धार्मिक सहअस्तित्व हे शान्तिया लँपु
राजेन मानन्धर | अनलागा चतुर्थी ११४३, सावन २० शनिवाः
धर्म मनूतय्गु सभ्यताया छगू चिं खः । जब मनूतय्सं द्यःया अस्तित्व स्वीकार यात, जब प्रकृतिया थी थी खँय् द्यःया स्वभाव खन अले मनूत सभ्य जुल धाःसां जिल । तर थ्व हे धर्मया कारणं मनूत थी थी समुदायलय् विभाजित जुसेंलि, देशया सत्ता चलेयाइपिन्सं धर्मयात हतियार दयेकाः थः मनूतय्सं न्ह्यागु गलत याःसां माफ अले करपिन्सं छुं मयाःसां स्यायेगु पालेगु तकं याःगु इतिहास नं झीगु न्ह्यःने दु । धर्म धइगु विषय हे अज्याःगु, गुकिं माल धाःसा संसारया दक्व मनूतय्त छपाय् छधी नं याइ, अले माल धाःसा उमित ल्वाकाः द्वलं द्वः मनूतय्गु आमसंहार नं याकी । अथे जुयाः हे आधुनिक पश्चिमी समाजय् मनूतय्सं धर्मयात अपाय्सकं महत्व मबिउ । अझ मनूत थः छुं हे धर्मय् मदु, धकाः धायेगुलिइ आनन्द वा गर्व तायेकी । एशियाय् अझ दक्षिण एशियाय् धाःसा अझं धर्मया नामय् ल्वापु याना हे च्वनतिनि । झीगु जनगणनाय् धर्मयात महत्व बियातःगु हे थुकिया प्रमाण खः ।
नेपाल बहुभाषिक, बहुजातीय व बाहुधार्मिक देय् खः । थन थी थी धर्म मानेयाइपिं मनूत इतिहासया थी थी इलय् दुहाँ वल । थनया धर्मसंस्कृतिइ थःगु प्रभाव लाकल, थनया धर्म संस्कृतिपाखें थः नं प्रभावित जुल । थ्व हे नेवाःतय्गु स्वभाव खः । पृथ्वी नारायण शाहं नेपाल उपत्यका त्याकाकाये न्ह्यः थन शैवमार्गी वा हिन्दुत, बुद्धमार्गी वा बौद्ध अले इसाईत व मुसमांत दूगु इतिहास भचा भचा ब्वनातःपिन्सं सिउगु हे खः ।
थन मुसमांत लिच्छवीकालय् हे दुहाँ वयेधुंकल धाइ । अथेसां जुजु रत्नमल्लया पालय् सन् १५२० पाखेनिसं थन मुसमांत वयाः ब्यापार यानाः थनया हे बासिन्दा जु्याः च्वनाछ्वत । थनया पुलांपिं मुसमांतय्सं नेवाः भाय् बांलाक ल्हाः अले उमित थनया मेमेगु धर्मावलम्बी नेवाःतय्सं विभेद नं याःगु खनेमदु ।
अथे हे नेपाल उपत्यकाय् इसाईत नं १७औं शताब्दीइ हे दुहाँ वयेधुंकल । सन् १६२८य् येँय् जगज्योति मल्ल जुजु जुयाच्वंबलय् जेसुइट मिशनरी जोवा ग्रेवाल नेपालय् वःगु धइगु इतिहासकारपिनिगु धापू दु । अथे हे लिपा नं तःगु मिसनरी नेपालय् वःगु ऐतिहासिक प्रसंगत दु । छम्ह इसारी मिसनरी प्रताप मल्लयात दुरबिन उपहार बिउगु दु । अथे हे किपुलिइ पृथ्वीनारायण शाहं स्थानीय किपूमिपिनिगु न्हाय् ध्यनाबिउगबलय् अन च्वनाच्वंम्ह फादर माइकल एन्जलों व घाइते मनूतय्गु अले युद्धय् मिखा तज्याःम्ह सुरप्रताप शाहयागु तकं उपचार यानाबिउगु खः । थथे अमानवीय आक्रमण यानाः राज्य हडपेयाइपिनिगु न्ह्यःने अज्याःगु सहयोग वासः याइपिन्त द्यः भाःपियाः उमिगु अर्ति उपदेश न्यनाः इसाई धर्म अपनेउयात धाःसा सुं अजू चायेम्वाः । थुकथं सत्यादँ तक थन च्वनाः उमिसं याःगु थी थी सेवा सहयोगया कारणं थन तःधंगु वा चीधंगु इसाई समाजया निर्माण जुल ।
नेपालय् लुँया सिँहासनय् च्वनाः शासन यायेत वःम्ह पृथ्वी नारायण शाहं थन एकछत्र शासन यायेत बौद्धतय्त ला तह लगेयाये अपुइ ताल जुइ तर इसाई व मुसमांतय्त बशय् काये थाकुइगु अन्दाज अबलय् हे यायेधुंकल । उकिं थःगु ल्हातिइ स्वनिगःया बागडोर वयेवं वं इसाईत व मुसमांतय्त निशाना दयेकल । वं इसाईतय्त ला देशनिकाला हे यानाछ्वत, उपिं भारतया बेतिया धइगु थासय् च्वंवन । अले मुसमांतय्त धाःसा देशनिकाला यायेमफुत, उकिं थन हे च्वनेबिल तर राज्यंपाखें बिइगु सुविधापाखें बन्चित यात । जंग बाहादुरं ला उमित लः तकं चलेमजूपिं धकाः जातीय विभेद यानातल । मेखे राणाकालय् चन्द्र समशेर प्रधान मन्त्री ज्ुयाच्वंबलय् थनया बौद्ध भिक्षुपिन्त देशनिकाला यानाछ्वःगु अले तःदँ तकया निर्वासन लिपा जक उपिं नेपालय् लिहाँ वयेखंगु खँ नं प्रासंगिक जुइ ।
विश्वय् थी थी थासय् इसाईतय्गु मिसन वनाः अनया विपन्न मनूतय्त आर्थिक, सामाजिक, शिक्षाया ख्यलय् ग्वाहालि यानाः उमित इसाई देयेकेगु मिसनारी ज्या आधुनिक नेपालय् नं बुलुहुँ जुजुंवन । न्हापा ला थज्याःगु ज्यायात गैरवकानुनी हे धयातःगु खःसां देसय् लोकतन्त्र वयेवं थ्व ज्याः खनेदयेके हे न्ह्यात । उकिया हे फलस्वरुप नेपालय् इसाईतय्गु जनसंख्या अप्वयावःगु खनेदु ।
समय परिस्थिति व जनआन्दोलनया कारणं नेपाः धर्म निरपेक्ष देश जूगु दु । थुकिया शाब्दिक अर्थ राज्यं छगू धर्मयात घय्पुनाः उकियात उत्थान व संरक्षणया लागि राज्यया धुकू चायेकेमखु धइगु थुइकी । तर नं नेपालय् धर्म मानेयायेमखु धाइपिं कम्युनिष्टत हे यक्व धयाथें सरकारय् च्वंसां उमिसं एकनासं हिन्दु धर्मयात जक सुविधा बियाः उकिया हे उत्थानयालागि सरकारी बजेट खर्च यक्व यानाच्वंगु झी सकस्यां खना हे च्वना । अझ अज्याःगु खर्चय् करोडौंया भ्रष्टाचार जुल नं अज्याःपिन्त कानूनया कठघराय् थनेत ई कयाच्वंगु दनि ।
भारतय् हिन्दु अतिवादी धार ज्वनाः राजनीति यानावःम्ह नरेन्द्र मोदीया सरकार बनेजुइवं नेपालय् हानं हिन्दु राष्ट्र हयेमाल धकाः हिन्दुतय्सं माग यायेगु तच्वः जुयावल । उकिसं राजतन्त्र लिहाँ वयेमाः धकाः धाइगु राजनीतिक पार्टी खुलेआम हे हिन्दु राष्ट्र दयेकेत आन्दोलन यानाच्वंगु दुसा मेखे दक्व धयाथें हे सत्ता वनीपिं मनूत व हे उच्च जातया हिन्दुत जुइगु अले उमिसं थःयसें हिन्दु राज्यया हे पृष्ठपोषण जुइकथं सार्वजनिक थासय् नवायेगु यानाहयाच्वंगु नं खनेदयावल । थुथाय् हे अमेरिकाया अन्तर्राष्ट्रिय धार्मिक स्वतन्त्रता प्रतिवेदनय् नेपाली समाजय् भारतीय उक्साहट बढेजूगु अले नागरिक समाजया अगुवातय्सं दक्षिणपन्थी धयातःगु भाजपासम्बद्ध धार्मिक समुहं नेपालया दक्व राजनीतिक दलया प्रभावशाली नेतायात हिन्दु राष्ट्रया समर्थनय् नवायेत मदिक्क ध्यबा छ्वयाहःगु धयातःगु दु धइगु समाचार वल । थ्व खँ थनया थी थी नेतातय्गु अकस्मात हिन्दु राष्ट्रया समर्थनय् नवानाहःगु लिसे दानाः स्वयेबलय् संयोग जक मखु धायेथाय् दु ।
थज्याःगु वातावरणय् थः बहुमत दु धकाः धाधां राज्ययापाखें दकलय् यक्व सुविधा कयावयाच्वंपिं हिन्दुतय्के थ्व देय् हिन्दुतय्गु जक खः, थन थम्हं धयाथे हे जुइमाः धइगु अहंकार अप्वयावःगु खनेदु । उमिसं छखे बौद्धतय्त छिपिं जिमि हे द्यःया अवतार जूगुलिं छिमिगु अलग अस्तित्व मदु धकाः धायेगु यानाहल । अथे हे इसाईतय्त न्ह्याबलें विदेशी, डलर कयाः धर्म परिवर्तन याःपिं धकाः हेला वा आक्रमण यायेगु यानाहल । उमिसं ला थन हिन्दु बाहेकया धर्मावलम्बीतयसं उमिगु अनुमति बाहेक सासः तकं ल्हायेदइमखुथें च्वंक आक्रमक अभिव्यक्ति बियाहःगु दु ।
थ्व हे झ्वलय् धरानया छगू हिन्दु द्यःगया नापं न्हूगु छगू चर्च दयेकेवं छकलं थी थी थासं हिन्दु गुरुतय्सं थुकिया विरोध यानाहःगु दु । अथे हे सामाजिक सञ्जालय् नं विशेष यानाः बरमू व छेत्रीतय्सं थुकिया सशक्त विरोधया अभिव्यक्ति बियाहःगु दु । मेमेबलय् नेपाःया थी थी जिल्लाय् उमिमछि चर्च दयेदेकेधुंकल, येँ पशुपतिया जग्गाय् हे चर्च दयेकूगु समाचार पिदंगु खः तर थबलय्थें आक्रमण न्हापा जूगु खनेमदु । न्हापालिपा नमवानाच्वंगु हिन्दु संगठनत नं आः नियोजित कथं हे विरोध यानाःगु दु । थुकिया प्रकृति स्वयेबलय् थुकिया लिउने सुं वा छुं सशक्त संगठनया निर्देशन हे दु धइगु शंका यायेथाय् दु ।
छखे हिन्दुतय्गु अहंकार खनेदयेक बढेजुयाच्वंगु दु धाःसा थुकिया हे लिच्वःकथं इसाई, प्रकृतिपूजक, गुलिखे बौद्धत अले हिन्दुदुनेया हे अछुत दयेकातःपिं क्वजात वा दलितत न्हापं हिन्दुप्रति सशंकित व विकर्षित जक मखु बुलुहुँ घृणाया वातावरण तकं बढेजुयावयाच्वंगु नं खनेमदूगु मखु ।
मेखे नेपाःया बौद्ध व इसाईतय्त घृणाया बोलीं आक्रमण याइपिन्सं आःतक थनया मुसमांतय्त धाःसा प्रत्यक्ष कथं उभनं आक्रमण याःगु खनेमदुनि, अले अज्याःगु विभेदयात मुसमांतय्सं नं लिसः बिउगु न्यनेमदुनि । नेपालय् पटक पटक हिन्दु मुसमां दथुइ झडप जूगु समाचार आकलझुकल वःसां ततःधंगु मिडियां उकिया विस्तृत खबर मबिइगु जुयाः थ्व द्वन्द्व वा दुरीया अनुमान झीगु समाजय् मदु । नकतिनि हे सर्लाहीइ हिन्दु व मुस्लिमया दथुइ झडप जुइवं अनया स्थानीय प्रशासनं २०८० साउन
१४ गते कफ्र्यु हे तयाबिउगु दु ।
नेपालय् यक्व धयाथें शान्ति व अशान्ति विदेशी शक्तिया निर्देशनय् जुयाच्वंगु धकाः यक्वस्यां अनुमान यानातःगु दु । खः मखु हे मसिइकं लहलहैया भर ऋतिक रोशन काण्ड व इराक काण्ड जूगु दृष्टान्त यक्व पुलां मजूनि । थनया मनूत धर्म व दर्शनया अध्ययनय् कमजोर धकाः सिइकाः थन छखलःयात अःखतं सिमा गयेकाः अशान्ति हयेत तत्पर जुयाच्वंपिं अन्तर्राष्ट्रिय गिरोहं थ्व दक्व घटनायात बांलाक स्वयाच्वंगु दु । थज्याःथाय् मौका लुत कि झीत हे ग्वाकाः धर्मया नामय् अशान्ति हयाः राजनीतिक फाइदा कायेत सुं ताक स्वयाच्वंगु दु । भारतय् गथे हिन्दुतय्त ग्वाकाः मुसमांतय्त अमानवीयकथं यातना बियाः छगू शक्ति सत्ताय् थ्यन, नेपालय् नं अथे जुइमखु धायेथाय् मदु ।
हरेक मनूयात थः यःगु धर्म अपनेयायेगु छुट दु । तर थःगु धर्मयात तःधं तायेकाः मेपिनिगु धर्मयात गलत, कमजोर धकाः अभिव्यक्ति यायेगु स्वच्छन्दता दयेमजिउ । थ्व समाजया लागि अभिशाप जुइ । बहुमत मनूतयसं मानेयाःगु धर्म जक तःधं धायेगु जमाना मखयेधुंकल आः । सुयागुं मदहोशय् पिज्वःगु अहंकारया वाक्य मेपिं सीमान्तकृत धार्मिक समुदायया लागि गसुलिं तियाच्वंगु जुइफु । अज्याःगु अवस्थाया लिच्वः भयावह जुइफु । थज्याःबलय् सुयागु छकूचा मिपुसां समाज व धनजनया क्षति जुइफु धकाः वाः चायेकेमाः ।
थज्याःगु अवस्थाय् नेपालीतय्सं थःगु धर्मयात मेगु स्वयाः तःधं मतायेकुसे हरेक धर्मया स्वतन्त्र अस्तित्वयात स्वीकार यानाः, संयमता अपनेयानाः सहअस्तित्वया वातावरण दयेकाः शान्ति कायम यायेगु हे बुद्धिमानी जुइ ।
