तर, नेवाः समाजं मिसापिंत लाखे प्याखं ल्हुलेगु अनुमति बियातःगु मदु । छाय्धाःसा लाखे प्याखं मिजंतय्सं जक ल्हुइगु खः । मिसापिंत लाखे प्याखं ल्हुइगुलिं न्हापां निसें पंगः तयातःगु खः । लाखे प्याखं ल्हुइगु तसकं मंदुसां नं सामाजिक पंगःया कारणं वय्कलं उगु पखाः हाचां गाय्गु आँत याय्मफु । 

वय्कलं लाखे प्याखं ल्हुइ धकाः धाइबलय् मनूत न्हिलिगु खः । तर आः युग हिल, ‘मिसापिसं नं लाखे प्याखं ल्हूसां जिउ धइगु बिचाः बल्लाना वनाच्वंगु दु । उकिया कारणं यानाः वय्कःयात नं लाखे प्याखं ल्हुइगु ह्वःताः चूलात । वय्कःयात थ्व ह्वःताः चूलाकाबिल यल थेच्वयाः ब्रम्हायणी सांस्कृतिक मंकाः खलकं । 

२०७६ सालं निसें लाखे प्याखं ल्हुइगु यानाच्वनादीम्ह निर्जलां धयादी, ‘द्यःमां व कुमारी पूजा याइगु समाजय् मिसापिसं छाय् लाखे प्याखं ल्हुइ मजिउ धकाः मनय् ताइगु खः । तर सामाजिक रुढिवादी व परम्परायात त्वाःथलेत हे थम्हं लाखे प्याखं ल्हुइगु आँट यानागु खँ नं कसें धयादिल, ‘मिसापिंत कमजोर पात्रया रुपय् स्वइगु समाजया बिचाः हिलेत हे खः जिं लाखे प्याखं हुलागु ।’

देय्न्यंकं नेवाः बस्ती दुगु थासय् गथांमुगः च¥हे निसें कृष्ण अष्टमि तक लाखे प्याखं ल्हुइकेगु याइ । तर येँ धाःसा यँयाः पुन्हिबलय् लाखे प्याखं हुइकेगु याइ । लाखेया इतिहास लिच्छविकालय् नेपालय् झिंनिदँ तक अनिकाल जूगु इलय् वा वय्केगु नितिं (वृष्टि) याकेत भारत असमया कामरूपकामाक्ष पर्वतं नेपालय् हःम्ह यक्षया सन्तान बुंगद्यः व सिमरौनगढं तलेजु भवानी येँय् हःगु बाखं लिसे स्वाय्गु याः । 

नेवाः समुदायं लाखेयात आजु द्यः धकाः द्यःया रूपय् पूजा याइ । न्हापां निसें मिजंतय्सं जक लाखे प्याखं हुलाः वयाच्वंगु खःसा लिपांगु इलय् मिसापिसं नं ब्वति काय्गु यानाच्वंगु दु । आः लाखे आजु जक मखु लाखे अजि नं जुइधुंकूगु दु । 

ततःग्वःगु मिखा, जँय् घंगला, जामा, लँ, ध्वंवा पिहां वयाच्वंगु ग्यानापुसें च्वम्हं लाखे बाजाया तालय् प्याखं हुली । लाकां मन्ह्यासें निरन्तर न्याघौं खुघौं प्याखं ल्हुइमाःगुलिं लाखे प्याखं ल्हुइत तकसं थाकू । लाखे प्याखं ल्हुइगु व मेगु प्याखं ल्हुइगु आपालं पाः । द्यः प्याखनय् द्यःया रुपय् प्याखं ल्हुइसा लाखे प्याखनय् दानवया रुपय् प्याखं हुलेमाः । बाजंया तालया बिस्कं कथंया हे जुइ । लाखे प्याखं ल्हुइबलय् मुक्कं म्ह संकेमाः ।  

थेच्वया अमिसा महर्जन संस्कृति–परम्परा ल्यंकेगु नितिं हे लाखे प्याखं हुलागु खँ कनादी । लाखे प्याखं ल्हुइगु क्वचाय्वं वय्कलं थःत थम्हं गौरब महसुस यानादी । वय्कलं श्री ब्रह्मायणी सांस्कृतिक मंकाः खलकय् आबद्ध जुयाः लाखे प्याखं हुलाः वयाच्वंगु खः । ऐलिना माली धाःसा थेच्व मिसा धिमे पुचःलय् आबद्ध जुयाच्वनादीगु दु । माली धयादिल, ‘न्हापां प्याखं हुलाबलय् पालितःया छ्यंगु ब्वलाः प्यन्हु तक तुतिं चुइ मफुगु खः लिपा प्याखं हुइगु गथे यानाः धकाः सीवं तुति स्याइगु समस्या मन्त ।’ च्वय् न्ह्यथनापिं स्वम्हेस्यां आः तक प्याखं हुलागु बापत पारिश्रमिक धाःसा काःगु मदु । मालीं धयादी, ‘द्यःया ज्यायात ध्यबा लिसे तुलना यानागु मदु ।’ थेच्वय् लाखे प्याखं हुइपिं मध्ये अमिसा महर्जन, विनिशा शाही व सुजा महर्जनं नं खः । 

लाखे प्याखंया गुरु थेच्वया कान्छा महर्जन धयादी, ‘लाखे प्याखं हुइबलय् नृत्यकर्मय् च्वनेमाः । खाया ला व ख्येँ नय्मजिउ । अय्ला सगं कथं छप्ति त्वनेगु मेगु हे खँ खः । अय्ला थ्वँ त्वनाः प्याखं ल्हुइगु जुइ मखु ।’ गुरु महर्जन लाखे प्याखं ग्वसाः ग्वइगु श्री ब्रह्मायणी सांस्कृतिक मंका खलकय् आबद्ध जुयाच्वंगु दु । वय्कःया कथं गुलिखें थासय् लाखे प्याखं तान्त्रिक विधिं हुइकेगु याइ । गुलिसितं धाःसा लाखे प्याखनय् धार्मिक विधि, शास्त्रगत खँ नालेम्वाः । गुलिखें लाखे प्याखनय् नेवाः समुदाय बाहेक मेगु जातिं नं ब्वति काय्फइ । 

लाखे प्याखं धिमे बाजा, दाफा भजन, हार्मोनियम, तबला, ढोलकया तालय् त्वाः त्वालं पिकाइ येँय् यँयाबलय् विशेष रूपं पिकाइ । मेगु द्यः प्याखनय् थें लाखे प्याखनय् बलि बीम्वाः । गुलिखें थासय् तान्त्रिक विधिं लाखे प्याखं हुइकीपिं नं दु । सुनाकोठीइ जक झिंन्यागू पुचलं बिस्कं बिस्कं लाखे प्याखं हुइकी । उकी मध्ये निगू पुचलं तान्त्रिक विधि कथं हे लाखे प्याखं हुइका वयाच्वंगु दु । अज्याःथाय् विधिवत् रूपं पूजा याय्धुंकाः स्वतःस्फूर्त रूपय् लाखे प्याखं ल्हुइम्ह मनू खाइ धइगु जनविश्वास दु । 

तर, आपालं थासय् विधिपूर्वक लाखे प्याखं हुइकेगु चलन तना वनाच्वंगु खँ थेच्वया लाखे प्याखंया गुरु सविर महर्जन कनादी । वय्कःया कथं थःगु भविष्य दय्केगु नामय् सम्पदा संरक्षण व प्रवद्ध्धन याय्गुलिं आपालं ल्याय्म्ह चिउताः तयाच्वंगु मदु । थःगु करियर व परम्परा लिसेलिसें यंकेमाःगु खँय् वय्कलं बः बिसें धयादिल, ‘संस्कृति मल्यना धाःसा समाजय् विकृति अप्वइ । संस्कृतियात पर्यटनलिसे स्वानाः आम्दानी अप्वय्केगुलिं फुक्कं सरोकार निकायं ध्यान बीमाः ।’

नेपालय् थीथी कथंया लाखे प्याखं हुइकेगु यानाच्वंगु दु । यँयाःबलय् येँ ल्हुइकीगु लाखेयात शान्त भैरवया प्रतिकया रूपय् काइ । संरक्षक द्यः कथं लाखेया बिस्कं महत्व दु । गुलिखें थासय् लाखे प्याखं अस्तित्वय् मदय्धुंकूगु दु । लाखे प्याखं राजनीतिक दलया सभा समारोह, जुलुसय् नं हुइकेगु ज्या यानाच्वंगु दु । लाखे प्याखं मूलतः स्वनिगलय् हुइकीगु खः । गोर्खाया जुजु राजा पृथ्वीनारायण शाहं स्वनिगः कब्जा याय्धुुंकाः आपालं नेवाःत स्वनिगः त्वःता वन । उपिं गन गन थ्यन अन लाखे प्याखं हुइकीगु चलन आः तक नं दनि ।