संघीयता कार्यान्वयनय खनेदुगु समस्या
दिलिप शाही “शान्तियज्जु” | गुंलाथ्व पारु ११४३, सावन ३२ बिहीवाः
नेपाः संघीयता कार्यान्वयनया चरणय् दु । निक्वःगु संविधानसभां संविधान जारी यायेधुंकाः संघीयता कार्यान्वयनय् वंगु खः । तर संघीयता कार्यान्वनय यायेगु सवालय् धाःसा अझ नं संघीय सरकारं ग्वाहालि मयाःगु जक मखु राजनीतिक पार्टीतय्सं तकं संघीयतायात क्वातुकेगु ज्या धाःसा यानाच्वंगु मदु । २०७४ सालया चुनाव लिपा देशय् न्हय्गू प्रदेशय् सरकार गठन यायेगु ज्या जुल । तर प्रदेशं हे सरकार गठन यायेगु ज्या धाःसा जुइ मफुत । तत्कालीन इलय् केन्द्रया निर्देशन कथं प्रदेशया सरकार गठन यायेगु ज्या जुइवं उकियात कयाः विरोध जूगु खः । तर नं राजनीतिक पार्टीतय्सं आम जनताया चाहना अःखः केन्द्रं हे हस्तक्षेप यायेगु ज्यां प्रदेशया सरकार अस्थिर जूवंगु खः । थ्वयां लिपा २०७८ सालय् जूगु चुनाव लिपा नं प्रदेशय् सरकार गठन यायेगु ज्या अस्थिर जुयाच्वंगु दु ।
विशेष यानाः प्रदेश नम्बर १ सं प्रदेश सरकार गठनय् थीथी कथंया समस्या वयाच्वंगु दुसा थन हे राजनीतिक पार्टीतय्सं थःगु कथं कासा म्हितेगु यानाच्वंगु दु । प्रदेश नम्बर १ सं आः तक नं स्थीर सरकार गठन जुइ फयाच्वंगु मदु । उकिय मू कारण धइगु अनया ह्याङ पार्लिमेन्ट खः । अथे धइगु अन गुगुं नं पार्टीया बहुमत मदु । प्रदेश नम्बर १ सं कांग्रेसया २९, माओवादी केन्द्रया १३, एमालेया ४०, राप्रपाया ६, नेकपा एकीकृत समाजवादीया ४ व जसपाया छम्ह सांसद दु । थन नेकपा माओवादी केन्द्र, कांग्रेस नेसपा व जसपाया गठबन्धन दु । उकथं हे थ्वस्वयां न्हापा माओवादी केन्द्रया सभामुख दुगु खः ।
आः माओवादी केन्द्रया सभामुखं राजीनामा बियाः मन्त्री जुइवं राजनीतिक रुपं प्रदेश नम्बर १ सं गठबन्धनया बहुमत खाःगु दु । तर उगु बहुमत कायम यायेत धाःसा एमालें गज्याःगु भूमिका म्हिति धइगु मू खँ जुयाच्वंगु दु । यदि राजनीतिक कासाया नितिं धकाः एमालेया उपसभामुखयात राजीनामा बीकल धाःसा अझ नं वर्तमान गठबन्धनयात अझ नं बहुमत चूलाकेत समस्या दु ।
खय्त ला अनया मुख्यमन्त्री हिक्मतकुमार कार्की अल्पमतय् लायेवं गठबन्धन दुने हे सुयागु नेतृत्वय् सरकार गठन यायेगु धइगु विवाद ब्वलंगु खः । प्रदेशय् माओवादी केन्द्र थःपिनिगु नेतृत्वय् सरकार गठन यायेमाः धकाः अडान काःगु खःसा उगु अडानया कारणं यानाः सुयात नेतृत्वय् सरकार गठन यायेगु धकाः केन्द्रं हे हस्तक्षेप यायेमाःगु अवस्था वःगु खः । उकथं हे प्रदेशया सभामुखं राजीनामा बीमखु धकाः अडान कयाच्वंगु खःसा अन्ततः प्रधानमन्त्री लिसे माओवादी केन्द्रया अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालं दबाब बियाः हे राजीनामा याकूगु खः । थुकथं प्रदेशया राजनीति अझ नं केन्द्रया हस्तक्षेपं मुक्त जुइ मफुनि धइगु खँ थुकिं यच्चुक क्यनाबिउगु दु । अले गलबय् तकं केन्द्र थुकथं प्रदेशय् हस्तक्षेप यायेगु ज्या जुयाच्वनी प्रदेशयात बल्लाकेगु धकाः राजनीतिक पार्टीतय्सं धयाच्वंगु खँ नं फय्गं जक जुइगु मखुला धइगु न्ह्यसः धाःसा ब्वलनाच्वंगु दु ।
केन्द्रया हस्तक्षेपया कारणं यानाः प्रदेश नम्बर १ सं जक मखु मधेश प्रदेश व सुदूरपश्चिम प्रदेशय् तकं सरकारं पूर्णता कायेफयाच्वंगु मदुनि । थीथी प्रदेशय् मन्त्रिमण्डल गठन पुर्नगठनया ज्यां यानाः प्रदेशया सरकारं गुकथं ज्या यायेमाःगु खः ज्या याये फयाच्वंगु मदु । प्रदेशया विकास निर्माण यायेगु खःसा दकलय् न्हापांगु आवश्यकता धइगु राजनीतिक रुपं स्वतन्त्र निर्णय यायेगु खः । तर थन सरकारं ज्या यायेगु ला गन खः गन अखतं सरकार गठन यायेत तकं केन्द्रया निर्देशन पियाच्वनेमाःगु अवस्थां प्रदेशया विकास माः कथं जुइगुलिं आशंका ब्वलंकाबिउगु दु । खः थःगु थासय् विकास यायेगु नितिं केन्द्रपाखे आवश्यक सल्लाह सुझाव बीमालेफु अले अज्याःगु सल्लाहयात स्वभाविक रुपं कायेमाः तर सरकार गठन यायेगुलिं हस्तक्षेपं यानाः राजनीतिक रुपं प्रदेशय् हस्तक्षेप यायेगु गुलि तक उचित जुइ धइगु न्ह्यसः ब्वलनाच्वंगु दु ।
प्रदेश सरकारयात बल्लाकेत आः नं थीथी कथंया ऐन कानुन हयेफयाच्वंगु मदु । संघीय प्रहरी ऐन निसे संघीय शिक्षा ऐन पारित यायेत राजनीतिक दलतय्सं उपेक्षा यानाच्वंगु द्वपं थीथी व्यक्तिपिसं बीगु यानाच्वंगु दु । तर संघीय सरकार थज्याःगु विधेयक तकं इलय् दयेकेगु ज्याय् लिचिलाच्वंगु अनुभव जुयाच्वंगु दु । छुं नं थाय्या विकास यायेगु नितिं अनया हे स्थानीय सरकार वा प्रदेश सरकारयात हे बल्लाकेमाःगु संघीयताया विशेषता खः । तर झीथाय् संघीयतायात बल्लाकेगु स्वयां नं उकियात कमजोर यायेगु ज्या जुयाच्वंगु महसुस यानाच्वंगु दु । थुकिया मू कारण धइगु संघीय सरकारं प्रदेश सरकारयात माःगु ऐन कानुन दयेकेगुलिं लिबाकाच्वंगुलिं खः ।
देय्यात गुगुं नं लँपुइ न्ह्याकेगु नितिं ऐन कानुन माः । अज्याःगु ऐन कानुन संघीय सरकारं दयेकेगु यानाच्वंगु दु । मूल ऐन संघीय सरकारं मदयेकूतले प्रदेश सरकारं थःत माःगु ऐन कानुन दयेकेत समस्या जुइफु ।
प्रदेश सरकारं दयेकूगु ऐन कानुन लिपा वनाः संघीय सरकारं दयेकूगु ऐन कानुन लिसे ज्वःमलाइगु सम्भावना दुगुलिं यानाः हे प्रदेश सरकारं थःत माःगु ऐन कानुन दयेकेगु ज्या इलय् यायेफयाच्वंगु मदु । अले थःत माःगु ऐन कानुन इलय् दयेके मफइगु इलय् प्रदेशय् गुगुं विकास निर्माणया निसें प्रशासनिक ज्या यायेमाःगु खः उकियात इलय् क्वचायेके फइ मखु । उकिया लिच्वः विकास निर्माण निसें प्रशासनिक क्षेत्रय् नं लाइ ।
अथेजुयाः आःया आवश्यकता धइगु प्रदेशयात माःगु ऐन कानुन इलय् दयेकेगु ज्या संघीय सरकारं यायेमाःगु आवश्यकता जुयाच्वंगु दु । लिसें प्रदेशय् गुगुं कथं सरकार नीस्वनेत केन्द्रीय राजनीतिं हस्तक्षेप यायेगु यानाच्वंगु दु थुकियात दिकेगु ज्या राजनीतिक पार्टीतय्सं यायेमाः । प्रदेश व संघीय सरकार बिस्कं बिस्कं अस्तित्वय् दुगु निकाय खः । थ्व निगुलिं निकायया थःथःगु दायित्व दु । अले थःगु थासय् यायेमाःगु ज्या इलय् मजुल धाःसा उकिया प्रतिफल नं गतिलाःगु वइमखु । थुकिया दसु आः प्रदेशय् सरकारयात पूर्णता बीमफयाच्वंगु वर्तमान अवस्था क्यनाच्वंगु दु । हरेक क्षेत्रय् केन्द्रीय हस्तक्षेपं संघीयतायात बल्लाकी मखु धइगु खँ राजनीतिक पार्टीतय्सं थुइकेमाःगुआवश्यकता थौं जुयाच्वंगु दु ।
