यँयाः
सन साय्मि | ञंलाथ्व पुन्ही ११४४, असोज २ बुधवाः
दछियंक हनीगु नखःचखः मध्ये यँयाः नं छगू नखः खः। यँयाःयात इन्द्रजात्रा नं धाइ । यँलाथ्व द्वादशीनिसें यँलागा चतुर्थी च्यान्हु तकं हनी। स्वनिगःया येँ, यल, ख्वप जक मखु धौख्यः, दोलखा, गोर्खा, लमजुङ आदि थासय् यःमाद्यः व भैलः द्यः ब्ययाः समय इनाः हनी । यँयाः जःछि त्वाः त्वालय् हाथुद्यः ब्वइ, ग्वराः ग्वइ, छेँखा पतिकं दलूचा खाना यःमाद्यःयात पुज्यानाः सुथय् बहनी मत बीगु नं याइ। समय् पुन्हि÷यलाथ्व पुन्हि कुन्हु बहनी पुज्यानाः समय्बजि इना नय्गु नं याइ। यँयाः बलय् पुज्याइम्ह मुख्यम्ह द्यः यमाद्यः –देवराज इन्द्र) खः। एन्द÷इन्द्र÷यम्बाद्यः÷ यःमाद्यः जूगु खः।
कृषि प्रधान देय् नेपालय् स्वर्गया जुजु इन्द्रयात सहकालया द्यः सिनाज्या सिधःगु लसताय् विशेष रुपं पुज्याइ । प्राचीन कालंनिसें वा वय्कीम्ह द्यः इन्द्रयात पुज्यानाः हनीगु यँयाः विसं १४३६ निसें हंगु गोपालराज वंशावलीइ नं च्वयातःगु दु । मल्लकालया छगू ऐतिहासिक थ्याफुतिइ विसं १७४१ निसे ख्वन्हु प्यन्हु हनिगु यँयाः च्यान्हु तक ई अप्वय्का हन धकाः च्वयातःगु दु। लिच्छवीकालया अभिलेखय् ‘इन्द्रगोष्ठी’ च्वयातःगु दु । मध्यकालया थीथी अभिलेखय् व थ्यासफुतिइ इन्द्रयात पुज्यानाः हन धकाः च्वयातःगु खनेदु । यँयाःया अन्तिम मल्ल जुजु जयप्रकाश मल्लं थःु राज्यभोग अप्वय्केत कुमारी छेँ दय्काः कुमारीया रथ सालेगु यासांनिसें यँयाः झझः धयाः नां जाल।
यँयाः न्ह्यात धैधु छुमां कथं ३२ कू हाकःगु यःसिं न्हय्सं साय्मितय्गु नेतृत्वय् शुभ साइतय् यंलाथ्व द्वादशी कुन्हु थनाः यंलागा चतुर्थीकुन्हु क्वथइ। यंलाथ्व दुतिया कुन्हु वन प्रस्थान यानाः नालाया यःसिंगुइ वनी । यंलाथ्व तृतिया कुन्हु विधिपूर्वक द्यः पुज्याना त्वःतूम्ह दुगुचां च्वःगु यःसिं वहे दुगु स्यानाः पलाहःगु यःसिं चौथी कुन्हु भोताहितिइ थ्यकी । कायाष्टमी कुन्हु भोताहितिं हनुमानध्वाखा लाय्कुलिइ साला हइ। वयां लिपाः यंलाथ्व द्वादशी कुन्हु वलः घानाः (खिपः चिनाः) कालभैरव न्ह्यःने थनी । थुगु यःसिं च्वकाय् भ्वगत्याय् नं असर्फी तयाः अष्टमातृका च्वयातःगु पताः नं ब्वयेकी । छचाखेरं अष्टमातृकाया प्रतीक च्याग्वः सिँच्वकाय् थीथी रंगया कापः चिनाः थनी । क्वसं किसि गयाच्वंम्ह लुँयाम्ह यःमाद्यः स्वनाः न्हिं न्हिं पुज्याइ । थ्वयात इन्द्रध्वजोत्थान÷इन्द्रध्वज नं धाइ । न्हापा अट्को नारायण द्यःथाय् थनिगु यःसिं जुजु प्रतापसिंह शाह नं ने.स. ८९५ सालय् सँदे –तिब्बत) त्याकूगु लसताय् लाय्कुलिइ थने हल । उकथं हे कवीन्द्रपुर (मरु नासःद्यः) या न्ह्यःने खः ग्वयाः यःमाद्यः ब्वइ । अथे हे तुं वंघः, ब्रम्हुत्वाः, किलागः व न्यतय् नं ल्हाःनिका चिनातःम्ह यःमाद्यः खतय् ब्वयइ । थुमित खुँ धकाः धाइ ।
यःमाद्यःया किम्बदन्ती
परापूर्व कालय् स्वर्गया जुजु इन्द्रया मां डाकिनीया वसुन्धरा देवीया धलं दनेत पालिजाः स्वां मागुलिं काय् इन्द्रयात स्वां कयाः हजि धकाल । स्वर्गय् पालिजाः स्वां मदुगुलिं इन्द्र स्वर्ग कुहाँ वयाः मनूया रुप कयाः मत्र्यमण्डलय् चाःहिला च्वंबलय् थौंकन्हय्या मरुक्यबलय् स्वां ह्वयाच्वंगु खनेवं स्वां थ्वल । थथे न्यं हे मन्यंसें स्वां थ्वगुलिं वयात क्यबथुवालं खुँपाः यानाः ज्वनाः प्यपुं चिनाबिल । स्वां काःवम्ह थः काय् इलय् मथ्यंसेलि मांम्ह धन्दा कयाः काय् माःवल । थः काय् चिनातःगु खनाः त्वता बीत इनाप यात । इन्द्र व इन्द्रया मां धैगु सीवं थनया मनूतय्त सीधुंकः स्वर्ग यंकेमाः व वा पाकय् याय्त खसु बीमाः धकाः फ्वन । बीगु बचं बीवं उमित त्वता बिल । । इपिं स्वर्गय लिहां वन । उकिं दागिं वयाः कन्हय् कुन्हुनिसें येँय् खसु वइ, चिकुला वइन धैगु संकेत बी, अले वा पाके जुइ धैगु जनविश्वास दु ।
उपाकु वनेगु
यंलाथ्व द्वादशी कुन्हु बहनी सिम्हेसिया नामय् चीर शान्तिया कामना यासें देय् चाःहिलेगुयात उपाकु वनेगु धाइ । थ्व कुन्हु बान्हिं बीवं सिम्हेसिग छेँय् न्हूगु दलुचा पुज्यानाः न्हापां थान गनेद्यःया थाय् कचि पाल्चा च्याकाः तयाः, धुंधुपांय् च्याकाः, फुपिसं धाः, धिमे बाजं थाकाः, दाफा बाजं थानाः, गुरुजुपिंत धारणी ब्वंकाः उपाकु वनी । उपाकु वनेगु लँपु चसांद्व, ध्वाकात्वाः, कंग अजिमा, सुन्ता गल्ली, न्यत, रक्तकाली, इखापुखू, छत्रपाटी, स्वांछपु गनेद्यः, थँहिति, ज्याथा, छुस्याबहाः, इनबहाः, भमलु, कःमिलाछि, भोताहिति, तूक्यब, महाबू, भ्वँसिक्व, दुगंबही, न्हूसतक, तेबहाः, लुँहिति, धरहरा, बागदरवार, ताहागल्ली, भुलां, गणबहाः, खिधः, लगं, न्हाय्कं बही, सवल बहाः, सापूत्वाः, ओन्दे, ह्युमत, जैशीदेगः, क्वहिति, भिन्द्यः देगः, ख्यःक्यब, क्वपराक्यब, भौक्यब वयाः क्वचाइ । थुकुन्हु उपाकु वनेगु लँपुइ त्वाःत्वालय् सुचुपिचु यानाः द्यःया न्ह्यःने समयद्व ब्वय्गु याइ । अथे हे गांगामय् नं थःगु लागा कथं सिम्हेसिया नामय् धुँधुपाँय् च्याकाः द्यःयात मत बियाः दे चाःहिलेगु चलन दु । हाडिगामय् नरः, नंसा, त्वरंद्य व धुम्बाराही चाःहिली । ग्वलय् (पशुपतिइ) फुक्कं छथाय् मुनाः इनागाः, गनेद्यः, मृगस्थली, तिलगंगा, त्रिविक्रम, विष्णु, मणिलखु, मय्ति, मागः, चाबहि, गनेद्यः, धन्दो चैत्य जुयाः जयवागेश्वरीइ थ्यनेवं क्वचाइ ।
हाथुद्यः व हाथु हाय्केगु
हनुमानध्वाका लाय्कुलिइ च्वंम्ह हाथुद्यः शाहकालीन अभिलेख संग्रह कथं विसं १८५२ भाद्र शुक्ल द्वादशी कुन्हु रणबहादुर शाहं थापना याःगु खः । यँया जःछि बहनी द्यः पुज्याना समय्बजि इनाः हाथ्वँ हाय्की । द्यःया ल्यूने च्वंगु त्यप अमृत जायाच्वंगु महापात्र ब्रम्हाण्ड धाइ । थुगु अमृतं धाः म्हुतुं हाय्काच्वंगु हाथ्वं रस धारा जल कयाः त्वन धाःसा मोक्ष प्राप्त जइ, ल्वय् लनि धकाः हाथु हाय्कीबलय् धित्तुधिना त्वँ जुइ । मिसा मिजं समान धकाः क्यनेत छुं दँ न्ह्यवंनिसें छन्हु मिसातय्गु नितिं जक ाथु हाय्केगु दिं क्वःछिनातःगु दु ।
वंघःया आजु द्यः (आकाश भैरव)
आजु द्यःयात दँय्दसं यंलाथ्व द्वादशी कुन्हु चान्हय् देगलं पितहयाः खः ग्वयाः ब्वइ । यंलागा पञ्चमी कुन्हु बाकादे आजु दुकाय्धुंकाः दुकाइ । थुपिं निम्ह आजुपिनिगु दृष्टि (मिखा) चूलाके मजिउ धाइ । वंघःमि ज्यापुतय् आराध्यदेव आजुद्यःयात किराती जुजु यलम्बर नं धाय्गु याः । महाभारतया युद्धय् बूम्हेसिया पक्ष लिनाः युद्ध याय्धाःगुलिं श्रीकृष्णं ध्यबाबिउगु छ्यँ आकाशं ब्वया वयाः थन च्वन धैगु किम्बदन्ती नं न्यनेदु । यँयाः जःछि स्वांमालं छाय्पियाः झझः धाय्क बांलाकाः द्यः पुज्यानाः समय्बजि इना हाथु हाय्की । हाःगु हाथ्वँ पात्रय् फयाः न्ह्यःने च्वंगु महालक्ष्मी रुप वंघलय् छाइ । थनेयाः व नानीचाबलय् कुमारीया रथ थन थ्यनेवं कुमारी व आजुद्यःया स्वां हिलाबुला याय्गु चलन दु ।
बाकादेय् आजु
वतुइ ब्वइम्ह आजुयात बाकादे आजु धाइ । थुम्ह आजुयात द्वादशी कुन्हु चान्हय् ब्वयाः यंलागा पञ्चमी चान्हय् दुकाइ । थुम्ह आजु वतु साय्मितय् आराध्यदेव कथं कयातःगु दु । बाकादे आजुयात नं न्हिं न्हिं स्वांमालं छाय्पियाः द्यः पुज्यानाः समय्बजि इनाः हाथु हाय्की ।
यँया बलय् पिदनीगु द्यः प्याखँत
यःसिं थसांनिसें क्वःमचाःतले न्हिं न्हिं बहनी थीथी द्यः प्याखँत हनुमानध्वाका लाय्कुलिं हुइके हइ । थुगु प्याखँ नं यानाः येँया झझः धाइ ।
१) दिप्याखं – किलागलं
२) सवः भकु (आकाश भैरव) प्याखँ – हच्वक
३) पुलुकिसि (तानाकिसि) – किलागल
४) मजिपाः लाखे – मजिपाः
५) कुम्हो प्याखँ – कुम्हा ननि – (थौंकन्हय् थ्व प्याखँ दीधुंकल)
६) महाकाली प्याखँ – ख्वप
७) माकः प्याखँ – ख्वप
८) असमांचुली चुइकेगु – थँबही (थौंकन्हय् थ्व प्याखँ दीधुंकल)
९) दश अवतार क्यनेगु – त्रिपुरेश्वर
१०) कुमारी खः सालेगु
यँयाबलय् स्वनिगलय् येँय जक कुमारी खः साली । थ्वासफू कथं येँया अन्तिम मल्ल जुजु जयप्रकाश मल्लयात थः इष्टदेवता तुलजा÷तलेजु भवानीं राज्यभोग अप्वय्केत कुमारी थापना याः धाःगुलिं ने.सं. ८७७ य् बसन्तपुरय् कलात्मक कुमारी छेँ दयेकाः शाक्य कूलया म्ह्याय्मचायात कुमारी दय्कल । ने.सं. ८८० पाखे निसें यँयाःबलय् यंलाथ्व चःह्रे कुन्हु क्वःनेयाः व यंलाथ्व पुन्हिकुन्हु थःनेयाः धकाः कुमारीया रथ सालाः देय् चाःहिकल । कुमारी याकःचिगु खः सालिगुलिं लिपा गनेद्यः व भ्यलु (भैरव) या नं खः सालेगु यात ।
जुजु जयप्रकाश मल्ल द्यःखः ल्यूल्यू सल म्हय् च्वनाः देय् चाःहिलाः जात्रा झझः धाय्क क्वचाय्वं कुमारी माजुया ल्हातं सिन्हः तिनाः दँय्दसं राज्यभोग यात । नानीचा याः थः मथ्याःम्ह कलाः किलागलय् च्वंम्हेसित क्यनेत याःगु धाइ । तर ने.सं. ८८८ अनन्त चतुर्दशी कुन्हु क्वःनेयाः नखः हनाच्वंबलय् गोरखाया जुजु पृथ्वीनाराण शाहं छुं हे सुचं मबिउसें तिनिख्यः, न्यत व भिन्द्यः स्वंगू त्वालं आक्रमण यात । जुजु जयप्रकाश मल्ल वःलिसे वीरतापूर्वक ल्वात, मफुसेलिं तलेजु देगलय् दुहां वनाः बागमती जुयाः यलय् थ्यन । जुजु पृथ्वीनारायणं नेवाः संस्कृति माने याय्गु बचं बिसेंलि तिनि वयात जुजु माने यात धाइ ।
यंलाथ्व चतुर्दशी कुन्हु मू जात्राया रुपय् कुमारी लिसे गनेद्यः व भ्यलुया खः बसन्तपुरं मरु, चिकंमू, लगं, ब्रम्हुत्वाः, ह्युमत, जैसी देगः, क्वःहिति, भिन्द्यःत्वाः मरु जुयाः द्यः छेँय् बिज्याकी । द्यःखः न्ह्यःने गुरुजुया पल्टन, सैनिक व पञ्जैबाजा, आशा गुर्जा, राजप्रतिनिधिया रुपय् खड्ग, पञ्चबुद्धया रुपय् न्याम्ह गुरुजुपिं व मजिपाः लाखे दइ । द्यःखः साले न्ह्इः न्हापां जुजु थौंकन्हय् राष्ट्रपति गद्दी बैठक दरवारय् वयाः द्यःपिं दर्शन यानाः दक्षिणा छाइ । अथे हे सवःभकु, पुलुकिसि व मजिपाः लाखेयात नं दक्षिणा छाइ । थुगु राष्ट्रिय पर्वयात थौंकन्हय् येँ महानगरपालिकां थीथी देय्या पाहांपिंत सःताः हनीगुलिं अन्तर्राष्ट्रिय पर्वकथं न्ह्यानाच्वंगु दु । थ्वकुन्हु सीपिनिगु सद्गतिया कामना यासें कुमारी सालीगु लँपु थःने व क्वःने दछिया ल्याखं म्होतिं नं ३६० प्वाः कचि पाल्चाय् गुता बिबः हाःयानाः चिउरी घ्य तयाः कुमारी सालेवं द्यः न्ह्यः न्ह्यः पाल्चा च्याकाः तयावनी । ह्युमतय् द्यःखः थ्यनकी दलूचाय् मत हिइकाः क्यनी । न्हूघः दबुलिइ दिप्याखं ल्हुइकीबलय् कुमारीं दैत्य क्वथइ । समय पुन्हि कुन्हु कुमारीयात पुज्यानाः कुमारीपाखे गौदान याइ । द्यःखः पुज्यानाः द्यः सालेन्ह्यः फै बलि बी । बान्हिं बीवं थ्वकुन्हु कुमारी द्यःपिंित थःनेया धकाः कुमारी खः बसन्तपुरं प्याफः, न्यत, त्यंगः, थाय्मदु, असं, बालकुमारी, जनबहाः, वंघः, मखं, येँ लाय्कू जुयाः द्यः छेँय् बिज्याकी । थ्व कुन्हु थाय्मदु दबुली दिंप्याखं ल्हुइकाः दैत्य क्वथली । हनुमानध्वाका लाय्कुलिं द्यःपिंत म्होतिं छमुरी छमुरी समय्बजि छाइ । यंलागा चतुर्थी कुन्हु नानीचा याः÷दथुयाः धकाः कुमारी खः वसन्तपुरं प्याफः न्यत, किलागः, भ्याचाद्यः, वंघः, मखं, लाय्कू जुयाः द्यः छेँय् बिज्याकी । यँया क्वचाःगु लसताय् कुमारी, गनेद्यः व भ्यलुं न्हापां जुजु (राष्ट्रपति) सिन्हः तिकेधुंकाः सकसितं सिन्हः तिकी । थ्व कुन्हु किलागलय् दिप्याखँ ल्हुइकाः दैत्य क्वःथली । मिजं मिसा समान खः धकाः क्यनेत ने.सं. ११३१ निसें मिसातय्सं जक द्यः साली ।
दागिं व बौमत
यंलाथ्व चतुर्दशी कुन्हु कुमारी खः सालाः क्वःनेयाः न्याय्वं मरुया लखुफल्चां दागिं पिहां वइ । तुयुगु ख्वाःपाः पुनाः जामा सिनातम्ह दागिंयात जवंखवं लप्पा ज्वनाः कुमारी सालिगु लँपु थःने क्वःने चाःहिकी । न्ह्यः न्ह्यः धिमे बाजां थानाः धुन्या चाःहिका वनिसा ल्यूल्यू सिपिनिगु छेँ नं फुसा मिं तम्ह, मफुसा छम्ह छेँजः न्हिछि द्यां लानाः सिम्हेसिया नामय् गुता बीबः, इका, पःका, हाकुहाम्वः, स्वांता, तछ्वः, चीग्व कय्गु, ग्वमाय्, क्वल, हाकुमुस्या लँदुछिं ह्वलाः वनी । थथे यात धाय्वं सिपिं स्वर्गय् थ्यनी, सिंपिनिगु आत्मयात शान्ति जुइ धाइ । थथे चसिजाः वने सिधय्वं मरुहितिइ ख्वाः सिलाः छेँय् थ्यनेवं पालं (चिपं थिइ) याइ । फुसा दागिं व बौमत स्वयाः थानकोट पारिइ च्वंगु यंकि दहलय् (इन्द्र दह÷दहचोक) मेला हं वनेमाः । थन समय्पुन्हि कुन्हु तःधंगु मेला जुइ ।
समय्पुन्हि
यंलाथ्व पुन्हियात समय् पुन्हि धाय । समय्बजि नय्गुलिं स्याःबजि नखः धाइ । स्याःबजि, बजि, मुस्या, पालु, छ्वय्ला व थ्वँ मंकाः स्वरुप समय्बजि पञ्चतत्वया प्रतीक नं खः । थ्व कुन्हु कुमारी खः सालाः थःनेयाः न्याय्की । बहनी छेँखा पतिकं दलूचाय् मत च्याकाः यःमाद्यः पुज्यानाः समय्बजि इना नइ । त्वाः त्वाः पतिकं मस्त ‘ला छगू वय्क समय्बजि’ धकाः न्ह्यइपुक समय्बजि फ्वँ जुइ । लिसे त्वाः त्वालय् ब्वयातःपिं हाथुद्यः, दलूचा पुज्यानाः हाथु हाय्का समय्बजि इनी ।
झीगु संस्कृतिइ समय्बजिं शुद्धिकरण याइ । घःसू, लत्या, श्राद्ध, गुथि, दिगुपुजा व थीथी पूजाय् म्हुसमय् नयाः जक समय्बजि नय्गु याइ । थ्वकुन्हु समय्बजि नय्गु विशेष महत्व दु ।
समय्पुन्हिं निसें सोह्रश्राद्ध शुरु जइ । ज्यापु व साम्मितय् थ्वकुन्हु निसें यंलागा आमाइ दुने नछाः दिगुपूजा हनी । थ्वकुन्हु थिमिइ बालकुमारी द्यःयात झिंछगः किसलिं छानाः विधिपूर्वक द्यः पुज्यानाः, ह्वाउँम्ह ग्वंगः स्यानाः, म्येम्वाः खनाः, महादीप कुबियाः देय् चाहिली । वंगु दँय् ग्वल दे नं चाह्यू वःगु खः । थथे यात धाय्वं देशय् भूतप्रेत, पिशाचं दुःख बीमखु शान्ति न्यनी धाइ । ख्वपया सिद्धपुखुलिइ मेला हना इन्द्रायणी द्यःया जात्रा याइ । यलय् पूर्ण चण्डीइ पुञ्चली भुजा छाना पुञ्चली भुजा जात्रा याइ । येँय् यंकिदहलय् मेला जुइ ।
थीथी थासय् समय् नखः, यःमाद्यः
तोखाय् यंलाथ्व एकादशी निसें पुन्हि तक समय्पुन्हि नखः हनेगु झ्वलय् त्वाः त्वालय् यःमाद्यः ब्वया ग्वराः खः ग्वइ । बहनी मत च्याकी । एकादशीनिसें चतुर्दशी तक थःथःगु लागाय् च्वंपिं द्यःयात बहनी मत ब्यूवनी । पुचः मुनाः म्ये हाला दे चाहिली । चछि विरहया म्ये हाला चाः छ्याइ । गुम्ह गुम्हेसिन. जाकि, कःनि, छ्व, ह्वलाः वनी । थ्वैत ‘वाल्कु म्हुवनेगु’ धाइ ।
समय्पुन्हि कुन्हु देशं पिने सपनतीर्थ, चण्डेश्वरी, गनेद्यः, ससुख्यः, क्वथु गनेद्यः, पिगंद्यः (इन्द्रायणी) चाःहिला पाःलाः गुथि खलकं सकसितं समय्बजि वा धौबजि इनी ।
दोलखाय् यःसिं थनी । त्वाः त्वालय् हाथुद्यः ब्वइ । जुजु इन्द्रसिंहया पालय् याम्ह द्यः ब्वइ । समय्पुन्हि कुन्हु समयुबजि इना नइ ।
सक्वय् थीथी त्वालय् हाथुद्यः ब्वइ । यंलाथ्व एकादशी कुन्हु यंबा÷यबाद्यः, (इन्द्र) थनाः पञ्चमी कुन्हु लिकाइ । गुथि द्यः पुज्यानाः सनिलय् मत बी । गुंपुन्हि कुन्हु च्यूगु जनाइ त्वःताः यंबाद्यःयात छाइपिं नं दु । समय्पुन्हि कुन्हु छेँय् दलूचा पुज्याना समय्बजि व धौबजि लिसे फकंसना इना नइ । त्वालय् ब्वयातःम्ह हाथुद्यः पुज्याना हाथु नं हाय्की । थ्वकुन्हु सिपिनिगु नामय् उपाकु नं वनी ।
ख्वपय् त्वाः त्वालय् यःमाद्यः, हाथुद्यः ब्वयाः साय्मितयुसं यांंमत हइ । समय्पन्हि कुन्हु हाथु हाय्केगु व समय्बजि इना नइ । पुलु भैरवया जात्रा, महापात्र व पुलुसिकया जात्रा नं याइ ।
यलय् त्वाः त्वालय् दुवाः व प्यकालय् प्यपुंक चिनाः थनातःम्ह यःमाद्यःयात खुँद्यः धकाः लँजुवातय्सं न्हाय्कं व च्वाकलं दायावनी । थन समय् नखः हनेगु झ्वलय् भिन्द्यःया लागाकथं सन्याका इलय् थीथी द्यःपिं पुज्याना यंलाथ्व त्रयोदशी कुन्हु क्वालखुं निसें च्यासः तक, चतुर्दशी कुन्हु सौगःनिसें लुँखुसि तक, पुन्हि कुन्हु मंगः बजाः व यंलागा पारुकुन्हु इखालखुनिसें छाय्बहाः तक गनेद्यः, भिन्द्यः, पिगंद्यः पुज्याना समय्बजि इना नइ ।
झ्यालिचा क्यनेगु
येँया जःछि यलया च्यासलय् झ्यालिचा (झ्याःचा) क्यनिगु चलन दु । झ्यालय् तुयूगु पर्दा तयाः दुने मतच्यकाः ल्हातं थीथी यौन आकृति ज्यानाः क्यनिगु खः । जुजु श्रीनिवास मल्लया पालय्निसें थुगु चलन शुरु जूगु धाइ ।
पितृ मोक्ष÷उद्धारया नखः यँयाः
स्वर्गया जुजु इन्द्रयात पुज्याना प्राचीन कालंनिसें हना वयाच्वंगु यँयाः ई हिला वंलिसें ई तनेगु झ्वलय् द्यःप्याखं व जात्रा तनाः झझः धाय्क तःजिक हना वयाच्वंगु दु । थ्व नखः विशेष यानाः पितृ मोक्ष उद्धारया नखःया रुपय् खनेदु । सीधुंकाः स्वर्गय् वास लाय्माः धकाः मंतुनेगु, थःजः स्वर्गय् बास लाय्मा धकाः यंलाथ्व द्वादशी कुन्हु दलूचा खानाः पुज्याना सिम्हेसिगु नामय् उपाकु वनेगु याइ ।
गातिला बसुन्धरा देवीया धलं दनिगु
यंलागा तृतियायात गातिला नं धाइ । थ्वकुन्हु धर्तीया मां वसुन्धरा देवीया गुण लुमंकाः धर्ती सःगु वामा, हिइसी छानाः द्यः पुज्याइ, धलं दनी । त्वाः त्वाःपतिकं अपसं च्वनाः द्यःया धलं दनिबलय् फुक्कं वस्तु म्हासुगु स्वां, मरि, सिसाबुसा, आखे, सिन्हः, द्यः थाय्गु कापः आदि म्हासुगु वसः पुनेगु याइ । येँया धापारी वसुन्धराय् दँय् छक्वः तःधंगु मेला जुइ । कपालीतय् महालक्ष्मी गुथि हनी । अथे हे यलय् त्वाः त्वाः पतिकं वसुन्धरा देवीया धलं दनेगु पूजा मुंकेगु याइ । ख्वपय् पारु निसें तृतिया तक यांमत व मूपात्रया जात्रा जुइ । येँया ग्वलय् पारुकुन्हु बहनी नागिचा प्याखं (महाद्यः पार्वती प्याखं) पिदनी । द्वितिया कुन्हु जगबागेश्वरी व तृतिया कुन्हु चाबहिलिइ ल्हुइकी ।
नानीचा याः/दथुयाः
यंलागा चतुर्थीकुन्हु सथय् येँया लुँहितिइ मेला हनी । न्ह्यकुन्हु वसुन्धरा देवीया धलं दंपिं थन मवःसें मगाः धाइ । थन सथ न्हापां म्वःल्हुयाः ख्वाःसिला जल छेँय् यंका हाःयाय्गु चलन दु । यँयाःया बिजं न्हि नानीचा याः÷ दथुयाः धकाः कुमारी खः वसन्तपुरं किलागः सालाः याः न्याय्केवं यँयाः सिधःगु लसताय् कुमारी, गनेद्यः व भ्यलुं सिन्हः तिकी । बहनी साइतय् यःसिं क्वथलेवं ब्वयातःपिं यःमाद्यः, हाथुद्यः आदि दुकाइ । यःसिं साला यंकाः टेकु दोभानय् उइ । ब्वतिकाःपिंत साखः बजि इनी ।
लिखँ प्राचीनकालय् यःमाद्यः व भैलःद्यः पुज्याना हनिगु प्यन्हुया नखः ई लिहावंथें ल्वय्क ई तनाः द्यःप्याखं, द्यःखः साला अझ झझः धाय्क तःजिक यँया नखः दँय्दसं हन वयाच्वंगु दु । यँया थीथी जातिया मंकाः नखः राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय नखःया रुप काःगु दु । सम्बन्धित निकाय नं च्यूता मकाःगुलिं छुं छं प्याखं व मेला नं न्हना वनाच्वंगु दु । लुँहितियात हेबाय् चबाय् याःगुलिं हितिइ लः मवःगुलिं लुँहिति मेला मसिउ धाय् धुंकल । यँयाः निसें मोहनिया नाला स्वने न्ह्इः तक त्वाः त्वालय् हुइकीगु दबू प्याखं तने धुंकल । सवःभकुयात हनुमानध्वाकाय् म्ये मबिइ धुंकल । अथे हे न्हापा क्वःनेयाः संन्या इलय् सिधयाः द्यः छेँ थहां बिज्याकेवं दागिं पिनिगु न्ह्यइपुक स्वय्दुगु थौंकन्हय् द्यः याः न्याइगु बाचा ई जुइगुलिं चसिजा वनिपिं आय्बुया गुम्हसिनं गुता बिबः भुतिसलय् प्वंकाः छेँ लिहां वनीगु याय्धुंकल । झीगु उत्कृष्टगु संस्कृति ल्यंकातय्त झीसं चिचिध.गु खँय् बिचाः याये हथाय् जुइधुंकल । गुथि संसथानं ई कथं आर्थिक ग्वाहालि यासां झीगु परम्परागत प्याखं, तजिलजि आदि ताः ई तक ल्यनाच्वनी । यँया दँय्दसं झझः धयाच्वनी।
