सांस्कृतिक विद्रोह
सुनील महर्जन | ञंलाथ्व पुन्ही ११४४, असोज २ बुधवाः
वि.सं २०६५ सालय् गुथिठयार सहित येँया स्थानीयावासीं रथयात्रा हे मजुइ कथं पंगः थनाः संघर्षय् कुहां वःगु विषयाता सांस्कृतिक विद्रोहया संज्ञा बीगु यानाच्वंगु द। थज्याःगु सांस्कृतिक विद्रोहं समाजया यथास्थितयात न्हंकेत आपालं ग्वाहालि याइ।
यलया बुंगद्यः सालेगु झ्वलय् कफ्र्यु हे तयेमाः कथं ल्वापु जूगु प्यदँ पूवंगु दु। सुरक्षा व्यवस्थापनया ल्याखँ केन्द्रीय सरकारयात तकं हाथ्या बीकथं २०७७ भदौ १८ गते बिहीवाः जूगु ल्वापु सुयागु नितिं नं यःगु निश्चित रुपं मखु। पूर्व नियोजित घटना खः थ्व। अप्रत्याशित रुपय् जूगु घटनां समुदायलय् धार्मिक, सांस्कृतिक चेतनायात अझ थकायाः बिउगु दु। धार्मिक व सांस्कृतिक विश्वासं यानाः मुनेगुलिं तयातःगु पंगःयात उगु घटनां हाथ्या बिउगु खः।
उगु घटना समुदायया धार्मिक व सांस्कृतिक विश्वासया ठोस अभिव्यक्ति खः। अथे खःसां नं थुकियात तत्कालीन अवस्थाय् प्रशासनं स्वीकार धाःसा मयाःगु खः। लिपा थुकिया अन्तरनिहित कारण, सन्दर्भयात दुवालेधुंकाः सांस्कृतिक संवेदनशीलताया रुपय् थुइकेगु थुइकेपिनिगु जनमत धिसिलानाः वंगु खः। उकिं विशेष सामाजिक सञ्जालपाखे जात्रा, पर्व व संस्कृतिया प्रवद्र्धन याइपिं ल्याय्म्ह अभियन्तया सशक्त भूमिका दु। उमिसं थ्व घटनायात ल्याय्म्ह पुस्ताया सांस्कृतिक विद्रोहया रुपय् लुमंके ययेकू।
उगु घटना लिपा प्रहरी प्रशासन, गुथि संस्थानं थःथःगु भूमिकाय् समुदायया धार्मिक, सांस्कृतिक संवेदनशीलतायात अप्वः नालेगु यानाच्वंगु दु। समुदायस्तरय् नं थुकिया लिच्वः थीथी स्वरुपय् खनेदुगु विषय अझ नं चर्चा परिचर्चाया विषय जुयाच्वंगु दु। घटनाया कारण व लिच्वःयात दुवालाः प्रशासन संयन्त्र व समुदायं उकिं सयेकूगु लागू यायेगु ज्या रथयात्राया विषयसं
जक लिकुनाच्वंगु मदु। यलय् जुइगु थीथी धार्मिक, सांस्कृतिक पर्व, जात्राय् नं समुदायया चिन्ता, चिउता प्रति गम्भीरता क्यनाच्वंगु खँ उगु इलय्या घटनायात सतिक स्वयाच्वंपिसं थुइकेगु यानाच्वंगु दु। सरोकारवाला समुदायया धार्मिक व सांस्कृतिक सरोकारवालायात बेवास्ता यातधाःसा जनता सुम्क च्वनिमखु धइगु सन्देश बिउगु खः। ल्वापु लिपा प्रहरीं नियन्त्रणय् काःपिं अभियन्तायात च्यान्हु कुन्हु त्वःतूगु खः । ल्याय्म्हतय् संघर्ष, प्रदर्शनं जात्रा, पर्व सञ्चालन याइपिं, व्यवस्थापनय् खटे जुइपिं न्ह्याम्ह हे जूसां नं जनताप्रति जवाहदेही व उत्तरदायी जुइमाःगु खँया बोध याकूगु खः। थ्व छगू कथंया सांस्कृतिक विद्रोह धाःसा जिउ।
उगु हे न्हिं सुथय् ११ बजे रथयात्राया बारे निर्णय यायेत सरोकारवाला सहित गुथि संस्थान केन्द्रीय कार्यालयय् लिपांगुखुसी निर्णायक बैठक च्वनेगु क्वःछिउगु खः। सरोकारवालायात दबाब बीगु आज्जु कथं अभियन्ता महर्जनया न्ह्यलुवाय् पुल्चोकय् बुंगद्यः न्ह्यःने शान्तिपूर्ण धर्ना न्ह्यानाच्वंगु खः। सामाजिक सञ्जालया माध्यमं उकिया जानकारी दयाः स्वतःस्फूर्त रुपय् ल्याय्म्हत अन मुनेगु ज्या जूगु खः। गुथि संस्थानय् ११ बजे सःतूगु बैठक १ बजे तकया नितिं लिज्यात धइगु सुचं वयेवं धर्नाय् मुनाच्वंपिं ल्याय्म्हतय् सरोकारवाला प्रति भरोसा मदयावंगु खः। पटक पटक बैठक च्वनेगु अले निर्णय मयाइगु स्थितिइ हैरान जूपिं ल्याय्म्हत अन्तिम निर्णायक धकाः सःतूु बैठक नं निर्णायक मजुवं आक्रोशित जुयाः रथ सालेगु ज्या याःगु खः।
रथ सालेत स्वःगु भिडियो सामाजिक सञ्जालय् धमाधम लाइभ जुइवं थ्यंमथ्यं बाघौया दुने द्वलंद्वः ल्याय्म्हत स्वतःस्फूर्त रुपय् रथ सालेत पूच्वय् वःगु खः। उकिया निघौ लिपा प्रहरी लिसे झडप जूगु खः। जनजीवन पूवंक हे तनावग्रस्त जुइवं उकिया कन्हय् कुन्हु शुक्रवाः कफ्र्यु आदेश जारी याःगु खः। प्रशासनं छवाः तक रथ जःखः निषेधाज्ञा जारी याःगु खः। प्रशासनं लकडाउनया इलय् सलंसः मनूया भिडया दथुइ रथ सालेगु ज्याय् दुथ्याःपिंत ‘अराजक, उच्छश्रृखल तत्व’ या संज्ञा बिउगु खः। रथ सालेन्ह्यः याय्माःगु धार्मिक विधिविधान मयासे रथ साःगुलिं आपत्ति प्वंकीपिनिगु दृष्टिइ रथ सालीपिंत अराजक ठहर याःगु खः । गुकिया लिच्वः कथं २०७७ भदौ १९ गते शुक्रवाः कफ्र्युया न्हिं कुन्हु रथ साःपिं ल्याय्म्हतय्त प्रहरीं छेँय् छेँय् वनाः ज्वंगु खः। थुकिया झ्वलय् अभियन्तापिं पृथविन्दु महर्जन, यादवलाल कायष्ठ, रवि शाक्य, महेशराज वज्रचार्य, असोज महर्जन, रविन शाक्य लगायत छगू दर्जन स्वयां अप्वः अभियन्तातय्त ज्वंगु खः।
सांस्कृतिक अभियन्तायात ज्वंगु धासें जनस्तरं व्यापक दबाब प्रदर्शन लिपा प्रहरीं तारेखय् त्वःतूगु खः। उमित मुलुकी अपराध संहिता २०७४ या दफा ६६ अन्तर्गत राष्ट्र सेवकयात गैरकानुनी भेला पनेगु ज्या याय्गुलिं पंगः थंगु आधारय् मुद्दा न्ह्याकूगु खः। बरु कोरोना महामारीयात ल्वःमंके धुंकल जुइ। उगु ल्वापु लिपा ब्वलंगु तरङ अझ नं ल्वःमंके फयाच्वंगु मदु। उकियात ल्वःमंके नं मजिउ। कोरोना महामारी उकि नं लकडाउनया तकं पर्वाह मयासें सामाजिक सञ्जालया माध्यमं द्वलंद्वः मनूत पुच्वय् छाय् वल ? धइगु न्ह्यसःया लिसः दुने परम्परानिसे न्ह्याना वयाच्वंगु धार्मिक, सांस्कृतिक परम्परा प्रतिया आस्था हे खः। उगु भावनायात कयाः गनं खेलवाड यायेत जक स्वःगु खः कि धइगु संशय सामाजिक सञ्जालपाखे बय्बय् जुयाच्वंसां नं निर्णयकर्तातय्सं उकियात आश्वस्त याय्गु तकं आवश्यकता मताय्कूगु हे उगु घटनाया अन्तरनिहित कारण खः।
लकडाउनया इलय् कोरोना महामारी नियन्त्रणया शर्तय् प्रशासनं नागरिक स्वतन्त्रताय् तकं बन्देज तःगु खः। गुकिं यानाः बुंगद्यःया महास्थान निसे रथारोहण तकया प्रक्रियाय् प्रशासनया निर्णायक भूमिका दुगु खः । परम्पराय् अप्वः हे प्रशासनिकरण जूगु महसुस याःगु खः। गुलिखें सरकारी निकायं थुकियात सहज रुपय् काःगु खःसा गुलिस्या दोहोरो भूमिका म्हितूग खः। स्थानीय तह गैरजिम्मेवारी खनेदुगु खः।उकियात कयाः सम्बद्ध गुथियाततय्त पटक्क हे चित्त बुझे जूगु मखु। थ्वहे अवस्था लांलां न्ह्यानाच्वन। तर रथ याात्राया सम्बन्धय् झडप जुइ न्ह्यःतक रथ यात्राया बारेय् ठोस निर्णय वइगु धकाः पियाच्वंगु खः। गनं नं निर्णय मवयेवं स्वतःस्फूर्त रथ सालेगु घटनां थःगु धार्मिक विश्वास, परम्परा, सांस्कृतिक भावनायात न्हुइगु कुतः जुल धाःसा सुम्क च्वनिमखु धइगु सन्देश प्रभावकारी रुपय् प्रवाह जूगु खः। गुगु थौं नं महत्वपूर्ण जुयाच्वंगु दु।
गुथि संस्थान, रथ दय्केगु निसें बुंगद्यःया महास्नान, रथय् बिज्याकेगु, रथ सालेगु फुक्कं ज्याय् स्रोत, साधन, जनशक्ति परिचालन व व्यवस्थापनय् भूमिका म्हितीगु राज्यया इकाई खः। तत्कालीन इलय् जूगु घटनां थ्व ज्याय् संस्थानयात अझ गम्भीर व थप जिम्मेवारी दय्कूगु संस्थानया पुलांम्ह प्रशासक किरण शाक्यं कनादी। धार्मिक, सांस्कृतिक ज्याया माध्यमं संस्थान व समुदायया भावना लिसे गुलि दुग्यंगु स्वापू दु धइगु महसुस याकूगु दु।
थ्व घटना लिपा गृह मन्त्रालयं उच्च सुरक्षा सतकृता नालाः सुरक्षा प्रबन्ध याना वयाच्वंगु दु । प्यदँ न्ह्यवंनिसें रथ यात्राया इलय् सुरक्षा चुनौतीयात ध्यानय् तयाः जिल्ला प्रहरी परिसरं सुरक्षा योजना तयार यानाः नेपाल प्रहरी व सशस्त्र प्रहरी परिचालन याना वयाच्वंगु दु।
थ्व घटनापाखे सय्काः प्यदँ लिपा नेवाः समुदायया २१ जाति आः छगू हे संरचना दुने दुथ्याइ कथं मंकाः संयन्त्र दय्कूगु दु। विशेषतः यलयात मू कार्यक्षेत्र दयेकाः क्रियाशील उगु संगठनतय्ग संस्थागत प्रतिनिधिमूलक संगठनया रुपय् यल नेवाः समाजया स्थापना याःगु खः। ल्वापुया घटना लिपा उगु संगठनयात थःथःगु परम्परागत जातीय संगठनया चाकलं पिहां वयाः सोचे यायेमाःगु, नापं च्वनेमाःगु व जानाः ज्या यायेमाःगु अवस्था ब्वलंका बिउगु दु। ल्वापु नकारात्मक घटना खः। थुकिं समुदाययात अझ छधि जुइगुलिं उत्प्रेरित याःगु धइगु सकारात्मक उपलब्धी खः।
