्वथा मदयाः वा क्वथाया बाः पुलेमफयाः सुकुम्बासी जूपिंः
न्ह्याथे धाःसां विकास आःतक्क नं राजधानी केन्द्रीत हे जुयाच्वंगु दु । शक्ति व सुविधा दक्वं येँय् दुने हे सिमित जूगु दु । थज्याःगु परिस्थितीइ अवसर, उपचार आदि थीथी आधारभूत आवश्यकताया हुनिं गामं येँय् च्वंवय्गु क्रम निरन्तर जुया हे च्वंगु दु । थुकथं गामं शहर वय्बलय् येँय् ज्या लुइ थाकुइगु, क्वथा लुइकेफयाः वा क्वथाया बाः पुलेमफयाः सुकुम्वासी जूपिं तम्ह हे मनूत व परिवार जिं खना ।
२. स्वास्थ्य उपचार यायां सुकुम्बासी जूपिंः
स्वास्थ्य समस्या न खबर बियाः वइ, नं सुनां सःताः वइगु खः । सुयात गबले छु परे जुइ, धाय् फइमखु । गरीबतय्त ला छु, ततःधंगु स्वास्थ्य समस्या जुयाः करोडपति धाःपिं नं रोडय् अर्थात सडकय् वःगु झीसं हे मखनागु मखु । स्वास्थ्य समस्या जुयाः उपचारय् हे सर्वस्व तंकाः सुकुम्वासी जूगु कैयन घरपरिवार नं जिं थ्व इलय् खन ।
३. परिवारय् कलह वा मेमेगु समस्याया हुनिं सुकुम्बासी जूपिंः
मां मदय्का च्वनेमालीगु दुःख मां मदुपिं सन्तानं जक सी । मां मदुगु हे हुनिं सुकुम्वासी जुइमाल धाय्बलय् गुलिसिनं विश्वास मयाय्फु । मां मदय्धुंकाः अबुं चिरिमां हयाबीबलय् सन्तानयात मांया माया दइला धइगु आश ला जुइ, तर गुलिखय् चिरिमामं न्ह्यथुया सन्तानयात शत्रुया हे मिखां स्वयाबीबलय् व मां मदुम्ह सन्तान झन हे दुःखय् लाइगु ला जु हे जुल, लिसें चिरिमामं ब्यूगु दुःख सह याय् मफयाः छेँ त्वःता पिहांवनेगु स्थितीतक्क थ्ननेयः व सुकुम्बासीया जीवन म्वाय्त बाध्य जुइयः ।
अथे, काय्भौया दुव्र्यवहारया हुनिं मांअबु सुकुम्वासी जूगु समस्या नं उत्तिकं हे दु । गुलिखय् सन्तानं थः ब्वलनेधुंकाः थः बुराबुरि जुइधुंकूपिं मांअबुयात हेला याय्गु, दुव्र्यवहार याय्गु याय् यः । अझ इहिपा धुंकाः छेँय् दुहांवइम्ह भौनं थः भाःतया मांअबुयात थः मांअबु थें बिचाः मयात धाःसा छेँय् कलह झन अप्वइ । उकिया लिच्वः, काय्भौया हेलाया सिकार मांअबु छेँ त्वःताः पिहांवनाः सुकुम्वासी जुइफु ।
४. बिकासया नामं सुकुम्बासी जूपिंः
विकासया नामय् जुयाच्वनीगु राजधानी केन्द्रीत थीथी ज्यां राजधानीवासीं सुख स्वयां अप्वः दुःख स्यूगु दु । सत्ताय् थ्यंपिं यक्वसिनं येँया विकास धयागु हे डोजर धकाः ताय्काच्वंगु खनेदु । थीथी इलय् थन सडक विस्तारया नामय् यक्व थासय् डोजर न्ह्याकल व छेँ थुनाबिल । थुकथं विकासया नामय् लालाःथे छेँ थुनाबियाः सडक ला तब्या जुल खइ तर, दुंगु छेँय् च्वनाच्वंगु परिवार धाःसा सुकुम्वासी जुइमाल ।
५. पासापिनिगु लहलहैलय् सुकुम्बासी जूपिंः
लहलहै छगू ग्यानापूगु ल्वय् खः । ल्याय्म्ह इलय् पासापिंलिसे जुइ, पासापिन्सं छु छु यात, व हे याइ । हि क्वानाच्वंगु ल्याय्म्ह ईया अपरिपक्वतां छु सहि छु गलत धाय् नं फयाच्वनी मखु । थज्याःगु अवस्थां पासापिनगिु खँय् जुयाः छेँ त्वःताः पिहांवनाः सुकुम्बासी जूपिं नं यक्व हे मनूत जिं खना ।
६. थः च्वनावयागु छेँ, पालावयागु बुँया भ्वं मदयाः सुकुम्बासी जूपिंः
च्वनेत छेँ दु, पालावयागु बुँ नं दु तर भ्वं मदु । भ्वं दय्केत प्रकृयाय् वनेमाल । उकिया लागिं उखेंथुखें खर्च याय्माली । हाकनं भ्वं दय्केत वने, थौं ज्या याय् खनीमखु अले छेँय् गथे भुथू च्याइ । थज्याःगु हे अवस्था यक्वसिया दु थन । आर्थिक अवस्थाया हे हुनिं थम्हं पालावयागु बुँ, च्वनावयागु छेँया भ्वं दय्केमखनाः सुकुम्वासी जीवन म्वाय्त बाध्य परिवार नं म्ह्वः मजू थन ।
७. छुवाछुतया हुनिं गामं लिनाहःपिं व बिस्युंवःपिंः
धाय्त समाज आधुनिक जुइधुंकूगु दु, देय् धर्म निरपेक्ष जुइधुंकूगु दु । तर मिखाय् धार्मिक कापः चिनाः जातीय भेदभाव, छुवाछुत याय्गु प्रवृत्ती समाजय् अझं ल्यं दनि । धर्मया नामय्, संस्कृतिया नामय् याइगु थज्याःगु विभेदया हुनिं थौंया दिनय् नं गामय् मनूतय्त पशु थें व्यवहार याःनि । थज्याःगु हे छुवाछुत, विभेदया हुनिं गां पितिनाहयाः अथवा बिस्युंवयाः शहर दुहांवइगु परिवारत थौं सुकुम्वासी जुयाच्वंगु दु ।
८. माओवादी जनयुद्धया झ्वलय् शहरय् बिस्युंवःपिंः
माओवादी जनयुद्धया झ्वलय् थःगु व थः परिवारया ज्यान ल्यंकेत हे थःगु सर्वस्व त्वःताः गामं शहरये् बिस्युंवःपिनिगु ल्याः यक्व दु । तत्कालीन इलय् थःगु ज्यानया हे खँ जुल, हाकनं गामय् दुगु छकूचा जग्गा नं माओवादीं कब्जा यात । माओवादी भूमिगत अवस्थां मूलधारया राजनीतिइ ला वल, सशस्त्र युद्धं सत्तातक्क थ्यन । तर व इलय् कब्जा जूगु अज्याःगु गुलिखे जग्गा आःतकं लित मब्यूनि व व कब्जा जूगु जग्गाया थुवाः थौं सुकुम्बासी जुयाः च्वनेमालाच्वंगु दु ।
९. लजगाःलिसे सम्वन्धित हुनिं सुकुम्वासी जूपिंः
४०दँ, ५० दँ न्ह्यः येँय् वा पीत गाक्कं बुँ दु । बुँ पालेत बुँ थुवाः अले थन दुपिं मनूतय् मगाः । व ल्याखं थन बुँ पालेत, बुँ स्वय्त चीधंगु उमेरय् हे यक्व मनूत गामं थन हल, वल । अथेहे, ठेक्कापट्टा याइपिं ठेकेदारलिसे ज्या याय्त नं येँय् दुहांवःपिं म्ह्वः मजू । मचाबलय् हे खलासी जुयाः येँय् दुहांवःपिं नं उत्तिकं दु । थुकथं येँय् वःपिं मनूतय्सं थन ज्या यानाः नं बिचाः याःकथं कमे याय्मफुबलय् थौंया दिनय् सुकुम्बासी जुयाः च्वनेमाल ।
नेपाल दुने जक मखु, गुलिखे मनूत वैदेशिक लजगाःया नामय् ठगीइ लानाः सुकुम्वासी जूपिं नं यक्व दु । आकर्षक तलबलिसे थीथी प्रलोभन क्यनाः कतार, दुबई वा अमेरीका, अष्ट्रेलिया आदि देय् तकंया नां कयाः मनूतय्त ह्यय्की । भविष्य बांलाइगु आशां थन दुगु छेँबुँ मियाः वंपिन्त धाःगु स्वयां फरक देय् व फरक ज्याय् तयाबीयः । अज्याःपिं मनूत थःगु देशय् लिहांवइबलय् उमिके न त धेबा दइ, न त थन दुगु सम्पत्ति हे दनि । गुलिखे मनूत ला ल्वय् ज्वनाः लिहांवय्माःगु अवस्था जुइ । अज्याःपिं मनूत नं थन सुकुम्वासी जुयाः च्वनेत बाध्य जुइ ।
१०. प्राकृतिक प्रकोपं सुकुम्वासी जूपिंः
प्राकृतिक विपत्तीया हुनिं दँय्दसं यक्वसिया ज्यान वनेगु याः । विशेष यानाः गामय् खुसिबाः, चलः, भुखाय्लिसेंया प्राकृतिक प्रकोपय् लानाः थःगु सर्वस्व तंकूपिं ल्हाःम्हुतु चूलाकेत ज्या मालेगु नितिं शहरय् वनेगुया पले मन्त । थन वयाः ज्या, धेबा, च्वनेगु थाय् सकतांया समस्यां सुकुम्वासी जुयाः च्वनेमालीगु उमिगु बाध्यता जुयाबी । थ्व बाहेक मेगु सयौं कारणत जिं मखनानि नं जुइफु ।
सुकुम्वासीया नामय् लबः नयाच्वंपिं मदु धाय् फइमखु तर, वास्तविक सुकुम्वासी गुगु स्याःचालय् दु, उकिया कल्पना नं झीसं याय्फइमखु । थःगु छेँ, सुखी परिवार सुया यइमखु । यदि राज्यं जनतां पूगु कर जनतायात लितबियाः भूमिहीनयात भूमिपति दय्के धाःसा छु व बांमलाःगु खँ जुइला ? भुमिहिन दलित, भुमिहिन सुकुम्बासी व अव्यवस्थित बसोबासिया लगत संकलन, छानबिन अले पहिचान धुंकाः संबिधान प्रदत्त अधिकारयात संबोधन यासें पाय्छि ब्यबस्थापनया नितिं सरोकारवाला सकसित इनाप याना । घालय् तियाः डोजर न्ह्याकेगु स्वयां समस्या समाधानपाखे जाय्नु ।
(च्वमि राष्ट्रिय भूमि आयोग येँ जिल्ला समितिया नायः खः)
