धम्मवती गुरुमां व धर्मकीर्ति विहारया स्थापना
राजेन मानन्धर | दिल्लागा द्धितीया ११४३, असार २० बुधवाः
नेपाःया राजधानी येँया पुलांगु केन्द्र असं बजाः लिक्क हे लाःगु विशाल व प्राचीन स्तुप दु, गुकियात सामान्य जनभाषाय् सिघः धाइ । थुगु सिघः परिसरय् नेपालय् लीगु बुद्ध धर्मया स्वंगुलिं यानया अभ्यास जू । थन नेवाः बुद्धधर्म अन्तर्गतया श्री शान्तिघट वज्रधातु चैत्य महाविहार दु, हिमाली बुद्धधर्म कथं पूजा याइगु डुप्गोन् जाङ्गछुब छोयलिङ गुम्बा दु व थेरवाद कथंया अभ्यास याइगु श्रीघः विहार दु । थुकियालिसें थन मेगु छगू भव्य व बांलाःगु धर्मकीर्ति विहार दु । आः खनेदुगु परम्परागत नेवाः वास्तुकलाया लू बीगु दाचिअपा, कलात्मक झ्याः व ध्वाखां छाय्पियातःगु थुगु विहारया ल्यूने सुयां म्हगस, कल्पना अले यक्व ग्वाहालिमितय्गु मिहेनत अले सहकार्यया प्रतिफल दु ।
थुगु विहारया खँ ल्हाय्बलय् यलया रुद्रवर्ण महाविहार अर्थात् ओकुबहालय् विसं १९९१ या असार पुन्हिकुन्हु बूम्ह गणेश कुमारी शाक्यया नां लुमंकेमाः । बुद्धधर्मया अध्ययन याय्गु व नेपालय् बुद्ध शिक्षाया पुनर्जागरण याय्गु हे जीवनया छगू जक आज्जु कथं कयाच्वंम्ह गणेशकुमारी यक्व हे पंगः सहः यानाः १४ दँतक म्यानमारया मोलमिनय् बुद्धधर्मया दुग्यंगु अध्ययन धुंकाः धम्मावती गुरुमां जुयाः नेपाः लिहांबिज्यात । विसं २०२० आश्विन ७ गते वय्कः नेपाल लिहां बिमज्याःतले थन थः च्वनेगु थाय् छकू तकं दुगु मखु । न्हापांगु दँतक ला वय्कलं थः बूगु थाय् यलय् हे च्वनाः धर्म प्रचार यानाबिज्यात । थ्व दथुइ, छुं ई येँया ज्याबहाःस्थित भाजुरत्न व ज्ञानमान शाक्यया छेँय् च्वनाः चिचीधिकःपिं मस्तय्त ब्वंकाबिज्यात ।
अथे हे, वय्कः येँया तःखाछेँस्थित दानलक्ष्मी कंसाकारया छेँय् नं छुं ई च्वनाबिज्यात । थः च्वनेत व उपासक उपासिकापिनिगु लागिं धर्म प्रचार नं याय्जीक धकाः वसपोलं थः अबु हर्षमान शाक्यं बियादीगु ३द्वः तका सदुपयोग यानाः श्रीघःस्थित रत्नबहादुर मालीया ६० फिट ताःहाकःगु व ३१ फिट तब्यागु बुँ छकू न्यानाबिज्यात । जग्गा ला दत तर उकियात आश्रयस्थल दय्केत उलि अःपुगु धाःसा मखु । सकसिगुपाखें फूचाःकथं दान धाःसा चूलात । सकसिगु ग्वहालिं छखा सामान्य छतजाःया विहारया स्वरुप तयार जुल ।
थुलि याय्त ६५द्वः तका खर्च जूगु खः, गुगु व इलय् यक्व हे धेबा खः । महाप्रज्ञा भन्तें धम्मवती विहार नां तय्त बियाबिज्याःगु सल्लाहयात स्वीकार मयाःसे थुकियात हेरालानी ताम्राकारया सल्लाह कथं धर्मकीर्ति विहार नां तल । व थुकिया उद्घाटन वि.सं २०२२ बैशाख २२ गते जुल । विहारय् वइपिं उपासक उपासिकापिं अप्वयावंबलय् व विहार चिकू थें जुयावल । व धुंकाः थीथी इलय् अन थीथी दातातय्गु ग्वहालिं उकियात अप्वय्कायंकाः न्हूगु हल, भुथू, चःबि, हिति आदि नं दय्कायंकल । शुरुया दातातय् नां काय्बलय् केशरी लक्ष्मी, दानलक्ष्मी, हेराकाजी राजकर्णिकार, नन्दलाल जोशी, हेराथकुं शाक्य व मोतिकाजी शाक्य, हेराकाजी, कुलिशरत्न व जुजुरत्न, हेरादेवी, ताराशोभा स्थापित, हर्षरत्न व सानुरत्न स्थापित, मणिहर्ष ज्योति व केशरीलक्ष्मी कंसाकार, हेराकाजी राजकर्णिकार, आशामाया राजकर्णिकार आदिं नां ल्वःमंके फइमखु । थज्याःगु यक्व हे चिचीधंथु खं ब्ययभार अप्वःगु तर दक्वं आवश्यकता पूमवंगु खनेदुगुलिं असं दगुबहाःया द्रव्यमानसिं (भाइराजा) तुलाधर अले परिवारं जगंनिसें हे थुनाः न्हूगु दय्केगु जिम्मा कयादिल । पुलांपिं दातातय् अनुमति चूलाय्धुंकाः न्हूगु चरणय् विशाल अले सुविधासम्पन्न विहार दय्कल ।
न्हूगु विहार भवनया २०५७ पुष २२ गते शिलान्यास जुइधुंकाः थुगु विहारं थन वइपिं उपासक उपासिकात अले थन न्ह्यानाच्वंगु थीथी धार्मिक अले सामाजिक ज्याखं न्हूगु जाः काल । २०७२ सालया तःभुखाचं नेपालय् यक्व हे न्हूगु पुलांगु संरचनायात क्षति यात तर थ्व न्हूगु दय्कूगु विहारय् धाःसा खास हे छुं क्षति मजू । न्हापा दातातय् स्वइच्छां व श्रद्धां सुनां छु गुलि फु, व याय्गु धइगु भावनां हे दक्वं ज्या जुयाच्वंगु खः । लिपा थन वइपिं उपासक उपासिकापिनि ल्याः अप्वयावंकथं थुगु विहारया व्यवस्थापनयात छुं औपचारिक रुप बीगु ज्या २०४६ सालया ह्यूपाः धुंकाः बुलुहुँ जुयावन । थ्व हे कथं, २०४८ बैशाख ५ गते थ्व विहार धर्मकीर्ति विहार नामं जिल्ला प्रशासन ज्याकू येँय् संघसंस्था ऐन २०३४ अन्तर्गत दर्ता जुल । व धुंकाः हाकनं २०५९ जेठ १५ गते थुकियात धर्मकीर्ति विहार संरक्षण कोषया नामं दर्ता याःगु दु । थौंकन्हय् तिनि थुकिया विधानयात नं ई कथं भिंकाः २०७२ माघ १९ गते न्हापांगु संशोधन यानाः स्वीकृति काःगुलिसें आः थ्व औपचारिक रुपं धर्म अले समाज सेवाया ज्याय् न्ह्याःवनेत ताःलाःगु खनेदु ।
आः थुगु विहारय् छेलि तलाय् छगू तकूगु धम्महल दु, गन भगवान बुद्धया जन्म, बुद्धत्व प्राप्ति, धर्मचक्र प्रवर्तन अले निर्वाण मूर्ति दु । थुगु हलया ल्यूने चःबि अले स्वास्थ्य सेवा केन्द्र दु । च्वय्या तल्लाय् विहार प्रमुख धम्मावती गुरुमां अले मेपिं गुरुमांपिनिगु द्यनेगु क्वथा दु । व स्वयां च्वय्या तल्लायात गुरुमांपिंलिसें मेपिं उपासक उपासिकापिनिगु लागिं भुथू क्वथाया रुपं छ्यलातःगु दु । थ्व विहार धइगु विशुद्ध रुपं भिक्षुणी अथवा अनागारिकापिं जक च्वनीगु विहार खः । थन आः थीथी उमेरया यानाः लगभग २०म्हति गुरुमांपिं च्वनाच्वंगु दु । वय्कःपिनि अभिभावक गुरु व नेतृ धयाम्ह धम्मावती गुरुमां हे खः ।
थ्व धर्मकीर्ति विहार छखा भवन जक मखु । थन हरेक दिं धइथें छुं न छुं धार्मिक अले सामाजिक ज्याखँ न्ह्यानाच्वंगु दइ । अज्याःगु ज्याखं हे थुगु विहारयात जीवन्त दय्कूगु दु । थुकिया श्रेय वय्कः हे श्रद्धेय शासनधज धम्माचरिय, अग्गमहागन्थवाचक, पण्डित भिक्षुणी धम्मवती गुरुमांयात हे वनी । नियमित बुद्धपूजा जुइगु धइगु विहार जीवन्त जुइगु खः । थन हरेक महिनाया संल्हू, पुन्हि, आमै, शुक्लपक्ष अष्टमी अले कृष्णपक्ष अष्टमीया दिनय् यानाः न्याक्वः विशेष पूजा जुइ । मेगु इलय् स्वयां थुगु दिनय् उपासक उपासिकापिं अझ अप्वः मुनेगु याइ । थुगु दिनय् अप्वः थे ई धम्मावती गुरुमामं हे बुद्धधर्मया सैद्धान्तिक पक्ष व सामाजिक समस्याया समाधानया विषयस धर्मदेशना बियाबिज्याइ । थ्व बाहेक स्वनिगःया बौद्धतय्सं श्रद्धालिसें हनीगु गुंला लच्छियंकं बुद्धपूजा व धर्मदेशना नं जुइ । अले विहारया हे विकासय् थःगु जीवन अर्पण यानाबिज्याःम्ह धम्मावती गुरुमांया बुदिं गुरुपुन्हिया लसता लाकाः साप्ताहिक विषेश ज्याझ्वः न्ह्याकेगु नं धर्मकीर्ति विहारया विशेष पक्ष खः ।
थन बौद्ध ल्याय्म्हतय्गु धर्मकीर्ति बौद्ध अध्ययन गोष्ठी दु, गन उमिसं बुद्धधर्म सय्केगुलिसें मेगु थीथी श्रृजनात्मक ज्याझ्वः जुइ । थन हरेक वालय् थें बुद्ध धर्मया बारे अध्ययन, अध्यापन, प्रवचन आदि न्ह्यानाच्वनी । अझ इलय्ब्यलय् भारत, चीन, श्रीलंका, म्यानमार, थाइल्याण्ड, रसिया, संयुक्त राज्य अमेरिका थुज्वःगु देय्या बौद्ध विद्वानतय् प्रवचन अले अन्तरक्रिया ज्याझ्वः नं जुइ । व मध्ये म्यान्मारया स्टेट काउन्सिलर अले नोबेल शान्ति सिरपाः त्याकामि आङ साङ सुकी नेपाल वक्वपतिं धर्मकीर्ति विहार वयाः धम्मवती गुरुमांया न्ह्यःने पुलिं चुयाः झाःगु मुक्कं बौद्धजनया लागिं गौरवया खँ खः ।
विसं २०२९ सालनिसें धर्मकीर्ति नामं बौद्ध लय्पौ नं थनं पिदनाच्वंगु दु । थ्व हे दथुइ, थनं हे नेपाली, नेपालभाषा व अंग्रेजी यानाः स्वसलं मल्याक्क सफूत पिदनेधुंकूगु दु । थीथी उमेरया उपासक उपासिकापिनिगु रुचियात ध्यानय् तयाः थन धर्मकीर्ति बौद्ध ज्ञानामाला भजन खलः स्थापना यानाः इलय्ब्यलय् सांगीतिक माध्यमं बुद्ध शिक्षाया प्रचार याय्त नं थ्व विहार न्ह्यज्यानाच्वंगु दु । इलय्ब्यलय् थन युवतीतय्त ऋषिणी प्रवज्या अले युवातय्त श्रामणेर अल्पकालीन प्रवज्या थुज्वःगु ज्याझ्वःत जुइगु याः । थनया स्वास्थ्य क्लिनिकय् स्वास्थ्य शिविरत नं न्ह्यानाच्वनेगु याः । थ्व बाहेक थीथी थासय् स्वास्थ्य शिविर, हिदान ज्याझ्वः नं जुइगु याःसा प्राकृतिक प्रकोपया इलय् फूचाःकथं राहत वितरणया ज्या तकं थनया दुजःपिन्सं याय्गु याः । थुकिया लिसें मस्तय्त आधुनिक प्रणालीं बुद्धशिक्षा बीगु आज्जुं धर्मकीर्ति शिक्षा सदन नामं प्रि स्कुल नं थनं हे न्ह्याकातःगु दु ।
८६ दँ थ्यंम्ह धम्मावती गुरुमां थौं नं थुगु विहारया दक्व धइथें ज्याझ्वलय् नेतृत्वदायी भूमिकाय् दी । मेपिन्सं जिम्मा काःगु ज्याझ्वलय् तकं माःकथं सररल्लाह बीगु यानाबिज्याइ । वय्कःया हःपालं हे थनया गुरुमांपिं अले उपासक उपासिकातय्के जोश व जाँगर थहांवइ । धर्मकीर्ति विहार आः छगू विहार जक मखय्धुंकल । थन वइपिं दातातय् विशेष पहलय् येँया थीथी थासय् न्हूगु विहारत दय्केगु ज्या अप्वःगु दु, गुकियात धर्मकीर्ति विहारया कचाया रुपं तकं काय्फइ । उगु विहारत थुकथं दुः पद्मकीर्ति विहार, कमलपोखरी, धर्मकीर्ति बसुन्धरा विहार, बसुन्धरा, निर्माणमूर्ति किम्डोल विहार, किम्डोल स्वयम्भू, सुलक्षणकीर्ति विहार, चोभार तथा गौतमी भिक्षुणी विहार, लुम्बिनी । थुकथं थन इलय्ब्यलय् थीथी समुदायया उपासक उपासिकापिनि लागिं समयानुकूल व आवश्यकता कथंया ज्याझ्वःत जुयाच्वनी ।
थुकिया बारे थन विस्तृत जानकारी बी मफुसां अज्याःगु ज्याझ्वलं स्थानीय समाजय् धर्मया छाप त्वःतेत व समग्रय् नेपालय् बुद्ध शासनयात हे चीरस्थायी दय्केत च्वछाय्बहःगु भूमिका म्हिताच्वंगु सकसिनं स्यू । थुकथं स्वय्बलय् नेपालया थेरवाद बुद्धधर्मया प्रचार प्रसार याय्त अले अशिक्षित व तसकं परम्परागत जीवन हनाच्वंगु स्थानीय नेवाः समुदायस बुद्धधर्म धइगु कर्मकाण्ड जक मखु, बुद्ध धइम्ह सुं काल्पनिक द्यः मखु व वय्कलं स्यनाबिज्याःगु शिक्षा जीवनोपयोगी व वैज्ञानिक नं खः धइगु तथ्ययात स्थापित याय्त थुगु विहारं ऐतिहासिक भूमिका म्हितूगु दु धइगु खँय् सुयां निताजि बिचाः दइमखु जुइमाः।
